نگاهی به سبک های موسیقی ترکمنی

گذشته ترکمن و نحوه زندگی‌اش، به دوتار وموسیقی ترکمنی تأثیراتی گذاشته است.عدم وجود وسایل ارتباط جمعی، زندگی کوچ‌نشینی، بُعد مسافت، عدم وجود وسایل حمل‌ونقل امروزی و کمبود …

گذشته ترکمن و نحوه زندگی‌اش، به دوتار وموسیقی ترکمنی تأثیراتی گذاشته است.عدم وجود وسایل ارتباط جمعی، زندگی کوچ‌نشینی، بُعد مسافت، عدم وجود وسایل حمل‌ونقل امروزی و کمبود ارتباط بین طوایف مختلف ترکمن ویژگی‌هایی را در موسیقی ترکمنی به وجود آورده که، رشد، توسعه و رواج بیشتر در بعضی مناطق ترکمن‌نشین نسبت به برخی مناطق دیگر و تفاوتهایی در نحوه اجرا و فن تکنیک موسیقی ترکمنی بعضی از آن ویژگی‌ها بوده و تحت عنوان «سبکهای موسیقی ترکمنی» قابل بررسی می‌باشد.‏

۱) سبک دامانا: دوردی باغشی هنرمند نامدار سبک دامانا متعلق به سه نسل پیش می‌باشد. سپس پسرانش خوجا مراد باغشی و نوه‌اش بگ مراد باغشی ادامه دهندگان این سبک بوده‌اند. بعد از دوردی باغشی آبیل اسه‌ن باغشی این سبک را رواج داده است. هم‌چنین گوامت باغشی و قوچ‌مراد باغشی از هنرمندان سرشناس این سبک بوده‌اند.‏

در سبک دامانا نقل داستان و اجرای سرودهای مربوطه به‌ویژه داستان شاصنم غریب وجود دارد. خوانندگی دو خواننده به صورت سوال و جواب و یا اجرای نیمه اول سرود توسط خواننده شاگرد و اجرای نیمه دوم آن توسط خواننده استاد وجود داشته است.

سبک مذکور تأثیرات متقابلی با سایر سبکها بویژه باسبک آخال تکه داشته است.

‏۲) سبک آخال تکه: مرکز این سبک منطقه گوک‌دپه بوده و «سبک‌ مقام‌ها» نیز به شمار آمده است. در سبک مذکور دوتار نسبت به سایر سبک ها مهم‌تر شمرده شده و طبیعتاً از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و از ادوار بسیار پیش رونق خاصی داشته تا حدی که در مقطعی از تاریخ به کسانی حق سکونت در مرکز (گوک دپه) داده می‌شده که یا نوازنده دوتار باشند و یا کم و بیش از دوتار معلوماتی داشته باشند. در غیر این صورت حق استفاده از آب برای کشاورزی به وی داده نمی‌شده است.‏

بنا به دلایل قید شده «مقام»هایی نظیر قونگور باش مقامی، آیرالیق مقامی، اِرکِک‌لیک مقامی، شا دیللی، گوک دپه مقامی، گؤر اوغلی نینگ آت اوینادیشی، مقام‌لار باشی، آت چاپان، حومار آلا، شیرین شکر، حاجی قولاق، یاندیم، بورناشاق، باغاگیره‌لی و بسیاری از «مقام»های ترکمنی از این سبک سرچشمه گرفته و این سبک را با نام «سبک مقام»ها نیز نامیده‌اند.

اجرای آهنگ‌ها چه در نوازندگی و چه در خوانندگی در سبک مذکور بیش از سایر سبکها با نظم و قانونمندی همراه است و به دلیل رشد و رواج بیشتر دوتار سبک یاد شده کم و بیش به سایر سبک‌ها تأثیراتی داشته که برای مثال بعضی از استادان گذشته در بعضی حالات سبک دامانا را گوشه‌ای از سبک آخال تکه تلقی کرده‌اند.‏

‏۳) سبک سالیر ‏‎-‎‏ ساریق: این سبک بیشتر در مناطقی مثل ماری، سرخس، یول اؤتن، تاغتا بازار و ترکمن قالا رواج دارد. سرشناس‌ترین استادان سبک مذکور جبار ساریق یا جبار پندا بوده و سپس استادانی مثل نوبات باغشی، قارلی باغشی، یول آمان موخی، اراز سالیر، قارلی سلطان اوغلی و گیرمان باغشی آن را ادامه داده‌اند.‏

در این مناطق نی نوازی و خوانندگی همراه آن بیشتر رواج داشته و رواج نی تا حدی بوده که دوتار سرگرم‌کننده‌ای در غیاب نی محسوب شده است.‏

۴) سبک یوموت: ‏‎نقل داستان و اجرای سرودهای مربوطه توسط خواننده، در سبک مذکور وجود داشته و فشار زیاد بر گلو در اثنای خوانندگی بسیار محسوس است.‏

در بررسی بیشتر این سبک به تفاوت‌های آن با سایر سبک‌ها پی می‌بریم که:‏

‏۱) در سبک یاد شده گلوی خواننده فشار زیادی را متحمل می‌شود و جق‌-‌ جق تحت تأثیر این نوع صدا حالت‌های ویژه‌ای را دارا است.‏

‏۲) در سبک دامانا گلو کمترین فشار را متحمل شده و جُق‌-جُق (تحریر‌های ویژه در خوانندگی موسیقی ترکمنی) تقریباً وجود نداشته و فقط صداهای ویژه‌ای به غیر از جق- جق که بدون فشار بر گلو اجرا می‌گردد و کش‌دادنهای مخصوص در صدا توسط خواننده مشاهده می‌گردد.‏

‏۳) در سبک سالیر ـ‎‏ ساریق صدای تو دماغی و جق- جق نیز نشأت گرفته از این نوع صدا وجود دارد. ‏

‏۴) سبک چودور: در این سبک نیز روایت داستان و اجرای سرودهای مربوطه وجود دارد. علیرغم داشتن شباهتهای اندکی با سبک یوموت گؤکلنگ به لحاظ نحوه اجرای موسیقی، به عنوان سبکی مجزا و مستقل شناخته می‌شود.‏