فلسفه و حكمت روزه

خداوند روزه را برای آزمایش اخلاص مردم واجب فرموده است, كه روزه در اخلاص عمل بسیار مؤثر است, یعنی كسی كه روزه می گیرد و تمامی روز را با همه امكان بخوردنیها و آشامیدنی هایی كه در اختیار دارد

خداوند روزه را برای آزمایش اخلاص مردم واجب فرموده است، كه روزه در اخلاص عمل بسیار مؤثر است، یعنی كسی كه روزه می‏گیرد و تمامی روز را با همه امكان بخوردنیها و آشامیدنی‏هایی كه در اختیار دارد، در عین حال امساك می‏نماید، جز اخلاص به پیشگاه حضرت حق مفهومی دیگر ندارد.

روزه از نظر بهداشت جسم و سلامت‏بدن و ابعاد دیگر دارای فواید فراوانی است، روزه در سلامت معده و پاكسازی آن از انواع غذاها كه موجب انواع بیماری‏هاست اثرات فوق العاده‏ای دارد. مركز بیماریها معده است

پیامبر خدا فرمود: "المعدهٔ بیت كل داء، و الحمئهٔ راس كل دواء" (۱) معده مركز و خانه هر دردی است، و پرهیز و اجتناب (از غذاهای نامناسب و زیاد خوری) اساس و راس هرداروی شفابخش است. پیامبر(ص) سه باب از علوم بروی ما گشود پیامبر عظیم الشان اسلام در یك بیانیه كوتاه، اثرات و فوائد سه چیز را به این شرح بیان می‏فرماید: "اغزوا تغنموا، و صوموا تصحوا، و سافروا تستغنوا" اول، جنگ و جهاد كنید تا مستغنی شوید، كه غنائم جنگی باعث استغنا می‏باشد، دوم، روزه بگیرید تا صحت و سلامتی خویش را تضمین كنید، سوم، سفر كنید تا مالدار شوید، زیرا مسافرت و حمل كالای تجارتی از شهری به شهر دیگر یا از كشوری به كشور دیگر باعث رفع نیازمندی‏های جامعه و عمران كشورها می‏گردد، در این سه جمله پیامبر(صلی الله علیه و آله) سه باب از درهای علم: جهاد (كه خود باعث تمكن و امكانات مالی می‏شود)، بهداشت جسم و اقتصاد جامعه را بر روی ما می‏گشاید.

●امام علی(ع) در فلسفه روزه چه می‏فرماید؟

ما اگر پویای فلسفه روزه و حكمت تشریع آن باشیم و از خواص و فوائد آن بخواهیم اطلاعات بیشتری پیدا كنیم و به اشكال تراشیهای منتقدین پاسخ اقناع كننده بدهیم به سخنان حكیمانه و درربار حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه گوش فرا می‏دهیم در قسمتی از این خطبه امام می‏فرماید: "و مجاهدهٔ الصیام فی الایام المفروضات، تسكینا لاطرافهم، و تخشیعا لابصارهم، و تذلیلا لنفوسهم و تخفیضا لقلوبهم، و اذهابا للخیلاء عنهم لما فی ذلك من تعفیر عتاق الوجوه بالتراب تواضعا و التصاق كرائم الجوارح بالارض تصاغرا و لحقوق البطون بالمتون من الصیام تذللا" (۲) امیرمؤمنان علیه السلام به دنباله مطالب ارزشمندی می‏فرماید: از خدا بترسید و از كیفر تباهكاری در دنیا، و از زیان ستمگری در آخرت ... و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ می‏فرماید، به وسیله نمازها و زكاتها، ( و سپس فوائد و پاره‏ای از علل و فلسفه روزه را بیان می‏فرماید) و كوشش در گرفتن روزه در روزهای واجب، برای آرام ماندن دست و پا و اندام و دیگر ایشان (از معصیت و نافرمانی) و چشم به زیر انداختنشان و فروتنی جانهاشان، و زبونی دلهاشان، و بیرون كردن كبر و خودپسندی از آنان، چون در نماز است مالیدن رخسارهای نیكو برای فروتنی، و (هنگام سجده نمودن) چسبانیدن اعضاء شریفه (هفت موضع) را به زمین برای اظهار كوچكی و "ذلت‏به پیشگاه با عظمتش‏" و در روزه رسیدن شكمها به پشتها برای خضوع و ناچیز دانستن خویش كه روزه و نماز و زكات فلسفه‏اش سازندگی و تزكیه، و تذلل و تقلل به پیشگاه حضرت حق است، و از چیزهائی است كه می‏تواند آدمی را از چنگ شیطان نجات بخشد، و از انواع بیماریهای ظاهری و باطنی برهاند، و مخصوصا درس مقاومت و مبارزه را عملا یاد آدمی دهد، مخصوصا روزه است كه از امتیازات بخصوص برخوردار است، كه پاداش آن فقط به خداوند بزرگ برگزار شده است. كه امیرالمؤمنین(علیه السلام) درجائی دیگر می‏فرماید:"و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق‏" ۳)

روزه برای آزمایش اخلاص مردم است خداوند روزه را برای آزمایش اخلاص مردم واجب فرموده است، كه روزه در اخلاص عمل بسیار مؤثر است، یعنی كسی كه روزه می‏گیرد و تمامی روز را با همه امكان بخوردنیها و آشامیدنی‏هایی كه در اختیار دارد، در عین حال امساك می‏نماید، جز اخلاص به پیشگاه حضرت حق مفهومی دیگر ندارد، و در قسمتی از نهج البلاغه می‏فرماید: "و صوم شهر رمضان فانه جنهٔ من العقاب‏" (۴) و یكی از دلائل وجوب روزه این است كه روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهی، یعنی روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصی انسان است، كه به وسیله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار به دست می‏آید.

●خدایا از گرسنگی بتو پناه می‏آوریم

فوائد كم خوری از نظر بهداشت و تندرستی جسم و روح، درست است كه آدمی تاب گرسنگی زیاد را ندارد، و اسلام هم نخواسته است كه انسان خود را در زحمت تحمل گرسنگی زیاد قرار دهد، بلكه در بعضی روایات رسیده است: "اللهم اعوذبك من الجوع‏" (۵) خدایا از گرسنگی به تو پناه می‏برم، ولی در عین حال باید متوجه بود، كه مقداری از گرسنگی برای انسان لازم است! و فوائد بسیاری در بردارد، و بر عكس پورخوری و سیر بیماری زیادی به همراه می‏آورد.

از نظر بهداشت و تندرستی، باید غذا كمتر مصرف شود، و هنوز اشتهاء تمام نشده، دست از غذا خوردن بكشد، به تجربه ثابت‏شده است. افرادی كه كم می‏خورند، از كسانی كه همیشه سیر می‏خورند سالم‏تر می‏باشند، و تن درست‏ترند.

●ابعادی در فلسفه روزه از بیان امام صادق(ع)

هشام بن حكم از رئیس مذهب تشیع حضرت جعفر بن محمد (علیهما السلام) می‏پرسد از علت و فلسفه روزه، امام می‏فرماید: "انما فرض الله الصیام لیستوی به الغنی و القیر و ذلك ان الغنی لم یكن لیجد مس الجوع، فیرحم الفقیر، لان الغنی كلما اراد شیئا قدر علیه، فاراد الله تعالی ان یسوی بین خلقه، و ان یذیق الغنی مس الجوع و الالم لیرق علی الضعیف و یرحم الجائع‏" (۶) حضرت صادق(علیه السلام): براستی خداوند روزه را واجب كرد، تا به وسیله او بین اغنیاء و فقراء مساوات و برابری به وجود آید، و این برای آن است كه ثروتمندانی كه هرگز درد گرسنگی را احساس نكرده‏اند، به فقراء ترحم نمایند، زیرا اغنیاء هرگاه (خوردنی و آشامیدنی را) اراده نمودند (و هوس هر نوع ماكولات و مشروبات كردند) برایشان میسر است، پس خداوند متعال "روزه را واجب نموده‏" كه تا بین بندگانش از فقیر و غنی، برابری به وجود آورد، و اینكه سرمایه داران مسلمان الم جوع و گرسنگی را لمس نمایند، تا بر ضعفاء رقت آوردند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمایند، (و این تنها شعار اسلام است، آری تنها مكتبی كه به حال گرسنگان عالم ترحم نمایند، (و این تنها شعار اسلام است، آری تنها مكتبی كه به حال گرسنگان و محرومان می‏اندیشد اسلام است.

●خصال هفتگانه مخصوص روزه‏داران

در حدیثی طویل حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) چنین نقل می‏فرماید كه پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: "ما من مؤمن یصوم شهر رمضان احتسابا الا اوجب الله تبارك و تعالی له سبع خصال: اولها یذوب الحرام من جسده، و الثانیهٔ یقرب من رحمهٔ الله عزوجل، و الثالثهٔ قد كفر خطیئهٔ ابیه آدم، و الرابعهٔ یهون الله علیه سكرات الموت و الخامسهٔ امان من الجوع و العطش یوم القیمهٔ و السادسهٔ یطعمه الله عزوجل من طیبات الجنهٔ، و السابعهٔ یعطیه الله عزوجل برائهٔ من النار، قال: صدقت‏یا محمد" (۷) .

هیچ مؤمنی نیست كه ماه رمضان را فقط به حساب خدا روزه بگیرد، مگر آنكه خدای تبارك و تعالی

حسین موسوی راد لاهیجی

پی‏نوشت‏ها:

۱- اركان الاسلام، ص ۱۰۸ این عبارت حدیثی است كه از پیامبر اسلام در بحار الانوار، ج ۱۴ روایت‏شده است، لكن این كتاب بحارث بن كلده نسبت داده است.

۲- نهج البلاغه فیض، ص ۷۹۸.

۳- از حكمت ۲۴۴ نهج البلاغه فیض الاسلام.

۴- نهج البلاغه، چاپ صبحی صالح، ص ۱۶۳.

۵- مجمع البحرین، ماده جوع.

۶- وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳ - و من لا یحضره الفقیه، ص ۷۳، ج ۲.

۷- خصال شیخ صدوق، ص ۳۸۶.

۸- وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۴.

۹- حاتم به عبد الله طائی.

۱۰- علل الشرایع صدوق علیه الرحمه.

۱۱- از مجموعه‏ای از سخنان پیشوایان معصوم(ع) استخراج شده است.

۱۲- نهج البلاغه، ص ۱۱۹۷.

روزه، درمان بیماریهای روح و جسم ص ۸۱

---