نور و رنگ در کلا س درس

امروزه بسیاری از کلا س های مدارس ما از روشنایی مستقیم برخوردارند, اما بعضا کلا س های پشتی و فضاهای کار به ندرت پنجره ای روبه بیرون دارند

تامین نور طبیعی در کلا‌س‌های درس قدرت یادگیری و بازدهی تحصیلی دانش‌آموزان را بالا‌ می‌برد. نور ضعیف چراغ، دانش‌آموزان را ناراحت کرده و می‌تواند باعث بی‌توجهی و حتی ابتلا‌ی ایشان به افسردگی گردد.

امروزه بسیاری از کلا‌س‌های مدارس ما از روشنایی مستقیم برخوردارند، اما بعضا کلا‌س‌های پشتی و فضاهای کار به ندرت پنجره‌ای ‌روبه بیرون دارند. بیشتر مدارسی که درگذشته شتابزده و بدون رعایت اصول مدرسه‌سازی ساخته شده‌اند (و یا ساختمانی‌هایی مسکونی که از آنها به‌عنوان مدرسه استفاده شده)، بیشتر شبیه زندان هستند؛ محلی که منظور اصلی از طراحی آن اداره شمار زیادی افراد با عده کمی نگهبان است. اگر نمی‌خواهیم مدارس ما فضایی همچون زندان داشته باشند، باید بین طرحی که تنبیه می‌کند با طرحی که تربیت می‌کند تفاوت قائل شویم. شایسته است که ساختمان‌‌ها و فضاهایی که در آینده به آموزش و پرورش کودکان اختصاص می‌یابند از اصول اولیه معماری برای تناسب نور و رنگ‌فضاها با کارکرد آموزشی بهره‌مند باشند. از آنجا که ممکن است طراحی دوباره و بازسازی مدارس موجود به صورت ریشه‌ای مقدور نباشد شاید بهترین نقطه آغاز برای بهسازی فضاهای آموزشی، بازنگری در برخی باورهای غلط درباره نور و رنگ در مدارس است. عمده این باورها از این قرارند که در اینجا به آنها خواهیم پرداخت.

● میزان روشنایی در اتاق باید یکنواخت باشد ‌

تامین حداقل روشنایی برای فضاهای آموزشی ضروری است؛ اما هیچگاه برای میزان متفاوت نور در این فضاها معیاری تعریف نشده است. شاید برای خط تولید یک کارگاه، روشنایی یکنواخت منطقی به نظر برسد، ولی زمان این طرز فکر برای مدارس به سرآمده است. در اینجا بهترین روش، تامین روشنایی زیاد در مرکز اتاق است. چراغهای آویزان از سقف می‌تواند بخشی از نور را به بالا‌ و بخشی دیگر را به پایین بتاباند. این چراغها نور متعادل و یکدستی را از سقف بازتاب می‌کنند که نور پایین بیشتر روی سطح کار تابیده می‌شود. ضمن آنکه نور مستقیم روی تخته سیاه یا سفید از نظر بصری محیط یادگیری را پویاتر می‌کند. ‌

● پنجره‌هایی با چشم‌اندازی به بیرون حواس دانش‌آموز را پرت می‌کند

بسیاری از آموزگاران قدیمی بر این باورند که پنجره، دانش‌آموز را از توجه به آموزگار باز می‌دارد. آنها کلا‌س‌هایی با پنجره در ارتفاع بالا‌تر، پنجره سقفی، پنجره‌های پرده‌دار و یا کلا‌س‌های بدون پنجره همچون زمان‌های گذشته را ترجیح می‌دهند. ‌ اما برای بسیاری از دانش‌آموزان فضاهایی که با بیرون ارتباط بصری نداشته باشد حس زندانی شدن را پدید می‌آورد. این حس موجب افزایش اضطراب شده فضای مدرسه را برای دانش‌آموز نگران‌کننده و غیرقابل تحمل می‌سازد. در چنین مدارسی کودکان بیشتر به فکر گریز از مدرسه هستند تا یادگیری دروس.

● رنگ‌های اصلی برای محیط‌های آموزشی کودکان مناسب‌ترند

بیشتر مردم و حتی آموزگاران بر این باورند که اتاق‌های رنگ‌آمیزی شده با رنگ‌های اصلی محیط یادگیری بهتری را برای دانش‌آموزان فراهم می‌کند، ولی باید گفت در مورد این طرز فکر هیچ پژوهش و بررسی معتبری انجام نگرفته است. آنچه ما می‌دانیم این است که کودکان به‌طور شگفت‌انگیزی حساس‌اند و به تفاوت‌های جزیی رنگ و نور پاسخ می‌دهند. وقتی قرار باشد از یک جعبه مدادرنگی که۱۰۰ مداد رنگی دارد، رنگی را انتخاب کنند، بچه‌ها بیشتر به رنگ‌های طبیعت و رنگ‌هایی که به درجات رنگ پوست انسان نزدیک‌اند، توجه نشان می‌دهند و این در حالی است که درجات مختلف رنگ‌پوست انسان کاملا‌ از دایره رنگ‌های اصلی خارج است.‌ رنگ‌های اصلی ممکن است تند و پررنگ به نظر برسند ولی بهتر است در محیط‌های آموزشی به مقدار کم از آنها استفاده شود. ‌

● رنگ قرمز محرک خشم و رنگ سبز آرامش‌بخش است

پژوهش‌ها نشان می‌دهد این نظریه که رنگ قرمز محرک پرخاشگری، رنگ سبز باعث آرامش و رنگ زرد محرک هوش است، ساده‌انگارانه و از مد افتاده است. در سال‌های میانی قرن بیستم صدها مدرسه، بیمارستان و زندان با این تصور که رنگ سبز آرامش‌بخش است، به رنگ سبز روشن رنگ شدند، ولی در سال‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به این تصور و طرز فکر خدشه جدی وارد شد. وقتی طیف‌های گوناگون رنگی با آگاهی و کاربرد درست مورد استفاده قرار گیرد تمام رنگ‌ها برای همه دانش‌آموزان در هر سنی می‌تواند مناسب باشد. ‌

● رنگ‌های خنثی بهترند

بیشتر مردم به نادرست براین باورند که رنگ‌های خنثی مناسب‌ترین رنگ‌ها برای فضاهای آموزشی‌اند، چرا که این رنگ‌ها امکان تمرکز بیشتر دانش‌آموزان و آموزگاران را فراهم می‌سازد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد برای یادگیری بهتر، استفاده دقیق از محرک‌های محیطی قوی سودمندتر است، تا رنگ‌آمیزی با رنگ‌های خاکستری، بژ، سفید یا استخوانی. در معماری محیط‌های آموزشی، دلا‌یل کمی برای کاربرد رنگ‌های کاملا‌ خنثی وجود دارد. ‌

● بهتر است از رنگ‌های روشن استفاده شود چون اتاق‌ها بزرگ‌تر به نظر می‌آیند

بله بهتر است از بیشترین سطح‌های سقف و دیوار برای دستیابی به بالا‌ترین میزان بازتاب نور استفاده شود. می‌توان با طراحی مناسب نور و استفاده از بازتاب سطح‌های مجاور تا ۲۵ درصد از شمار چراغها کم کرد. این درست است که رنگ‌های روشن می‌توانند اتاق را بزرگ‌تر نشان دهند اما دستیابی به بازدهی نور و داشتن فضایی که بزرگ‌تر به نظر برسد دلیل محکمی برای استفاده همیشگی از رنگ روشن به شمار نمی‌رود. کاربرد رنگ‌های تیره در محل‌های مناسب و حساب شده می‌تواند به تنوع بیشتر و خلق فضای جذاب کمک کند. دیوارهای رنگی در انتهای کلا‌س، دانش‌آموزان را به درون فضا فرا می‌خواند. می‌توان با طراحی مناسب نور و رنگ، در فضاهای آموزشی، حس پویایی و حرکت پدید آورد.

ناهید نوشی‌زادپروین

آموزگار منطقه شش ‌استان تهران