آداب رفاقت

آنچه ذیلا بیان می‌شود بخشی از مواعظ و نصایح امیرالمؤمنین علی (ع) به امام حسن مجتبی (ع) است:
" ما اقبح القطیعه بعد الصله و الجفاء بعد الاخاء و العداوه بعد الموده و الخیانه لمن ائتمنک …

آنچه ذیلا بیان می‌شود بخشی از مواعظ و نصایح امیرالمؤمنین علی (ع) به امام حسن مجتبی (ع) است:

" ما اقبح القطیعه بعد الصله و الجفاء بعد الاخاء و العداوه بعد الموده و الخیانه لمن ائتمنک و الغدر بمن استامن الیک؛ چه زشت است گسستن بعد از پیوستن و جفا کردن پس از برادری و دشمنی بعد از دوستی و خیانت به آنکه تو را امین شمرده و مکر ورزیدن به آن که به تو اعتماد کرده است".‏

این بخش از کلام امیرالمؤمنین (ع) به موضوع اخلاق اجتماعی و آداب معاشرت می‌پردازند. روی سخن حضرت با هر انسانی است که می‌خواهد در زندگی اجتماعی موفق باشد و ارزشهای انسانی را رعایت کند. فرمایش حضرت در این بخش ناظر به موقعیتی است که آدمی دوستانی خوب و مناسب برگزیند ولی به دلیل قدرناشناسی، آنها را از دست بدهد و ارتباطش را با آنها قطع کند، یا نسبت به کسانی که او را امین شمرده‌اند خیانت کند و حق آنها را ادا ننماید. بی‌تردید چنین اعمالی در حق یک دوست خیلی زشت‌تر از آن است که انسان از ابتدا دوستی انتخاب نکند "ما اقبح القطیعه بعد الصله" زندگی بدون دوست و پشتوانه اجتماعی کاری غلط و خسارت‌بار است ولی ناپسند‌تر و بدتر، آن است که بعد از انتخاب دوست و برقراری رابطه دوستانه، پیمان دوستی را بشکند و بعد از پیوند و وصل، بگسلد و ببرد.‏

آدمی اگر بعد از انتخاب دوست و برقراری رابطه اخوت و برادری، با وی جفا کند و حقوق اخوت را به جای نیاورد، بسیار نکوهیده‌تر آن است که از ابتدا کسی را به دوستی نگیرد "و الجفاء بعد الاخاء". سرمایه دوست را می‌باید همانند سرمایه‌های دیگر نیکو داشت و آن را حرمت نهاد که به دست نیاوردن چنین سرمایه‌ای، نکوهیده و از دست دادن آن نکوهیده‌تر است؛ همان‌گونه که دشمنی بعد از مودت و دوستی، زشت‌تر از عداوت بی‌مقدمه است.‏

به یقین خیانت در حق هر کسی بد است؛ اما در حق کسی که شما را امین شمرده است زشت‌تر و ناپسند‌تر می‌باشد: "و الخیانه لمن ائتمنک". البته خیانت اشکال متنوعی دارد گاه تضییع حق دیگران و گاه غصب اموال مردم. وقتی آدمی در اجتماع موقعیتی کسب می‌کند، مردم به او اعتماد می‌کنند و در برخی امور خود به وی مراجعه می‌نمایند و مال و عِرض خود را به وی می‌سپارند. حال اگر چنین فردی خیانت کند خیلی بدتر از خیانت آن فردی است که هنوز موقعیتی پیدا نکرده است و مردم او را امین نشمرده و به او اعتماد نکرده‌اند.

این سخنان حضرت نصایحی کلی و عام است که برای هر کسی در زندگی مفید و راهگشاست البته با این تفاوت که اگر شخص مومن با قصد قرب الهی فرمایشات امام معصوم را به کار بندد افزون بر تاثیر دنیوی ثواب اخروی نیز خواهد داشت و افزون بر پیشرفت و ترقی در زندگی دنیایی، سعادت اخروی و معنوی را نیز به دنبال دارد. اما کسی که به خدا و روز قیامت ایمان ندارد و به این نصایح صرفاً به عنوان دستورالعملی برای زندگی عمل می‌کند، تنها مصالح زندگی اجتماعی و دنیایی وی تامین خواهد شد.

رضا جاودان‏