غدیر تثبیت امامت و زعامت سیاسی حضرت علی ع

« غدیر » واقعه ای عظیم و بزرگ است که از زوایای گوناگون می توان به آن نگریست و درس و پیام گرفت

● دیدگاه های امام خمینی درباره حقیقت غدیر

« غدیر » واقعه ای عظیم و بزرگ است که از زوایای گوناگون می توان به آن نگریست و درس و پیام گرفت . این رخداد تاریخی ابعادی فراوان و جلوه هایی وسیع دارد که افکار بسته و منجمد و نگاه های ضیق و تنگ نمی توانند به عمق آنها راه یابند تا فلسفه ها ضرورت ها بایدها و نبایدها و جنبه ها و آثار گسترده آن را بشناسند و آنگونه که شایسته است از این واقعه بهره گیری کنند و در عینیت جامعه به تسری و اثربخشی درآورند.

فهم عمیق غدیر و دست یابی به فلسفه و آثار این واقعه بزرگ اندیشه ای جامع و تفکری باز و روحی آزاد و نگاهی دقیق و نکته یاب می طلبد و اینها همه در حضرت امام خمینی جمع آمده است .

اندیشه های امام خمینی درباره غدیر و آثار آن بسیار گسترده است و فرصت ها و زمان هایی متناسب با خود می طلبد تا به شرح و تبیین کامل درآید و لذا ناگزیریم در این فرصت اندکی از بسیار را به تامل بگذاریم .

۱) موضوع اول این است که « غدیر » به طور قطع و یقین با « سیاست و حکومت » پیوند می خورد و این دو در هم تنیده اند و از یکدیگر گسست ناپذیر می باشند.

چقدر سطحی و منجمدند افکاری که غدیر را در امور معنوی مطلق محدود و محصور می کنند و همه « ولایت » را مقام معنوی امیرمومنان (ع ) یا « محبت به علی (ع ) » خلاصه می نمایند.

بدیهی است محبت به امیرمومنان (ع ) جز لاینفک و جدایی ناپذیر غدیر است و مگر غیر از این است که جاذبه عشق و محبت در همه چیز و همه جا سریان دارد و همه شور و اشتیاق ها و حب و دوستی ها به ذات حضرت محبوب متصل می باشند و از آنجا مایه می گیرند و به آنجا می روند. لکن باید توجه داشت که عشق به مولای متقیان (ع ) هرگز همچون همه تعالیم و ارزش های والای اسلامی دارای ابعاد و جلوه های گوناگون و ناظر به تمام شئون حیات دنیوی و اخروی انسان است و نمی توان آن را به ذکر و جاری کردن عبارات خاص بر زبان محدود نمود. اصولا باید غفلت نورزیم و همواره به این قانون عام الهی توجه کنیم که وقتی همه عبادات ـ همچون نماز روزه حج و جهاد ـ دارای جنبه های فردی اجتماعی و سیاسی می باشند محبت به علی (ع ) نیز که یکی دیگر از عبادات است منحصر به جلوه فردی آن نمی گردد و باید جنبه اجتماعی و سیاسی آن را هم به مرحله عمل و رفتار درآوریم . با این وصف حتی اگر بخواهیم « ولایت » را منحصر به « محبت » به مولای متقیان (ع ) معنی کنیم باز هم باید جنبه های اجتماعی و سیاسی آن که به اطاعت و فرمانبرداری از آن رهبر الهی مربوط می شود را به حیطه عمل درآوریم .

اگر از جنبه اجتماعی و سیاسی محبت به علی (ع ) که به طور غیرمستقیم ارتباط و پیوند بین « سیاست و حکومت و ولایت » را اثبات می کند عبور کنیم به طور مستقیم « ولایت » معنی سیاست و حکومت را تثبیت می نماید و این واقعیتی است که امام خمینی به طور قاطع و روشن در رهنمودهای ذیل به وجود آن تصریح دارند :

ولایتی که در حدیث غدیر است به معنای حکومت است نه به معنای مقام معنوی .. مسئله مسئله حکومت است مسئله مسئله سیاست است ... خدای تبارک وتعالی این حکومت را و این سیاست را امر کرد که پیغمبر به حضرت امیر واگذار کنند. چنانچه خود رسول خدا سیاست داشت و حکومت بدون سیاست ممکن نیست . این سیاست و این حکومتی که عجین باسیاست است در روز عید غدیر برای حضرت امیر ثابت شد... بنابراین حکومت را خدا جعل کرده است برای حضرت امیرـ سلام الله علیه ـ این حکومت یعنی سیاست یعنی عجین باسیاست . (۱ )

زنده نگاه داشتن این عید نه برای این است که چراغانی بشود و قصیده خوانی بشود و مداحی بشود اینها خوب است اما مسئله این نیست . مسئله این است که به ما یاد بدهند که چطور باید تبعیت کنیم به ما یاد بدهند که غدیر منحصر به آن زمان نیست غدیر در همه اعصار باید باشد و روشی که حضرت امیر در این حکومت پیش گرفته است باید روش ملتها و دست اندرکاران باشد. قضیه غدیر قضیه جعل حکومت است این است که قابل نصب است و الا مقامات معنوی قابل نصب نیست یک چیزی نیست که با نصب آن مقام پیدا بشود لکن آن مقامات معنوی که بوده است و آن جامعیتی که برای آن بزرگوار بوده است اسباب این شده است که او را به حکومت نصب کنند . (۲ )

رهنمودهای امام خمینی این واقعیت ها را می نمایاند که اولا ولایت یعنی حکومت و زمامداری . ثانیا پیامبر اکرم (ص ) از جانب خداوند مامور می شود که در غدیر خم حضرت علی (ع ) را به زمامداری سیاسی نصب کند. ثالثا حقیقت و ماهیت غدیر نصب حکومت است و این مقام معنوی نیست که مقام معنوی هویتی غیر از نصب دارد و در اثر تقرب به درگاه الهی و با پشتوانه های عبادات و مراقبات و طی مراحل مختلف سیر و سلوک و نیل به مراتب گوناگون قرب و وصل تا رسیدن به معدن عظمت الهی به دست می آید. رابعا مقام والای معنوی از شروط لازم حکومت و زمامداری اسلامی است نه شرط مطلق آن و ولایت و زمامداری علاوه بر پاکی نفس یا مقام معنوی جامعیتی را می طلبد که در متن تعالیم اسلام معرفی و راه های نیل به آن پیش بینی و تبیین شده است و از آن جمله است : توان کافی برای تدابیر امور آگاهی به جریانات سیاسی و اهداف و برنامه های آن ها احاطه کامل به قوانین اجتماعی و سیاسی اسلام مدیریت توانمند و کارآمد شجاعت و شهامت لازم برای رویارویی با دشمنان تسلط بر روش های اداره جامعه کشور و داشتن توانایی های لازم در برنامه ریزی و نظارت و ارزیابی . خامسا حقیقت غدیر که نصب حکومت است منحصر به آن عصر و زمان نبوده است و این هدف باید در همه اعصار تعقیب و محقق گردد و این ضرورت خاستگاهی چون جامعیت قوانین اسلام دارد که به طور طبیعی اجرای آنها جز با استقرار نظام حکومتی در هر عصر امکان پذیر نمی باشد.

۲) موضوع دوم این است که در بستر زمان و در طول تاریخ حقیقت غدیر و ماموریتی که پیامبر اسلام در نصب حکومت اسلامی با زعامت و ولایت حضرت علی (ع ) داشت و تداوم این ماموریت در ائمه اطهار(ع ) ونیز در دوره غیبت و بنابر تصریح پیامبر و ائمه درمنابع معتبر روایی توسط فقهای جامع الشرایط دچار تحریف گردید و ماهیت اصلی آن واژگونه و به طریق و روشی ضداسلامی و متضاد با دین تبلیغ و ترویج شد و از این مصیبت بارتر آن که فقط به ترویج جنبه فکری و نظری این تحریف بزرگ تاریخی به صورت فعالیت های فرهنگی و تبلیغی بسنده نشد که به صورت عملی و در عینیت جامعه حکومت هایی به نام اسلام روی کار آمدند که در تعارض با دیانت و حقیقت غدیرخم قرار داشتند.

به سخنان امام خمینی درباره این تحریف و توطئه دقت کنیم :

« .... مسئله ای را که بهتر است ما بگوییم انحرافاتی است که برای ملت ها و خصوصا برای شیعیان این حضرت پیش آمده است در طول تاریخ و دست هایی که این انحرافات را از اول به وجود آورده اند و توطئه هایی که بوده است در طول تاریخ و اخیرا در این سال های اخیر سده های اخیر پیش آمده است .... آن که خدای تبارک و تعالی جعل کرد و دنبالش هم برای ائمه هدی جعل شده است « حکومت » است لکن نگذاشتند که این حکومت ثمر پیدا بکند.... از اعوجاج هایی که پیدا شده است مع الاسف این است که ـ یعنی اعوجاج زیاد پیدا شده اما بزرگ ترینش این است که ـ دست هایی از زمان سابق از زمان خلفای اموی و خلفای عباسی ـ علیهم لعنه الله ـ از آن زمان دست هایی پیدا شده است که بگویند که دین علی حده از مسائل است و سیاست علی حده از حکومت است . هر چه طرف پایین آمده است این قوت گرفته است تا وقتی بازیگرهای دنیا که دیدند باید این را یک چیز تعبدی قرار داد این بازیگرها آمدند و این طور کردند که ماها هم باورمان آمده بود که دین چه کار دارد به سیاست سیاست مال امپراتورها! این معنایش این است که تخطئه کنیم خدا و رسول خدا و امیرالمومنین رالله آن که می گوید دین از سیاست جداست تکذیب خدا را کرده است تکذیب رسول خدا را کرده است تکذیب ائمه هدی را کرده است . » (۳ )

حضرت امام خمینی ضمن تصریح به وجود انحرافات و توطئه های فراوان علیه حقیقت غدیر که جعل حکومت برای اداره جامعه مسلمین در عصر امیرمومنان (ع ) و ائمه اطهار(ع ) و پس از دوره غیبت می باشد تحریف و توطئه توسط امویان و عباسیان را از جمله بزرگ ترین این انحرافات و توطئه ها می دانند.

در دوره حکومت اموی پس از ارتکاب جنایات بی شمار معاویه (۴ ) علیه حکومت حضرت علی (ع ) و پس از غصب خلافت در عصر امامت و خلافت حضرت امام حسن (ع ) در انتهای عمر با تعیین ولایتعهدی فرزندش یزید خلافت اسلامی را به رژیم سلطنتی و پادشاهی تغییر داد و اگرچه حکومت اموی از اصل و بنیاد و به دلیل غصب حکومت اسلامی نامشروع بود لکن این تحول و تبدیل اوج انحطاط و انحراف در جهان اسلام را به ظهور درآورد و متاسفانه اکثریت قاطع ملل مسلمان در آن عصر نه تنها در برابر این تحریف و بدعت مخالفت و مبارزه ای نکردند که به تایید و تثبیت آن اهتمام ورزیدند! و از آن پس بود که ولایت و خلافت اسلامی که در غدیر جعل شده بود به صورت رژیم سلطنتی و پادشاهی متبدل گردید!

بنی عباس نیز که با شعار حمایت از ائمه (ع ) و به منظور از بین بردن حکومت غاصبانه بنی امیه و سپردن آن به امامان (ع ) قیام نمودند سرانجام بر خلاف مدعای خود بر اریکه قدرت نشستند و به استمرار شیوه حکومتی مبتنی بر نظام موروثی سلطنتی و پادشاهی پرداختند و نه تنها به احیای حقوق از دست رفته امامان معصوم (ع ) و انتقال حکومت و خلافت اسلامی به آن مطهران اهتمام نورزیدند که در مقابل ائمه (ع ) قرار گرفته و هر کدام از این پیشوایان بزرگ الهی را به اسارت و زندان افکندند و سرانجام به شهادت رساندند و فجیعانه ترین جنایات را در حق ائمه و شیعیانشان روا داشتند.

هم حکومت اموی و هم حکومت عباسی غدیر را از حقیقت آن که حکومت و ولایت ائمه اطهار(ع ) می باشد تهی کردند و با جدا کردن دیانت از سیاست اسلام را در عبادت و دعا خلاصه نمودند و گوشه گیری و خلوت و ذکر و ورد و عدم دخالت در حکومت و سیاست را « فضیلت » و « ارزش » و « هدف غایی دیانت » معرفی نمودند و در همین دوره های تاریک و سیاه بود که عرفان های انحرافی و متضاد با عرفان جامع و ناب اسلامی در بین مردم رونق یافت و رهبانیت و صوفی گری به شدت توسط عوامل نامرئی حکومت های وقت تبلیغ و ترویج گردید.

همین شیوه حکومتی ـ یعنی رژیم سلطنتی و پادشاهی ـ پس از انقراض بنی عباس در سایر رژیم های حکومتی و حاکمان و سلاطین در سرزمین های مسلمان نشین از جمله ایران استمرار یافت .

این سه نوع حکومت با یک ماهیت در طول تاریخ به تبلیغ و ترویج دیانت تحریف شده و به ظلم و جور و تباهی ممزوج گردیده پرداختند و به این ترتیب بود که اسلام اموی و اسلام عباسی و اسلام شاهنشاهی در جهان اسلام از جمله ایران رونق یافت و توده های مردم مسلمان از اسلام جامع و اصیل و مبتنی بر موازنه دنیا و آخرت و امتزاج دیانت و سیاست و حکومت منع گردیدند و به این باور و اعتقاد رسیدند که « دین » از « سیاست » جداست و امور دینی را باید به عالم و روحانی سپرد و حکومت را باید به امپراتور و سلطان و پادشاه واگذار نمود!

از مشخصه های مشترک سلاطین اموی و عباسی و پادشاهان ایرانی این است که برای مقابله با حقیقت غدیر و حکومت اسلامی از سیاست « مذهب علیه مذهب » استفاده می کردند. به این صورت که « اسلام نبوی » را از محتوای اصیل خود تهی می نمودند و با اهداف و برنامه های خود که توسط روحانیون درباری تنظیم و ساماندهی می شد ممزوج کرده و در میان مردم تبلیغ می نمودند. به دیگر سخن آنان به مطامع و خواسته های نامشروع خود لباس دین می پوشانیدند و با ظاهری کاملا مذهبی و اسلامی در جامعه ترویج می کردند و به همین طریق بود که امویان و عباسیان خلیفه خدا و جانشین رسول الله معرفی گردیدند و شاهان ایرانی سایه خدا پنداشته شدند و تسلیم در برابر فرمان آنان همچون فرمان خدا لازم و واجب گردید!

به این ترتیب با آن که « اسلام با اساس شاهنشاهی مخالف است » (۵ ) و « آمده است این کاخ های ظلم شاهنشاهی را خراب کند » (۶ ) و با آنکه ماهیت نظام سلطنتی و پادشاهی این است که « شخصی به زور سر نیزه بر سر کار می آید و سپس با همین سر نیزه مقام زمامداری را در خاندان خود به صورت یک حق قانونی برمبنای توارث بر مردم تحمیل می کند... و طومار سلطنت در طول تاریخ چیزی غیر از این نبوده است » (۷ ) در اثر تحریفات و انحرافات و توطئه ها علیه غدیر و ماهیت آن که جعل حکومت اسلامی پس از رسول اکرم (ص ) برای حضرت علی (ع ) و ائمه اطهار(ع ) می باشد این حقیقت از توده های انبوه مردم پنهان گردید تا جایی که مفهوم ذهنی و فکری آن نیز در کنار تحقق عملی و عینی آن در غربت نشست . و این قیام مقدس حضرت امام خمینی و نهضت پر شور اسلامی بود که خورشید ولایت و حکومت را از محاق ابرهای تیره و سیاه تحریف و فتنه سلاطین و غفلت توده های مردم بیرون آورد و امید آن که پرتو این خورشید تابان و پر فروغ جهانی شود و به این وسیله زمینه ها برای ظهور آخرین مصلح و منجی از سلسله امامان معصوم (ع ) مساعد و آماده گردد و « حکومت گسترده و جهانی صالحان زمین » تحقق عینی یابد.

پاورقی :

۱ ـ صحیفه امام موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ج ۲۰ ص ۱۱۳ و ۱۱۴

۲ ـ همان مدرک ص ۱۱۲ و ۱۱۳

۳ ـ همان مدرک ص ۱۱۱ و ۱۱۴

۴ ـ واقعیت حاکمیت « معاویه » از همان اول نامشروع و ضد اسلامی بود . زیرا او که در دوره خلفای پیشین به حکمرانی شام گماشته شده بود با آغاز حکومت حضرت علی (ع ) باید به طور طبیعی و قانونی به تابعیت حکومت مرکزی و فرمانبرداری از امیرمومنان (ع ) درمی آمد و امام (ع ) می توانست بلافاصله او را از حکمرانی شام خلع نماید و چنین کرد. لکن معاویه نه تنها کنار نرفت که با خروج و قیام علیه حکومت مشروع امیرالمومنین (ع ) جنایات بی شماری را علیه امنیت جامعه و جان و مال مردم مرتکب گردید. او در نهایت و در دوره حکومت حضرت امام حسن مجتبی (ع ) در اثر شرایط خاص و تنگناهایی که بر امام (ع ) تحمیل گردید به غصب کامل خلافت و حکومت اسلامی پرداخت و در مرحله پایانی خلافت اسلامی را تبدیل به رژیم سلطنتی و موروثی نمود!

۵ ـ صحیفه امام ج ۲ ص ۳۲۶

۶ ـ همان مدرک

۷ ـ همان مدرک ج ۵ ص ۱۷۳

رخداد تاریخی « غدیر » ابعادی فراوان و جلوه هایی وسیع دارد که افکار بسته و منجمد و نگاه های ضیق و تنگ نمی توانند به عمق آنها راه یابند تا فلسفه ها ضرورت ها بایدها و نبایدها و جنبه ها و آثار گسترده آن را بشناسند و آنگونه که شایسته است از این واقعه بهره گیری کنند و در عینیت جامعه به تسری و اثربخشی درآورند

حضرت امام خمینی :

ولایتی که در حدیث غدیر است به معنای حکومت است نه به معنای مقام معنوی ... مسئله مسئله حکومت است مسئله مسئله سیاست است ... خدای تبارک و تعالی این حکومت را و این سیاست را امر کرد که پیغمبر به حضرت امیر واگذار کنند. چنانچه خود رسول خدا سیاست داشت و حکومت بدون سیاست ممکن نیست . این سیاست و این حکومتی که عجین با سیاست است در روز عید غدیر برای حضرت امیر ثابت شد... بنابر این حکومت را خدا جعل کرده است برای حضرت امیر ـ سلام الله علیه ـ این حکومت یعنی سیاست یعنی عجین با سیاست

حضرت امام خمینی :

زنده نگاه داشتن این عید نه برای این است که چراغانی بشود و قصیده خوانی بشود و مداحی بشود اینها خوب است اما مسئله این نیست . مسئله این است که به ما یاد بدهند که چطور باید تبعیت کنیم به ما یاد بدهند که غدیر منحصر به آن زمان نیست غدیر در همه اعصار باید باشد و روشی که حضرت امیر در این حکومت پیش گرفته است باید روش ملتها و دست اندرکاران باشد. قضیه غدیر قضیه جعل حکومت است این است که قابل نصب است والا مقامات معنوی قابل نصب نیست یک چیزی نیست که با نصب آن مقام پیدا بشود لکن آن مقامات معنوی که بوده است و آن جامعیتی که برای آن بزرگوار بوده است اسباب این شده است که او را به حکومت نصب کنند

حقیقت و ماهیت غدیر نصب حکومت است و این مقام معنوی نیست که مقام معنوی هویتی غیر از نصب دارد و در اثر تقرب به درگاه الهی و با پشتوانه های عبادات و مراقبات و طی مراحل مختلف سیر و سلوک و نیل به مراتب گوناگون قرب و وصل تا رسیدن به معدن عظمت الهی به دست می آید. مقام والای معنوی از شروط لازم حکومت و زمامداری اسلامی است نه شرط مطلق آن و ولایت و زمامداری علاوه بر پاکی نفس یا مقام معنوی جامعیتی را می طلبد که در متن تعالیم اسلام معرفی و راه های نیل به آن پیش بینی شده است و از آن جمله است : توان کافی برای تدابیر امور آگاهی به جریانات سیاسی و اهداف و برنامه های آن ها احاطه کامل به قوانین اجتماعی و سیاسی اسلام مدیریت توانمند و کارآمد شجاعت و شهامت لازم برای رویارویی با دشمنان تسلط بر روش های اداره جامعه کشور و داشتن توانایی لازم در برنامه ریزی و نظارت و ارزیابی

در بستر زمان و در طول تاریخ حقیقت غدیر و ماموریتی که پیامبر اسلام در نصب حکومت اسلامی با زعامت و ولایت حضرت علی (ع ) داشت و تداوم این ماموریت در ائمه اطهار(ع ) و نیز در دوره غیبت و بنابر تصریح پیامبر و ائمه در منابع معتبر روایی توسط فقهای جامع الشرایط دچار تحریف گردید و ماهیت اصلی آن واژگونه و به طریق و روشی ضد اسلامی و متضاد با دین تبلیغ و ترویج شد و از این مصیبت بارتر آن که فقط به ترویج جنبه فکری و نظری این تحریف بزرگ تاریخی به صورت فعالیت های فرهنگی و تبلیغی بسنده نشد که به صورت عملی و در عینیت جامعه حکومت هایی به نام اسلام روی کار آمدند که در تعارض با دیانت و حقیقت غدیر خم قرار داشتند

هم حکومت اموی و هم حکومت عباسی غدیر را از حقیقت آن که حکومت و ولایت ائمه اطهار(ع ) می باشد تهی کردند و با جدا کردن دیانت از سیاست اسلام را در عبادت و دعا خلاصه نمودند و گوشه گیری و خلوت و ذکر و ورد و عدم دخالت در حکومت و سیاست را « فضیلت » و « ارزش » و « هدف غایی دیانت » معرفی نمودند و در همین دوره های تاریک و سیاه بود که عرفان های انحرافی و متضاد با عرفان جامع و ناب اسلامی در بین مردم رونق یافت و رهبانیت و صوفی گری به شدت توسط عوامل نامرئی حکومت های وقت تبلیغ و ترویج گردید. همین شیوه حکومتی ـ یعنی رژیم سلطنتی و پادشاهی ـ پس از انقراض بنی عباس در سایر رژیم های حکومتی و حاکمان و سلاطین در سرزمین های مسلمان نشین از جمله ایران استمرار یافت

از مشخصه های مشترک سلاطین اموی و عباسی و پادشاهان ایرانی این است که برای مقابله با حقیقت غدیر و حکومت اسلامی از سیاست « مذهب علیه مذهب » استفاده می کردند. به این صورت که « اسلام نبوی » را از محتوای اصیل خود تهی می نمودند و با اهداف و برنامه های خود که توسط روحانیون درباری تنظیم و ساماندهی می شد ممزوج کرده و در میان مردم تبلیغ می نمودند. به دیگر سخن آنان به مطامع و خواسته های نامشروع خود لباس دین می پوشانیدند و با ظاهری کاملا مذهبی و اسلامی در جامعه ترویج می کردند و به همین طریق بود که امویان و عباسیان خلیفه خدا و جانشین رسول الله معرفی گردیدند و شاهان ایرانی سایه خدا پنداشته شدند و تسلیم در برابر فرمان آنان همچون فرمان خدا لازم و واجب گردید!