دشواری های رابطه پزشک و بیمار کدامند

در رابطه پزشک و بیمار فقط دانش و خلاقیت کافی نیست

هر پزشکی تمایل دارد بهترین خدمات پزشکی را به بیمارانش ارائه دهد. بهبود بیماران و ابراز شادی و شعف و سپاسگزاری آنها، آرامش طولانی و احساس رضایت را از شغل برای پزشک به‌همراه دارد و محرک او برای تلاش هر چه بیشتر در ارائه خدمت حرفه‌ای‌‌اش است...

رابطه میان پزشک و بیمار، رابطه‌ای حساس، ظریف و در ابعاد مختلف است و می‌تواند نتیجه‌ای خوشایند و سازنده داشته باشد یا برعکس ناخوشایند و تخریبی باشد. بیمار و پزشک در قبال یکدیگر حقوق و وظایفی دارند. آشنایی طرفین و اصرار به رعایت این اصول باعث توفیق این رابطه می‌شود، در نتیجه بیمار از بهبودی و پزشک از احساس رضایت و آرامش شغلی بهره خواهند برد.

اگر هر یک از طرفین همدیگر را نفهمند، خصوصا اگر پزشک سطح اجتماعی، میزان هوش و توقعات بیمار را تخمین نزند، از همان ملاقات اول، گره‌های کوری در این رابطه ایجاد خواهد شد، بنابراین نمی‌توان همکاری خوب و مفیدی را انتظار داشت.

● شرایط تاثیرگذار

اصولا پزشک خوب یا بد به‌طور مطلق وجود ندارد، همان‌طور که بیمار خوب یا بد وجود ندارد، اما رابطه خوب یا بد میان پزشک و بیمار وجود دارد. رابطه پزشک و بیمار مانند دیگر روابط انسانی تحت‌ تاثیر عوامل و شرایط متعددی است.

همان‌طور که در رابطه‌های خانوادگی، فامیلی و دوستی، سعی در تقویت نقاط اشتراک و کاستن از نقاط افتراق را برای پایداری و انسجام رابطه ضروری می‌دانند، باید بین پزشک و بیمار این نکات نیز رعایت شود تا از تنش و عدم اعتماد احتمالی جلوگیری و در نتیجه طبابت موفق برای پزشک و بهبود برای بیمار فراهم شود.

● گروه‌های مختلف بیماران

بیماران را می‌توان به گروه‌های مختلف طبقه‌بندی کرد.

۱) گروه اول، آنهایی هستند که رابطه با پزشک را جدی و مهم می‌دانند و می‌کوشند آن را ارتقا دهند و همواره با پزشک همکاری می‌کنند. معمولا بیماران پزشکان مشهوری که دیگران او را توصیه کرده‌اند، به‌دلیل اعتماد به پزشک، اینگونه هستند.

۲) گروه دوم، بیمارانی هستند که به توصیه‌ها و تجویزهای پزشک اعتماد ندارند و مدام گله‌مند هستند، در نتیجه نمی‌توانند رابطه منطقی‌ای با پزشک برقرار کنند.

۳)‌ برای گروه سوم، برقراری رابطه مناسب با پزشک مشکل نیست، اما برخوردی خنثی و بی‌تفاوت دارند. این پزشک نشد، پزشک دیگر. این کلینیک نشد، کلینیک دیگر. عوامل فرعی مانند شیک بودن مطب، پارکینگ اتومبیل و نزدیکی محل مطب و... در تصمیم‌گیری این بیماران برای انتخاب پزشک موثر هستند.

رابطه هر یک از گروه‌های بیماران با گذشت زمان و افزایش مراجعات می‌تواند سرنوشت متفاوتی پیدا کند.

گروه اول همواره به پزشک معالج معتقد باقی می‌مانند و آینده سلامتی خود را به دست او می‌سپارند.

گروه دوم مستعد درگیر شدن با پزشک هستند و رابطه این بیماران با پزشک، مختل و در نهایت قطع می‌شود. این گسست رابطه به دو صورت اتفاق می‌افتد؛ یا بیمار با دعوا و قهر مطب را ترک می‌کند یا پزشک از بیمار می‌خواهد درمان را با پزشک دیگری ادامه دهد.

در حالت اول احساس ناخوشایند و آمیخته به شکست اخلاقی به پزشک دست می‌دهد و چند روزی او را مکدر می‌‌کند، اما در واقع به پالایش جو مطب و در نهایت انبساط خاطر پزشک و همکاران او در مطب می‌انجامد.

در حالت دوم پزشک می‌داند غرولند بیمار ارتباطی به دانش و تجربه و کیفیت درمان او ندارد، بلکه ناشی از عدم توانایی بیمار در کنار آمدن با بیماری‌اش است. به همین دلیل پیشنهاد تعویض پزشک معالج، برای فرصت دادن به بیمار برای به دست آوردن امیدی تازه است تا شاید با این تعویض کمتر رنج ببرد.

در مورد گروه سوم، رابطه پزشک و بیمار همچنان خنثی می‌ماند. اگر دوباره به مطب پزشک معالج مراجعه کنند، کارشان انجام می‌شود و اگر هم دیگر نیایند، برای طرفین چیزی تغییر نمی‌کند. گاهی گفته می‌شود مشکل از بیماران نیست و پزشک هم درشکست رابطه نقش دارد. هرچند این عقیده را نمی‌توان رد کرد، باید بدانیم پزشک نقش امدادگر را دارد و بیمار در واقع در جستجوی کمک و امداد است.

● تقسیم کار میان پزشکان

دو نوع تقسیم کار میان پزشکان وجود دارد. پزشکان عمومی خصوصا در شهرستان‌ها در کلیه مراحل بیماری راهنمای بیماران هستند و پزشکان دیگر فقط در زمینه تخصص پزشکی خود با بیماران سروکار دارند، بنابراین پزشکان عمومی در ارزیابی رابطه پزشک و بیمار از دید وسیع‌تری برخوردارند.

آنها می‌دانند که مراجعه‌کنندگان فقط برای درمان مرض مراجعه نمی‌کنند، بلکه گاهی با انگیزه‌های دیگر با پوشش بیماری، مانند دستیابی به یک هدف مالی یا اجتماعی از قبیل بازنشستگی زودرس، دریافت خسارت از بیمه، توفیق در یک دعوای حقوقی، گواهی استعلاجی برای محل کار و... به نزد طبیب می‌آیند. به همین دلیل پزشک باتجربه و هوشیار می‌داند که همیشه نباید به درخواست‌ها و خواهش‌های دیگر بیماران توجه کند.

مطالعاتی که در اروپا انجام شده نشان داد درصد بالایی از بیماران به پزشک دروغ می‌گویند یا تمامی حقیقت را نمی‌گویند. پزشک از بیمارانش انتظار برخورد صادقانه دارد و نمی‌تواند به هر درخواست بیمار پاسخ دهد.

در رابطه پزشک و بیمار فقط خلاقیت و دانش پزشکی کافی نیست و مسائل دیگری هم به بیمار و برخورد او بستگی دارد. در اینجا به هیچ‌وجه توجیه نارسایی‌های طبابت پزشکان مدنظر نیست. هر انسانی ممکن است روزی بیمار شود.

تجربه نشان داده وقتی خود پزشکان بیمار می‌شوند، بیماران خوبی نیستند. به همین دلیل آشنایی با ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های رابطه پزشک ـ بیمار برای هر کسی لازم و قطعا مطالب زیاد دیگری در این رابطه قابل نوشتن است که امید دارم همکاران پزشک در مقالات دیگر آن را کامل کنند.

دکتر حسین طباطبایی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران