سه جنبش موعود کسینجر

سال ۸۸ پرتوهای تازه از سه انقلابی که هنری کسینجر پیش بینی کرده بود, نمایان شد تغییر نظام سنتی اروپا, چرخش تعاملات سیاسی و اقتصادی از دنیای غرب به سوی شرق با ظهور قدرت های تازه چین و هند و بالاخره پیدایی جنبش های اسلامی و رهایی بخش که البته در ادبیات غرب از آن به بنیادگرایان تعبیر می شود

سال ۸۸ پرتوهای تازه از سه انقلابی که هنری کسینجر پیش بینی کرده بود، نمایان شد: تغییر نظام سنتی اروپا، چرخش تعاملات سیاسی و اقتصادی از دنیای غرب به سوی شرق با ظهور قدرت‌های تازه چین و هند و بالاخره پیدایی جنبش‌های اسلامی و رهایی بخش که البته در ادبیات غرب از آن به بنیادگرایان تعبیر می شود.

در عصری که بواسطه جولان رسانه‌ها «عصر آگاهی» نام گرفته است ، حضور این جنبش‌های نوپدید بیش از هر زمان حس می شود. در طول وقایع سال ۸۸ ردپای تأثیر این جنبش‌ها را در تحولات گوناگونی می توان سراغ گرفت. این جنبش‌ها اغلب ماهیتی خودجوش دارند و موج مطالبات مردمی آنها را به صحنه می آورد نمونه عینی این جنبش‌ها ، نهضت دفاع از غزه است که در اروپا و امریکا شکل گرفت و در چند مرحله توانست سد محاصره این سرزمین را بشکند. همین طور می توان به جنبش ضد نژاد پرستی اشاره کرد که سرانجام قاضی تحقیق در جنایات غزه - قاضی گلدستون- را وادار کرد که صهیونیست‌ها را در کرسی اتهام جنایات جنگی بنشاند.

مجموعه دیگر از جنبش‌ها خاستگاهی ایدئولوژیک پیدا کرده‌اند جنبش‌هایی که اغلب در حمایت از ارزش‌های دینی و مقابله با تعرض طلبی سکولاریسم شکل گرفته‌اند. در جهان مسیحیت برای حفظ اصول اخلاقی مورد نظر کلیسا این جنبش ها به راه افتاده‌اند، آنها با گردهم آوردن نمایندگان مجلس و سیاستمداران لابی‌های قدرتمندی را برای جلوگیری از تصویب قوانینی مثل همجنس بازی، سقط جنین و دیگر طرح های هنجارشکنانه تشکیل داده‌اند. اما مصداق قدرتمند این جنبش‌های مذهبی را در جوامع مسلمان نشین باید جست و جو کرد. تعرض‌های سازمان یافته به ارزش‌ها و نمادهای مسلمانان اعم از حجاب ، مناره مساجد و قرآن در سال ۸۸ نیز حوادثی مهم را بویژه در خطه اروپا رقم زد.

با همه این اوصاف هر گاه سخن از جنبش‌های اسلامی یا آزادیبخش به میان می آید، نگاه‌ها به خاورمیانه معطوف می شود ، اقلیمی که اکنون از بستر آن نیروهایی تحول ساز سر برآورده‌اند همه جنبش‌های خاورمیانه با نام‌ها و نمادهای مختلف روبه سوی قدس دارند و کانون مبارزه خویش را رژیم اشغالگر قدس قرار داده‌اند. اخوان المسلمین در مصر ،‌اردن و سوریه ، حزب الله در لبنان و حماس ،‌جهاد اسلامی و دیگر جنبش‌های این منطقه آرمان اصلی خویش را انزوای نظام صهیونیستی می خوانند.

از ابتدای سال ۸۸ که قدرت سیاسی در تل آویو به دست خشن ترین جریان حزبی این کشور افتاد، مبارزات این جنبش ها نیز اوج تازه‌ای گرفته است.

● سال تثبیت نفوذ

برای جنبش حزب الله که اکنون به محور و مدار گروه‌های آزادیبخش تبدیل شده است، سال ۸۸ سال تثبیت دستاوردهایی بود که رهبری این جریان در دو عرصه مهم رویارویی با تهدیدات نظامی اسرائیل و نیز رقابت با گروه‌های سیاسی داخل بدانها نایل شد.

بر این اساس در سال جدید برنامه‌های سید حسن نصرالله و یارانش در این دو عرصه پیش رفت. رهبری جنبش گزارشی تازه از دستیابی نیروهای خویش به دستاوردهای نظامی و فناوری دفاعی ارائه کرد که موجب تشویش سران تل آویو گردید. هر اندازه تهدیدات نظامی دولت نتانیاهو بر فضای لبنان سایه افکند، رهبران مقاومت لبنان برگ‌هایی جدید از تاکتیک‌های سیاسی و دفاعی خویش را به نمایش گذاشتند. از جمله این طرح‌ها تصویب منشور مهم در دولت جدید لبنان بود که در آن نه تنها سلاح مقاومت به رسمیت شناخته شده بلکه بر حق ملت، ارتش و مقاومت لبنان در آزادسازی اراضی اشغالی لبنان تأکید شده است. تصویب چنین سندی به این دلیل یک موفقیت تاریخی برای حزب الله به حساب می آید که لبنانی ها بیش از دو سال مذاکره و مشاجره صرف آن کردند و از جنگ ۳۳ روزه که حزب الله به قدرت اول لبنان تبدیل شد، همه نزاع های حزبی در داخل و خارج بیروت به این منشور و موضوع حفظ یا حذف سلاح مقاومت ختم می شد. این در حالی است که در همه ایام سال ۸۸ بویژه پس از به قدرت رسیدن سعد حریری، اسرائیل و غرب همه امید خویش را به حذف این اصل از منشور نظام سیاسی آینده لبنان دوخته بود.

رهبری مقاومت در لبنان فصل دوم برنامه‌های خویش را امسال در قالب تکمیل پروژه حساس توافق با گروه‌ها و طوایف لبنان به نمایش گذاشت . شواهد این طرح‌ها اجلاس های طولانی و رایزنی های گسترده ای است که ظرف یک سال میان رهبران مقاومت با گروه ها و طوایف گوناگون این کشور صورت پذیرفت. حاصل این جلسات نیز امضای چند پیمان دوجانبه میان جنبش حزب الله با اقوام و احزاب شناخته شده لبنان است. پیمان آشتی با سلفی ها در طرابلس، پیمان تفاهم با دروزی های تحت رهبری ولید جنبلاط و تجدید پیمان با مارونی ها و موفقیت در به ثمر رساندن این پروژه های سه گانه تفاهم بود که از نصرالله چهره یک میانجی مطمئن در بیروت ساخت . در نهایت این پیمان های دوجانبه به یک توافق ملی میان اپوزیسیون لبنان با جناح ۱۴ مارس انجامید و در تابستان امسال به تولد اولین دولت وحدت ملی در تاریخ لبنان انجامید.

حوادث یک سال اخیر لبنان می گوید که در این مدت به همان اندازه که جناح ۱۴ مارس با ریزش شدید هواداران و همپیمانان مواجه بوده، نصرالله نیز گروه ها و نیروهای تازه زیر چتر نفوذ خویش وارد کرده است. جدایی احزاب تأثیرگذار از جناح ۱۴ مارس، وزن سیاسی این جریان را بویژه در تصمیم گیری های کلیدی مثل تقسیم مناصب کابینه و نیز تصویب منشور دولت آینده تنزل داد. بزرگ ترین ضربه را خروج جریان دروزی ها به رهبری ولید جنبلاط بر این جبهه وارد کرد. جنبلاط مشروعیت باورهای سیاسی این جناح بویژه تضادهای آن با سوریه و ایران را به چالش کشید با شکافی که در جناح ۱۴ مارس افتاد، سعد حریری، لیدر این جناح میان دو راهی «حفظ شراکت گروه های ۱۴ مارس و گزینه تصدی نخست وزیری» قرار گرفت اما نهایتاً او در این انتخاب، ریاست کابینه را به قهر حزب کتائب امین جمیل و حزب قوات لبنانی سمیر جعجع ترجیح داد. ناگفته پیدا است که حریری به عنوان نماینده جناح متشتت ۱۴ مارس برای نشستن بر منصب ریاست کابینه، ناگزیر بود با امضای منشوری که در آن سلاح مقاومت یک واقعیت غیر قابل انکار خوانده شده، حمایت جناح معارضه بویژه رهبری حزب الله را جلب کند. بعد از کسب این موفقیت‌ها در داخل از سوی حزب الله ، طرف های غربی بویژه فرانسوی ها باب رایزنی و تعامل با این جنبش را گشودند.

● جنبش‌های انقلابی فلسطین

اغلب ناظران سال ۸۸ را دوره افول جریان محافظه کار تحت رهبری محمود عباس نام نهاده‌اند. وقتی اندیشه‌ و خط سازش در دولت نتانیاهو به بن بست کامل رسید جریان تجدید نظر طلبی در فتح قدرت گرفت. این جریان تا آنجا تداوم یافت که صائب عریقات مذاکره کننده اصلی تشکیلات خودگردان فلسطین اعلام کرد که پس از ۲۵ سال مذاکره با اسرائیلی‌ها به این باور رسیدم که گفت و گو با این رژیم بی نتیجه است.

هر اندازه از نفوذ ابومازن و همکارانش کاسته شد بر وزن جناح مقاومت افزون گشت. عوارض شکست در جنگ غزه امسال نیز گریبان حکومت اسرائیل را رها نکرد و کابینه نتانیاهو که از ائتلاف‌های ناهمگون به صورت ناپلئونی تشکیل شده چند بار با تهدید سقوط مواجه شد. هرچند نوار غزه در مدت یک سال گذشته هدف شدیدترین محاصره اقتصادی و حتی سیاسی از سوی اسرائیل و مصر واقع شد اما پافشاری طرف فلسطینی بر آزادی یک هزار اسیر فلسطینی بدون عقب نشینی از اصول خود در ازای آزادی یک اسیر صهیونیستی برتری موقعیت جریان مقاومت در نوار غزه را به رخ تل آویو کشید.

در پیشانی دستاوردهای مقاومت گزارش گلدستون نشسته است. در سازمان ملل پیروزی دیپلماتیک جریان مقاومت در غزه به رغم محاصره سیاسی آنان محسوب می شود. در این گزارش قاضی ریچارد گلدستون اقدامات اسرائیل در جنگ ۲۲ روزه را جنایات جنگی خواند و خواستار محاکمه عاملان این جنایت در دادگاههای بین المللی شد. این گزارش هرچند برای اجرا با وتوی امریکا در شورای امنیت مواجه شد اما گسیل کاروانهای همبستگی با نوار غزه به سوی این منطقه ساحلی نشانگر استمرار پیروزی دیپلماتیک مقاومت در غزه محسوب می شود. مروری بر تحولات پس از جنگ ۲۲ روزه نشان می دهد عمده رویارویی جریان مقاومت با جریان سازش در فلسطین حول محور جنگ دیپلماتیک بوده است که رفتار حماس در برابر این اقدامات نشان می دهد حماسی ها از تبحر بالایی در مدیریت روابط دیپلماتیک و خوانش تحولات درونی، پیرامونی و بین المللی خود سود می برند.

فشار مصر بر حماس برای پذیرش طرح آشتی ملی قاهره، اعلام انصراف ابومازن رییس فتح از کاندیداتوری برای انتخاب رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و اشاره او به برگزاری انتخابات در فلسطین بدون نوار غزه، همسویی ناشیانه تشکیلات خودگردان فلسطین با برخی کشورهای عربی در تعویق انتشار گزارش گلدستون و... رفتارهایی بود که با درک درست حماس از نحوه مقابله با این رفتارها منجر به تقویت این جنبش در نزد افکار عمومی فلسطین شد و یک سال پس از جنگ غزه در حالی که اسرائیل مدعی تضعیف حماس است، اعلام همبستگی با اهالی نوارغزه در ۱۱۰ کشور از پنج قاره جهان نشان می دهد حماس به پیروزی دیپلماتیک بزرگی در صحنه تحولات بین المللی به رغم محاصره سیاسی دست یافته است.

● سایه قدرت اخوانی‌ها

یک نگاه به آمار افراد نام آشنایی که از جنبش اخوان المسلمین روانه زندان دولت مبارک شده‌اند کافی است تا سال جدید نقطه عطف رویارویی این نهضت دیرپای خاورمیانه با نظام ‌های استبدای جهان عرب به حساب آید. جنبش اسلامی اخوان المسلمین البته در حیات ۸۰ ساله خویش بارها مورد تعقیب و هدف سرکوب حکومت‌های فردگرای قاهره قرار گرفته بود اما امسال درگیری‌ها از حد معمول فراتر رفت و استراتژی سرکوب حتی پای نمایندگان این جنبش در مجلس و نیز نفرات شماره دو این جنبش را نیز در بر گرفت.

موج سرکوب‌ اخوانی‌ها با دو هدف مشخص ، توقف حمایت از جنبش مقاومت فلسطین و لبنان و از سوی دیگر توقف مبارزات مدنی و سیاسی جنبش با حکومت انجام شد. اخوان المسلمین به رغم همه این فشار و تهدیدها حاضر نشد صحنه سیاست را ترک کند و حتی در تازه ترین استراتژی خویش نیروهایش را برای حضور قدرتمند در انتخابات آینده و نیز مرحله انتقال قدرت از مبارک فراخواند. اخوانی‌ها سال جدید را با رهبری چهره‌ای تازه – محمد بدیع – شروع کرده‌اند. بدیع یکی از عناصری است که در کسب موفقیت‌های انتخاباتی این جریان نقش بسزا دارد. یاران بدیع توانستند از انتخابات سال ۲۰۰۵ کرسی‌های زیادی را در پارلمان به دست آورند و با ۸۰ کرسی چهره قوی ترین نیروی اپوزیسیون را از خود به نمایش بگذارند.

این پیروزی در سطح محدودتر نصیب شاخه اخوان در اردن شد . اما نظام‌ سیاسی حاکم اردن نیز مانند مصر این رویکرد را برنتافت.

نسل جدید رهبران اخوان در اردن و مصر در پی تلفیق‌ آرمان‌های جنبش با واقعیات سیاسی جهان اسلام هستند و محمد بدیع یکی از نمادهای این جریان است. این واقعگرایی در عمل سران اخوان المسلمین را بر آن داشته تا برخی، از مرزبندی ‌ها و قالب‌های ذهنی نسل قبلی رهبران جنبش فراتر روند . مثال بارز این تغییر نگاه ، مواضعی است که رهبری این جنبش در امان و قاهره در قبال حوادث لبنان ، عراق ، فلسطین و ایران اتخاذ می‌کنند. در این نگرش نو ، اخوان المسلمین با چشم‌پوشی از تبار و تعلقات فرقه‌ای و قومی، به همراهی با همه گروه‌‌هایی می پردازد که پرچم مبارزه با بی عدالتی و اشغالگری بویژه علیه اسرائیل را در دست دارند. بنابراین تفاوتی نمی کند که این گروه مبارز شناسنامه لبنانی داشته باشد یا عراقی ، جزو مذهب تشیع باشد یا مسیحی.

هر اندازه جنبش اخوان المسلمین به گروه‌های مبارز دیگر در داخل و خارج نزدیک‌تر شد هراس حکومتگران نیز افزونتر گردید. محمد مهدی عاکف رهبر وقت اخوان المسلمین مصر در موضعی صریح و شفاف تأکید کرد حزب الله تنها گروهی است که منافع لبنان را در مقابل طرح امریکایی و صهیونیستی مشخص می کند. عاکف گفته است چهره مقاومت تغییرناپذیر است و اگر تلاش شود علیه وجهه حزب الله تبلیغات شود این تلاشها راه به جایی نخواهد برد و در نهایت به نفع مقاومت خواهد بود. جبهه اقدام اسلامی اردن نیز بر حمایت از حزب الله و پرهیز از تعرض به مقاومت که حامی لبنان است تأکید کرد . جبهه اقدام اسلامی در بیانیه ای تأکید کرد مقاومت ، همواره ثابت کرده است که بهترین راه مقابله با طرح سیطره جویی امریکا و صهیونیست‌هاست.

در نظر نظام‌های استبدادی جهان عرب خطر رویکرد جدید جنبش اخوان المسلمین بیشتر از استراتژی سنتی این جنبش است زیرا با رویکرد همسویی اخوان با حزب الله و هم رویکرد مبارزه مدنی اخوانی‌ها شمار بیشتری از مخالفان حکومت را زیر چتر نفوذ خویش در می آورند. با این حال سرکوب ‌های دولت ‌های عربی از اعتبار جهانی جنبش اخوان المسلمین نکاسته است به نوعی که طرف‌های غربی در سال‌های اخیر اقبال ویژه‌ای به مراوده سیاسی با این جنبش نشان داده‌اند، حتی دولت‌ امریکا در آخرین روزهای حکومت بوش چراغ سبزمذاکره به این جنبش نشان داد. شواهد نیز نشان از این دارد که پس از تثبیت قدرت حماس و نیز اقبال مردم مصر به اخوان المسلمین در اروپا ، سیاستمداران بیشتری نسبت به رایزنی با اخوان المسلمین تمایل نشان می دهند. در سال جدید حتی برخی نمایندگان مجالس کشورهای هلند، فرانسه، بریتانیا و برخی دیگر از کشورهای اروپایی بر خلاف دولت های عربی سیاست تحریم و بایکوت اخوان المسلمین را شکستند و دیدارهای زیادی با نمایندگان جنبش انجام دادند.

● جنبش هایی با نماد دفاع از حریم مذهب

حرکت‌های اعتراضی پراکنده‌ای که پس از ۱۱ سپتامبر در اروپا و دیگر کشورهای غربی به راه افتاد اکنون به انجمن‌ و تشکل‌های سازمان یافته تبدیل شده‌اند که ضمن مقابله با تندروهای نژاد پرست و یا سکولار سعی دارند چهره‌ای واقعی از اسلام و مسلمانی ترسیم نمایند.

در تقویم ۸۸ مناسبات دو طیف مسلمانان و مسیحیان با حوادث و تنش‌های تازه روبه‌رو شد. واقعه تلخ قتل زن فرهیخته مصری، مروه الشربینی، تصویب ممنوعیت ساخت مناره‌ها در سوئیس، تعرض به مساجد و اجتماعات مسلمانان در فرانسه و انتشار آثار مکتوبی که مقدسات دینی پیروان حضور محمد(ص) را هدف قرار دادند بارزترین این حوادث هستند .

مهاجران عرب و شهروندان خاورمیانه بویژه در کشورهایی مثل فرانسه ، ‌اتریش، هلند و دانمارک که جریان راستگرایی قدرت گرفته است امسال با قوانین و محدودیت‌های تازه برای تحصیل ، ‌اشتغال و حتی اقامت دست به گریبان شدند

اما بیش از همه نمادهای اسلامی این حجاب بود که در کشورهایی مثل فرانسه، آلمان و انگلیس حادثه ساز شد .تا حدی که سازمان ملل اذعان کرد در اروپا علیه اسلام و مسلمانان تبعیض آشکار در این زمینه وجود دارد. بسیاری از مسلمانان اروپا تشکل‌های خویش را ذیل همین حجاب سازمان داده‌اند زیرا سرچشمه تبعیض که باعث می شود دیوار جدایی میان مهاجران با افراد بومی اروپا مستحکم بماند همین قوانین ممنوعیت حجاب است که دولت‌ها و پارلمان‌های اروپایی تصویب کرده‌اند. با آنکه ضدیت با حجاب بزرگترین تضاد در نظام‌های لیبرال دموکراسی است که مدعی آزادی عقیده هستند اما دولتمردان اروپا از نیکلا سارکوزی در فرانسه تا آنگلا مرکل در آلمان به راحتی این حق طبیعی را از چندین میلیون مسلمان در کشورشان دریغ داشته‌اند.

ستیز با این بخش از نمادهای اسلام در اروپا حتی به ترکیه نیز کشیده شده است. به اقرار همه ناظران اروپایی سیر گرایش به مذهب و تلاش برای تثبیت هویت اسلامی در سال‌های اخیر شتابی حیرت انگیز به خودگرفته است. گزارشی که کمیسیون اروپا منتشر کرده دلالت بر این دارد که وقایعی مانند ممنوعیت حجاب در ترکیه و دیگر کشورهای اروپایی شمار بیشتری از جوانان مسلمان را به دفاع از این هنجار سوق داده است.

افشین شهمرادی