بیشتر توت فرنگی ها سالم نیستند

در حال حاضر, با توجه به میزان بالای مصرف کود و سم در کشور و تجمع سموم مختلف, نیترات, کادمیوم و سایر آلاینده ها در سبزی ها, صیفی جات و میوه های داخلی مانند خیار یا سبزی های برگی مانند کاهو , ضرورت کنار گذاشتن شیوه کشت سنتی در میان کشاورزان و مزرعه داران, مطرح شده است

«در حال حاضر، با توجه به میزان بالای مصرف کود و سم در کشور و تجمع سموم مختلف، نیترات، کادمیوم و سایر آلاینده‌ها در سبزی‌ها، صیفی‌‌جات و میوه‌های داخلی (مانند خیار یا سبزی‌های برگی مانند کاهو)، ضرورت کنار گذاشتن شیوه کشت سنتی در میان کشاورزان و مزرعه‌داران، مطرح شده‌است...

امروزه کشاورزان حرفه‌ای، دیگر اقدام به کاشتن بذر در حجم زیاد نمی‌کنند بلکه بذر را در خزانه (محیطی کاملا استریل‌) می‌کارند، آن را در شرایط خاصی داخل گلخانه رشد و پس از حدود ۲ ماه تحویل کشاورز می‌دهند تا با دستگاه‌های خاصی داخل زمین کاشته شوند. به این روش، روش کاشت نشاء مکانیزه یا صنعتی می‌گویند.» اینها بخشی از صحبت‌های دکتر عباس یداللهی، متخصص تکنولوژی و اصلاح درختان و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس است که با او درباره یکی از شیوه‌های سالم کاشت محصولات کشاورزی در کشورهای پیشرفته گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ روش کاشت نشاء مکانیزه یا صنعتی چه مزیتی نسبت به سیستم سنتی کشاورزی دارد؟

پاسخ شما را با یک مثال می‌دهم؛ فرض کنید می‌خواهیم در زمین کاهو بکاریم. اگر بخواهیم بذر کاهو را که بسیار ریز است، در چند هکتار زمین بکاریم، به‌طور حتم به دلیل وارداتی بودن بذرها، متحمل هزینه بسیار سنگینی می‌شویم. بعد از کاشت هم مجبور به پرداخت هزینه‌های مختلف کارگری برای نگهداری از بذر، سم‌پاشی، کندن علف‌های هرز و آبرسانی به بذرها تا رشد کامل و برداشت محصول خواهیم بود. درنهایت هم از هر ۶-۵ بوته رشدکرده، ۲-۱ بوته خشک می‌شود و ۲-۱ بوته هم با علف‌های هرز از بین می‌رود و باید برای حفظ باقیمانده محصول، مدام از کود، سم و آفت‌کش‌های مختلف استفاده کنیم. به‌طور حتم در چنین شرایطی، محصول نهایی‌ای که به بازار عرضه می‌شود، ناسالم و سرشار از باقیمانده کود و سموم شیمیایی خواهدبود در حالی که با استفاده از نشاءهای مکانیزه، دیگر چنین مشکلاتی نخواهیم داشت.

▪ آیا کشاورزان خودشان قادر به تولید نشاء مکانیزه هستند یا باید آن را از مکان‌های خاصی خریداری کنند؟

کشاورزان باید برای تهیه نشاء مکانیزه، به مراکز خاصی مراجعه کنند و بذرهای خود را تحویل آنجا دهند. این مراکز، بذر را با دستگاه‌های خاصی در سیلوهای مخصوص و با روش‌هایی جدید و کاملا استریل کشت می‌دهند. در فرآیند تولید نشاء مکانیزه، از ۲ نوع خاک عالی و ارگانیک هستند، استفاده می‌شود. درنهایت هم بذرهای جوانه‌زده به گلخانه‌هایی کاملا تمیز، سالم، استریل و عاری از هرگونه آفت و حشره منتقل و در شرایط کاملا استاندارد از نظر تغذیه‌ای هم بررسی می‌شوند. بعد از رسیدن این بذرها به اندازه مطلوب، بوته‌ای کاملا سالم به کشاورز تحویل داده می‌شود. در طول این ۲ ماهی که بذرها برای تولید نشاء صنعتی در اختیار مراکز تولید این محصولات بودند، کشاورز استراحت کرده، هیچ کود،‌ آب یا سمی به زمینش نداده و علف‌های هرز را تحریک به رشد نکرده است بنابراین زمین او مانند نشاءهای مکانیزه و ریشه‌دار، کاملا آماده است و نشاءها به محض ورود به زمین، در زمان کوتاهی شروع به رشد و دادن محصول با حداقل نیاز به سم و کود می‌کنند. در این روش برای تولید محصولات کشاورزی حدود ۲۰۰ گرم بذر برای هر هکتار زمین کافی است در صورتی که برای کاشت سنتی، به حدود ۲-۱ کیلو بذر برای هر هکتار زمین نیاز است. یعنی هزینه‌های تولید محصول تا حد چشمگیری پایین می‌آید.

▪ آیا این یک روش جدید تولید در سراسر دنیاست؟

نه، حدود ۵۰ سال است کشاورزان حرفه‌ای در کشورهای پیشرفته، از این روش کاشت برای برداشت محصولی سالم‌تر استفاده می‌کنند. ضمن اینکه آنها پا را از مصرف نشاء صنعتی هم فراتر گذاشته و به تولید نشاءهای پیوندی برای تولید محصولاتی سالم‌تر، رو آورده‌اند. به هر حال، استفاده از نشاءهای مکانیزه در کشور ما به‌تازگی شروع و در حال حاضر اطلاع‌رسانی‌های محدودی در این زمینه انجام شده اما خوشبختانه اجرای این طرح در استان‌های بوشهر، اصفهان، قزوین و خراسان‌رضوی پیشرفت خوبی داشته است. درواقع، کشاورزان حرفه‌ای ایران و آنهایی که محصولات صادراتی دارند، این روش کاشت را برای برداشت محصولاتی سالم‌تر انتخاب کرده‌اند. هم‌اکنون مراکز تولید نشاء مکانیزه داخلی آمادگی تولید میلیون‌ها نشاء را دارند و کشاورزان هم می‌توانند با مراجعه به چنین مراکزی، گامی در راستای سالم‌سازی محصولاتشان بردارند.

▪ آقای دکتر! هنوز کشاورزی سنتی در کشور ما وجود دارد و هنوز هم محصولاتی با باقیمانده کود و سم روانه بازار می‌شوند، در صورت مصرف چه میزان از این محصولات ممکن است با عوارض ناشی از مصرف آنها مواجه شویم؟

متاسفانه‌ بسیاری از بیماری‌هایی که ما امروزه با آنها مواجه هستیم، در اثر مصرف محصولات ناسالم ایجاد می‌شوند. باز هم متاسفانه بیشتر کشاورزان سنتی ما از آب فاضلاب در کنار استفاده از کودها و سموم شیمیایی برای تولید محصول خود استفاده می‌کنند و میزان تجمع سموم را در محصولاتشان بالا می‌برند. بد نیست بدانید گیاهان، نیترات را جذب و با فتوسنتز آن را به نیتریت تبدیل می‌کنند که دیگر برای بدن خطرساز نباشد. گاهی کشاورزان سنتی آنقدر به محصولات خود کود و سم‌های حاوی نیترات می‌دهند که محصول فرصت تبدیل نیترات به نیتریت را پیدا نمی‌کند. به همین دلیل نیترات مستقیم از بافت گیاه وارد بافت بدن می‌شود و مشکلات و ناراحتی‌های کوتاه و طولانی‌مدتی ایجاد می‌کند. از آنجا که سبزی و صیفی‌جات هم از دیرباز در سبد خانوار ما ایرانی‌ها قرار داشته‌اند، مصرف مقدار کمی از محصولات حاوی سم و کود هم می‌تواند برایمان دردسرساز شود. مثلا کاهو، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی و پیاز جزو جدایی‌ناپذیر سفره غذایی ما ایرانی‌ها هستند و مانند کلم بروکلی، یک کالای لوکس محسوب نمی‌شوند که بتوانیم توصیه به اجتناب از مصرف یا کم مصرف کردن آنها بکنیم.

▪ پس چاره چیست؟

اینکه حداقل موارد بهداشتی و سلامت هنگام مصرف این محصولات‌ رعایت شود. یعنی در صورت امکان از مغازه‌ها و فروشگاه‌های عرضه محصولات سالم و ارگانیک خرید کنید و اگر هم نمی‌توانید، تمام محصولات کشاورزی را پیش از مصرف خوب بشویید. سبزی‌ها را هم با مواد ضدعفونی‌کننده، ضدعفونی کنید. حتما پوست میوه‌ها یا صیفی‌‌جاتی مانند خیار را جدا کنید. سبزی‌هایی که تجمع نیترات دارند نخرید؛ مثلا پیازی که گردنش باز و کلفت است یا سیب‌زمینی و پیازی که جوانه زده است. معمولا محصولات ناسالم، به سرعت در انبار جوانه می‌زنند و مصرف آنها در کشورهای دیگر ممنوع است. ۲ قسمت کاهو که تجمع نیترات دارند مصرف نکنید؛ یکی برگ‌های سبز و پهن رویی و دیگری هم مغز و مرکز کاهو. گوجه‌فرنگی‌های سفت و سالم را بخرید زیرا امکان وجود نیترات در این نوع از گوجه کمتر است.

▪ با این حساب، به نظر می‌رسد ضرر مصرف میوه و سبزی، بیشتر از سود آن است!

خوشبختانه نه. در موارد بسیاری، میوه‌ها، سبزی‌ها و صیفی‌ها، به‌خصوص انواع رنگی آنها، حاوی ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های فراوانی هستند که می‌توانند اثر رادیکال‌های آزاد و سموم را در بدن از بین ببرند. به همین دلیل مصرف فراوان میوه و سبزی تازه می‌تواند حجم بالایی از آنتی‌اکسیدان را وارد بدن کند و جلوی فعالیت آلودگی‌ها و سموم را بگیرد. اصلا خود ویتامین C موجود در سبزی‌ها و میوه‌ها می‌تواند اثر نیترات و سموم دفع آفات نباتی را در بدن تا حد زیادی خنثی کند.

▪ آیا آلودگی شدید توت‌فرنگی‌های داخلی و اینکه برای بالا بردن مدت زمان ماندگاری آنها از د.د.ت استفاده می‌کنند، صحت دارد؟

واقعیت این است که بیشتر توت‌فرنگی‌های موجود در کشور ما آلوده هستند و به هیچ‌وجه خرید و مصرف توت‌فرنگی‌های جعبه‌ای را که در کنار جاده‌ها به فروش می‌رسند، توصیه نمی‌کنم.

▪ چرا؟

کاشت توت‌فرنگی در کردستان رواج زیادی دارد. چند وقت پیش با تعدادی از همکاران سفری برای بازدید مزارع توت‌فرنگی به آنجا داشتیم. جالب است بدانید که در آن زمان، توت‌فرنگی در ساعت ۶ صبح، کیلویی حدود ۶ هزار تومان بود. این رقم در ساعت ۷ صبح به کیلویی

۴ هزار تومان و ساعت ۱۰ صبح به جعبه‌ای ۵ هزار تومان می‌رسید. چرا؟ زیرا متاسفانه تکنولوژی بسته‌بندی مناسبی در کشور ما وجود ندارد و کشاورزان می‌دانند که اگر توت‌فرنگی‌ها تا ساعت ۱۲ ظهر به فروش نرسد، کپک می‌زند و خراب می‌شود. این موضوع باعث می‌شود برخی از سودجویان اقدام به خرید بسیار ارزان‌قیمت توت‌فرنگی در همان زمین‌های کشت محصول ‌کنند. آنها بلافاصله جعبه توت‌فرنگی را کاملا وارد قارچ‌کش (نه د.د.ت) می‌کنند تا کپک نزند و خراب نشود.

▪ در این صورت امکان ماندگاری توت‌فرنگی بالاتر می‌رود؟

بله، در چنین شرایطی می‌توان از توت‌فرنگی‌های ظاهرا سالم و تازه اما سرشار از مواد قارچ‌کش تا حدود ۳ روز به خوبی نگهداری کرد و هر جعبه توت‌فرنگی را که یکی، دو هزار تومان هم برایشان هزینه نداشته است، حدود ۱۰-۸ هزار تومان در کنار اتوبان‌ها می‌فروشند. متاسفانه خیلی‌ها هم از این محصولات مضر استقبال خوبی می‌کنند. البته معمولا چنین توت‌فرنگی‌هایی طعم و عطر نامطلوب قارچ‌کش‌ها را در خود دارند.

▪ توصیه شما برای خرید و انتخاب توت‌فرنگی‌های سالم چیست؟

آلودگی توت‌فرنگی‌های بسته‌بندی شده موجود در بازار، کمتر از توت‌فرنگی‌های کنار جاده‌ای است. اگر توت‌فرنگی‌های کردستان که ریز هم هستند، آلوده به قارچ‌کش نباشند، طعم مطلوب‌تری برای ما ایرانی‌ها دارند اما از آنجا که این نوع توت‌فرنگی، جزو میوه‌های آبدار است و در اثر فشار با تخمیر آنزیمی مواجه می‌شود، مدت زمان ماندگاری‌اش در انبارها هم بسیار کوتاه است. برخی از انواع دیگر توت‌فرنگی مانند «سلوا» یا «کاماروسا» جزو انواع درشت این میوه هستند که وسطشان هم توخالی است و وقتی که آنها را فشار می‌دهید، مثل لاستیک برمی‌گردند. متاسفانه معمولا ما ایرانی‌ها طعم این محصولات را که اتفاقا محصولات سالمی هم هستند، نمی‌پسندیم. بد نیست بدانید در کشورهایی مانند آلمان، هلند یا آمریکای جنوبی که محصولات کشاورزی را اصلاح می‌کنند، به مزه نهایی محصول توجه چندانی ندارند و خوب بودن ظاهر کالا برایشان اهمیت بیشتری دارد. با این حساب نمی‌توان ادعا کرد که توت‌فرنگی‌های درشت موجود در بازار، هورمونی هستند و به همین دلیل هم مزه شیرینی ندارند. شیرین نبودن این محصولات به جنس و نوع آنها برمی‌گردد.

▪ حرف آخر؟

توت‌فرنگی باید سفت باشد و تازه خریده و خورده شود. شستن، آن هم با آب کافی، برای از بین بردن سموم ظاهری‌اش کافی است.

ندا احمدلو

گفت‌وگو با دکتر عباس یداللهی از روش کاشت صنعتی تا آلودگی توت‌فرنگی‌ها