سرطان تخمدان از تشخیص تا درمان

آشنایی با سرطانی که در ۷۵ درصد موارد دیر به تشخیص می رسد

سرطان تخمدان در ۷۵ درصد موارد دیر تشخیص داده می‌شود یعنی پس از اینکه سرطان به سراسر شکم گسترش یافته است. در این هنگام،‌ احتمال زنده ماندن ۵ ساله بیمار به کمتر از ۳۰ درصد می‌رسد. در ۲۵ درصد مواردی که بیماری زود تشخیص داده می‌شود، چشم‌انداز بسیار متفاوت است: در این موارد احتمال زنده ماندن ۵ سال بیمار بیش از ۹۰ درصد است...

این تفاوت بزرگ میان میزان زنده ماندن بیمار در صورت تشخیص زودرس بیماری، این امکان را فراهم می‌کند که با بهبود تشخیص زودرس بیماری میزان مرگ و میر ناشی از آن را کاهش داد. اگر بتوان سرطان تخمدان را در مراحل اولیه تشخیص داد با درمان‌های در دسترس فعلی می‌توان بسیاری از زنان مبتلا را علاج کرد.

تشخیص زودرس سرطان تخمدان به دلایل بسیار مشکل است. تومورهای تخمدانی که در مراحل اولیه قرار دارند،‌ به ندرت در معاینه لگنی معمول به وسیله پزشک کشف می‌شوند چرا که تخمدان‌ها در عمق بدن قرار دارند و لمس کردن حین معاینه مشکل است. به علاوه در سرطان تخمدان ضایعه پیش‌سرطانی‌ وجود ندارد (برخلاف سرطان روده بزرگ که ممکن است در ابتدا به صورت یک ضایعه پیش‌سرطانی به نام پولیپ ظاهر شود که با آندوسکوپی می‌توان آن را دید و برداشت.)

سرطان تخمدان رشته‌ای از «شاخص‌های زیستی»- را تولید می‌کند‌ یعنی موادی قابل کشف در خون یا ادرار که احتمال وجود سرطان را مطرح می‌کنند اما تا به حال شاخص زیستی اختصاصی برای سرطان تخمدان کشف نشده است. شاخص زیستی به نام CA-۱۲۵ که شاید نام آن را شنیده‌ باشید، برای کشف زودرس سرطان تخمدان تحت بررسی بوده اما هنوز کارایی آن ثابت نشده است. البته یک بررسی بزرگ برای استفاده از آن به عنوان غربالگری سرطان در حال انجام است ‌و ممکن است وضعیت آن تغییر کند. همچنین هنوز نمی‌دانیم که سایر شاخص‌‌های زیستی شناخته شده و ارتباط داده شده با سرطان تخمدان که اکنون در مراحل انتهایی بیماری شناسایی می‌شوند،‌ در مرحله اول بیماری هم فعال هستند یا نه.

یک راهبرد دیگر برای تشخیص زودرس سرطان تخمدان، سونوگرافی از راه واژن است که در آن مولد امواج صوتی درون واژن فرستاده می‌شود تا تصاویر سونوگرافی از تخمدان به دست آید. این تکنیک می‌تواند تومورها را مکان‌یابی کند اما اغلب تومورهای تخمدانی سرطانی نیستند و تنها راه برای تشخیص تومورهای سرطانی و خوش‌خیم جراحی است. بنابراین بیماریابی از طریق سونوگرافی از راه واژن به تنهایی باعث می‌شود،‌ به ازای هر مورد تشخیص سرطان تخمدان تعداد زیادی جراحی‌های غیرضروری انجام شود. در مقابل استفاده غربالگری برای سرطان روده بزرگ و سرطان گردن رحم (به ترتیب از طریق کولونوسکوپی و پاپ اسمیر) می‌تواند بدون انجام جراحی عمده سرطان‌ها را تشخیص دهد.

به هر حال هیچ آزمایشی کامل نیست و هر روشی که استفاده شود برخی از زنانی که سرطان تخمدان ندارند کارشان به جراحی خواهد کشید. البته حدی برای این قضیه وجود دارد و حد قابل‌قبول برای یک آزمایش غربالگری برای سرطان تخمدان این است که به ازای هر ۱۰ جراحی دست کم یک مورد سرطان کشف شود. اما تا به حال هیچ کدام از آزمایش‌های غربالگری موجود به طور منفرد حتی به نزدیکی این حد هم نرسیده‌اند.

● استفاده از علایم بالینی برای تشخیص زودرس

گرچه تصور عمومی این است که علائم سرطان تخمدان بسیار دیر ظاهر می‌شوند اما بسیاری از زنان که مبتلا به این بیماری‌ بوده‌اند با این نظر موافق نیستند و می‌گویند مدت‌ها پیش از اینکه سرطان تخمدان در آنها تشخیص داده شود، درد شکمی مشخص و مشکلات گوارشی داشته‌اند، که پزشکان آنها را نادیده گرفته بودند.

یک بررسی در سال ۲۰۰۷ به وسیله پژوهشگران در دانشگاه واشنگتن مجموعه‌ای از علائم جسمی را یافت که اغلب در زنان مبتلا به سرطان تخمدان رخ می‌دهد. پژوهشگران با توجه به این نتایج، یک «شاخص علائم» تعریف کرده‌اند که بیانگر علائمی است که ممکن است هشداردهنده اولیه سرطان تخمدان باشند؛ این علائم شامل آروغ زدن و نفخ شکمی، احساس فشار و درد در لگن، اشکال در خوردن و به سرعت احساس پری کردن و نیاز به ادرار کردن مکرر یا فوری است البته برخی از کارشناسان در مورد استفاده از این شاخص علائم مردد هستند. به نظر آنها این علائم خیلی غیراختصاصی و مبهم هستند و با بسیاری از بیماری‌ها مانند نشانگان روده تحریک‌پذیر، مشکلات قاعدگی و عفونت‌های مثانه هم همراه هستند. در یک بررسی مشخص شد که از هر ۱۰۰ زنی که این علائم را تجربه می‌کنند، تنها یکی از آنها واقعا سرطان تخمدان در مراحل اولیه دارد. با این وجود بسیاری از متخصصان توافق دارند که توجه به این علائم بهترین کاری است که در حال حاضر می‌توان انجام داد و زنانی که علائم لگنی جدید و غیرقابل‌توضیح پیدا کرده‌‌اند که دست کم برای یک ماه طول کشیده است، باید به پزشکشان مراجعه کنند.

● تحولات جدید در تشخیص سرطان تخمدان

برای مدت درازی تصور بر این بود که اغلب سرطان‌های تخمدان از سطح (اپی‌تلیوم) تخمدان منشا می‌گیرند، اما پژوهش‌ به وسیله آسیب‌شناسان این برداشت را تغییر داده است. اکنون به نظر می‌رسد که برخی از سرطان‌های تخمدان در انتهای لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ) از فیمبریا یا مژک‌های این لوله‌ها- زائده‌های انگشت‌مانندی که تخمدان‌ها را جارو و تخمک آزاد شده را وارد رحم می‌کنند، منشا می‌گیرند.

این کشف دانشمندان را به این فرض رسانده که سرطان تخمدان در مراحل اولیه و سرطان تخمدان در مراحل پیشرفته، در واقوع دو بیماری مجزا هستند. دکتر مایکل‌ جی‌بیر، متخصص سرطان‌شناسی زنان در بیمارستان عمومی ماساچوست اعتقاد دارد که سرطان‌های تخمدان که از مژک‌های لوله‌های فالوپ منشا می‌گیرند، ممکن است ۷۵ درصد سرطان‌های تخمدان را که به مرگ بیمار منجر می‌شوند، ‌تشکیل دهند. به گفته او این نوع سرطان تخمدان چون در لوله‌های فالوپ که آزاد و آویزان هستند، ‌قرار دارد، سلول‌های جداشده سرطانی می‌توانند روی تخمدان کاشته شوند و از همه مهم‌تر در همان مراحل ابتدایی به سراسر شکم منتشر شوند. در مقابل سرطان‌های تخمدان «خوش‌خیم»، ممکن است از کیست‌های درون تخمدان منشا بگیرند. به گفته او این سرطان‌های «خوش‌خیم» به صورت تومورهایی درمی‌آیند که مدت طولانی مخفی باقی می‌مانند و به رشد خود ادامه می‌دهند و می‌توان در معاینه لگنی آنها را احساس کرد و با جراحی خارج کرد.

البته همه دانشمندان با این نظریه موافق نیستند،‌ اما اگر ثابت شود که برخی از تومورهای تخمدانی به علل ژنتیکی نسبت به سایر تومورها تهاجمی‌تر هستند، ممکن است بتوان با استفاده از تکنیک‌های ژنومیکی هدف‌هایی را در این سلول‌ها برای ایجاد درمان‌های جدید و موثرتر تعیین کرد.

منبع: Harvard Women’s Health Watch

ترجمه: دکتر زهرا عباسپور