نقدی بر فیلم «شبانه روز»

تصورش را بکنید موقعیتی را که قرار باشد به اندازه زمان یک فیلم بلند سینمایی, شاهد و ناظر تجربه های به شدت شخصی و بی هدف و وسواس گونه دو کارگردان نسبتاً جوان باشید که احتمالا سینما را با کارگاه نقاشی های متحرک و جلوه های تدوینی چشم نواز و تعجب برانگیز اشتباه گرفته اند

تصورش را بکنید موقعیتی را که قرار باشد به اندازه زمان یک فیلم بلند سینمایی، شاهد و ناظر تجربه های به شدت شخصی و بی هدف و وسواس گونه دو کارگردان نسبتاً جوان باشید که احتمالا سینما را با کارگاه نقاشی های متحرک و جلوه های تدوینی چشم نواز و تعجب برانگیز اشتباه گرفته اند. مجموعه تصاویری بی ربط و البته به شدت دقیق و خیره کننده را به هم وصله پینه کرده اند و نیز برای خالی نبودن عریضه، علایم و نشانه هایی تار و کمرنگ و چندپاره را هم قاطی مابقی چیزها نموده اند و نهایتاً همین چیزی شده است که تحت عنوان «فیلم سینمایی شبانه روز» روانه اکران سینماهای کشور شده.

خب این هم از نمونه های عینی و مصادیق تام و تمام دوستانی است که هنوز مسلح به شناخت دقیق و اصولی و درست هنر کلاسیک نشده و به بن مایه های اصیل و اساسی سنت دست نیافته و در وادی تمرین و طلبگی قوام پیدا نکرده، با سر به داخل استخر مدرنیزم و پست مدرنیزم شیرجه زده اند. البته خودشان هم احتمالا هنوز دقیقاً نمی دانند که فیلمشان بالاخره مدرن است یا پست مدرن! چرا که این دو کلمه را در کنار هم درباره فیلمشان بکار می برند بی آنکه اصلا معلوم باشد یا شود که فیلمی مثل «شبانه روز» اصلا چه ربطی به مدرنیته و پست مدرنیزم دارد.

از معایب حرف زدن و عمل کردن و نسخه پیچیدن درباره اموری که فراتر از سواد و معرفت و فکر و درک ماست یکی هم این است که گمان کنیم سنت و عبور از آن و رسیدن به مدرنیته و گذر از آن به پست مدرنیزم، صرفاً با یک سری ادعا و ادا و اطوار به دست می آید و در هنری بی رحم و پیچیده و دشوار همچون سینما، مثلا اگر دوربین را روی دست گرفتیم و قصه به معنای درست و حتی غلط و باسمه ای آن نداشتیم و هی کلوزآپ گرفتیم و حرکات و سکنات عجیب و غریب انجام دادیم، خب لابد مدرن و بلکه پست مدرن شده ایم دیگر، نه؟!

بساط کودکانه و بی مایه ای که کسانی به دلیل آنکه نمی خواهند یا نمی توانند حرف عادی یا غیرعادی شان را درست و اصولی و بر مبنای یک زیبایی شناسی قابل درک و دفاع بسازند فراهم می کنند و معرکه ای می گیرند تا دیده شوند، حتی به قیمت از دست رفتن «شبانه روز» شان!

مهم نیست که فیلم شما سنتی است یا از اصول قصه گویی و فرم روایی سینمای کلاسیک پیروی می کند یا نه و مهم نیست که چه اسمی روی تصاویرتان می گذارید؛ مدرن یا پست مدرن. اینها نه مهم است و نه اساساً به درد کسی می خورد. بلکه مهم این است که فیلم شما بر هر مبنا و با هر معیار و میزان و محک و عیاری و با هر سبک و روشی، از یک جهان بصری و زیبایی شناسی حاکم بر آن برخوردار باشد و بتواند در خلق فضا و ایجاد حس سینماورزانه موفق عمل کند و به درجه و رتبه ای از این مهم دست یابد. اگر چنین اتفاقی افتاد آن وقت می توان در این باره هم به گفت وگو نشست که این اثر کلاسیک است یا مدرن یا...

«شبانه روز» فیلمی است برای تداعی «شبانه» در جلوه ای دیگر و در ادامه روند بالا زدن کرکره ها و ساختن فیلم در بقالی سینمای پیشرو، نوآور، جذاب و جوانانه!

فیلم «شبانه روز» پس از فیلم «شبانه» ساخته دیگری از زوج علیمحمدی- بنکدار و معطوف به ساختار بصری خاص این دو کارگردان است؛ «شبانه روز»- کمتر- و «شبانه» - بیشتر- متمرکز و مترصد بازی های فرمی بودند در قالب یک فیلم سینمایی.

به نظر می رسد چیزی که اساساً برای این دو مهم است نه قصه است و نه درایت و نه حتی «فضاسازی» به معنای درست و مهم آن. و فقط مشتی ادا و اطوار درآوردن با ابزارهایی مثل دوربین و نور و بازیگر و البته- و صد البته- جلوه های کامپیوتری و تدوین عجیب و غریب! و این است سینمای مدعی و عقب افتاده و منگولیزمی که تابلوی نوآوری و خلاقیت و ابتکار را بالا می آورد و تحت لوایش به رفتارهای من درآوردی هذیان واری می پردازد که فقط برای خودنمایی و ارضای خود است.

فیلمی که سراسر پریشان و در هم زدگی و بی معنایی است و اصلا قادر نیست کوچک ترین حس زیبایی شناسانه ای را به مخاطب تحویل دهد چه رسد به آنکه بخواهد و بتواند جهانی نو بیافریند و مخاطب را در تجربه ای لذت بخش و جذاب با خود سهیم کند.

هم فیلم «شبانه» و هم «شبانه روز» مشتی اعوجاج منگولیستی است که هذیان واره ای پریشان را به تاریکی و درهم ریختگی روایت می کند، بی آنکه بشود از آن چیزی سردرآورد. اینکه در «شبانه روز» قدری از آن مالیخولیای مهیب «شبانه» فاصله گرفته اند هم از روی ناچاری است و یا احتمالا از این جهت که صدای آشپز هم درآمده بی آنکه حتی خود بفهمد و بشنود!

«شبانه روز» به دنبال «شبانه» نه تنها سینما نیست بلکه یک دروغ شاخدار و پرزرق و برق است که به دنبال یک لجبازی کودکانه شکل گرفته است. این حضرات حق ندارند و نمی توانند سینما را به عنوان هنری والا، شریف، جذاب و با اصول و قاعده زیر سوال ببرند و به سخره بگیرند. فیلم یعنی مواجهه با یک دنیای تازه و یک جهان جذاب. فیلم یعنی قصه، قصه گویی، روایت، فرم و البته بیان و زبان مخاطب فهم و پیشرو. فیلم یعنی زیبایی، حتی اگر بخواهد زشتی ها و تلخی ها و تاریکی ها را نشان بدهد، باز هم زیباست؛ چرا که ملهم از حسی زیبا و تاثیری لطیف و نتیجه تعاملی اندیشه مند و ارزش گراست در سیستم یکپارچه و کل واحد به نام «فیلم». و اینها چیزهایی است که حتی ردی از آن را هم نمی توان در نافیلم هایی مثل «شبانه» و «شبانه روز» پی گرفت و پیدا کرد. به کارگردان های محترم این فیلم ها هم توصیه می کنیم که بیش از این پشت تابلو نوآوری و تمایز و تفاوت مخفی نشوند و سعی کنند با اثر و منتقدان اثرشان باصداقت و صراحت روبه رو شوند و به قول معروف طفره نروند و فرافکنی نکنند و جا خالی ندهند. «شبانه» و «شبانه روز» فیلم های بد، بی هویت، تکه پاره، بی انسجام و خسته کننده و بی«جهان»ی هستند.

خب! سعی کنید در فیلم بعدیتان متفاوت از این تفاوت گرایی «شبانه روز»ی باشد. شاید ساخت یک فیلم کوچک و ساده که با مخاطب رو راست باشد و تلاش در خوری برای تعریف کردن قصه و ایجاد و گسترش استاندارد فرم دلخواهش داشته باشد، به مراتب موفق تر و قابل قبول تر از فیلمی باشد که سعی می کند با ادا و اطوارهای عجیب و غریب مخاطب را بفریبد و او را دچار سرگیجه های مهوع نماید.

خیلی حیف است که استعداد دو کارگردان جوان صرف این به اصطلاح «جنگولک بازی»ها شود و محصول نهایی اثری باشد غیرقابل دفاع که در مرز میان هذیان واره ای مالیخولیایی و شیطنتهایی کودکانه با حرکت های دوربین و کلوزآپ بازیگران و قابهای خیره کننده ی بی دلیل، در تردد باشد.

محمد قمی