نام من عشق است, می شناسیدم آیا

چه سرنوشت غم انگیزی که کرم کوچک ابریشم
تمام عمر قفس می بافت ولی به فکر پریدن بود

چه سرنوشت غم‏انگیزی که کرم کوچک ابریشم‏

تمام عمر قفس می‏بافت ولی به فکر پریدن بود

بیت بالا، آخرین بیت از غزلی است که بی‏شک، می‏توان آن را -اگر نه نقطه اوج- یکی از نقاط درخشان‏ غزلسرایی معاصر دانست. غزلی که با «خیال خام پلنگ من، به سوی ماه جهیدن بود» شروع شد و غزلی‏ بی‏بدیل در اشعار حسین منزوی است.

حسین منزوی، که به جرات می‏توان او را «سعدی معاصر» نامید، از جمله برترین شاعران معاصر است. او در اول مهرماه‏ ۱۳۲۵ در زنجان به دنیا آمد و ۲۵ سال بعد اولین دفتر شعر خود را با نام ‏»حنجره زخمی تغزل‏» چاپ کرد که به ظهور شاعری بزرگ‏ و خوش‌قریحه را نوید می‏داد.

منزوی با این کتاب برنده اولین جایزه ادبی فروغ فرخزاد شد. منوچهر آتشی در مورد منزوی و اولین غزل‏های او گفته است: «وقتی غزل‏های او را خواندم احساس کردم که فضای تازه‏ای‏ در غزلسرایی ایران به وجود آمده است.

وی همچنین اشعار حنجره زخمی تغزل را بی‏نظیر می‏داند. « علی باباچاهی نیز در این مورد گفته است. «وقتی حنجره زخمی‏ تغزل منتشر شد، من از جمله افرادی بودم که نقدی بر آن‏ نوشتم که در مجله تهران مصور آن سال‏ها چاپ شد. در آن‏ نوشته نوید دادم که شاعری با طراوت و غنای روحی پا به‏ عرصه گذاشته است، که این پیش‏بینی درست از آب درآمد». «حنجره زخمی تغزل‏» علاوه بر غزل‏های منزوی، شامل اشعار سپید و نیمایی او نیز هست و البته در این مجموعه، غزل‏های‏ منزوی از جایگاه بالاتری نسبت به دیگر اشعار برخوردارند. غزل‏هایی چون:

در من ادراکی است از تو، عاشقانه عاشقانه‏.

در تو تصویری است از من، جاودانه جاودانه

*

اگر باشی محبت روزگاری تازه خواهد یافت

زمین در گردشش با تو مداری تازه خواهد یافت

*

دریای شورانگیز چشمانت چه زیباست

آن‏جا که باید دل به دریا زد همینجاست

*

از زمزمه دلتنگیم، از همهمه بیزاریم

نه طاقت خاموشی، نه میل سخن داریم

و یا

لبت صریح‏ترین مطلع شکوفایی است‏

و چشم‏هایت شعر سیاه گویایی است

که بعدها خود منزوی در «از ترمه و تغزل‏» از این غزل به ‏عنوان‏ اولین غزلی که در حال و هوای تازه از او چاپ شده و راهی در غزل معاصر گشوده، نام برده است. اما در کنار تمام این‌ها، نکته‏ای که تنها توجه به تاریخ چاپ این‏ مجموعه آن را عیان می‏سازد کار سترگ منزوی در احیای‏ دوباره قالب غزل است.

این نکته گفتنی است که د دهه‏های‏ ۴۰ و ۵۰ اغلب شاعران به سمت قالب‏های سپید و نیمایی‏ گرایش پیدا کرده بودند و بزرگانی چون شاملو، فروغ، اخوان‏ و ... نیز در این قالب‏ها سردمداری می‏کردند و گویی همگان‏ مرگ غزل را باور کرده بودند، اما به گفته سید عباس سجادی، منزوی تئوری مرگ غزل را به هم زد و پلی بزرگ و محکم‏ شد تا شاعران بعد، از او بگذرند و خودش به‏عنوان یک پیشرو همیشه باقی خواهد ماند.

منزوی در «حنجره زخمی تغزل‏» نشان می‏دهد که در غزل و به خصوص غزل عاشقانه -که تنومندترین شاخه شعر فارسی‏ است، چه از لحاظ فرم و چه از لحاظ محتوا- استاد است.

او در شعرهایش به ستایش عشق می‏پردازد و تا آخرین شعرهایش‏ نیز دست از این کار برنمی‏دارد، به‏گونه‏ای که شاید عشق‏ پربسامدترین واژه در اشعار منزوی باشد.

خود منزوی نیز در این‏باره گفته است: «عمری برای ستایش‏ عشق گلو پاره کرده‏ام. از روزگار حنجره زخمی تغزل تا روزگار کهربا و کافور» و روزگار کهربا و کافور، روزگار بلوغ و بالندگی‏ شعر منزوی بود. غزل‏های ‏»از کهربا و کافور» در زمره‏ پخته‏ترین و ساختمندترین غزل‏های منزوی و بلکه غزل‏ معاصر قرار می‏گیرد و باتوجه به این غزل‏هاست که می‏توان‏ منزوی را سعدی معاصر نامید، چراکه با تمام ارادتی که منزوی‏ به خواجه شیراز داشت و خود نیز گفته است که:

ز مشق خواجه و عشق تواش به هم زده‏ام‏

فصاحتی است اگر با زبان الکن من

سرانجام حسین منزوی که کتاب‏های شعر (غزل) حنجره‏ زخمی تغزل، با عشق در حوالی فاجعه، از شوکران و شکر، از کهربا و کافور و چندین و چند کتاب و مجموعه دیگر از شعر نیمایی و سپید گرفته تا نقد و نظر را به جامعه ادبی ایران تقدیم‏ کرده بود در اردیبهشت سال ۱۳۸۳ درگذشت و آخرین غزل‏ خود را سرود، اما نمی‏توان همه این‌ها را گفت و از گمنام بودن حسین منزوی‏ در جامعه ایران ابراز تعجب نکرد!

جامعه‏ای که شاعرانی به‏ مراتب ضعیف‏تر از حسین منزوی بر اریکه ادبیات نشسته‏اند و ادعای پیامبری در شعر دارند، اما حسین منزوی و امثال او گمنام می‏مانند و چه نکته‏ای تلخ‏تر از اینکه حتی بسیاری از دانشجویان رشته ادبیات نیز با وی آشنایی ندارند. البته شاید در جامعه‏ای که مرسوم شده اغلب هنرمندان و انسان‏هایش از پول، آرمان و پول را آرمان بسازند، منزوی‏‌بودن چندان عجیب نباشد.

چنان‏که در مراسم تشییع پیکر منزوی نه پیام تسلیتی خوانده شد و نه مسوولی فرهنگی یا غیرفرهنگی حضور پیدا کرد و چه تلخ است تکرار تاریخ وقتی که‏ ناگزیر باید شعری را که منزوی در سوگ مهدی اخوان ثالث‏ سروده بود، در سوگ خود او زمزمه کنیم:

شاعر! تو را زین خیل دردان کسی نشناخت‏

تو مشکلی و هرگزت آسان کسی نشناخت‏

هرکس رسید از عشق ورزیدن به انسان گفت‏

اما تو را! ای عاشق انسان کسی نشناخت

نویسنده : حسین کرمانی