۱۰۰۰ عدد آجر ۶ تومان

قیمت مصالح ساختمانی در عصر قاجار

نابسامانی قیمت محصولات ساختمانی در بیشتر ادوار تاریخ کشور برای حکومت‌ها دغدغه ایجاد کرده است چرا که این نابسامانی در نخستین مرحله تاثیر مشهود و چشمگیری بر بازار مسکن دارد. بنابراین حکومت‌ها و دولت‌ها همواره با سازوکارهایی کوشیده‌اند تا این قیمت ها را کنترل کنند و این کنترل را به اطلاع عموم می‌رساندند.

در دوره قاجار با توجه به اینکه مطبوعات از مهم‌ترین وسایل ارتباط جمعی محسوب می‌شدند و مردم برای دریافت اخبار بیشتر از جراید استفاده می‌کردند، حکومت‌ها کوشش می‌کردند تا از این ابزار برای اطلاع‌رسانی اقدامات خود استفاده کنند. یکی از این اقدامات کنترل قیمت مصالح ساختمانی است. چنانکه در گزارشی از این دوره مشهود و قابل توجه است. در این گزارش که به عصر مظفری تعلق دارد در ضمن اعلان و خبری از فعالیت‌های دربار و وزیر ابنیه می‌خوانیم: «چون فروش مصالح فخاری ترتیب صحیحی نداشت و لازم بود برای فراغت و آسایش عموم اهالی دارالخلافه قیمت صحیحی معین شود که جماعت فخار از آن میزان تجاوز نکرده خریداران نیز بدانند که آجر و آهک و گچ را به چه میزان باید خرید، به همین دلیل جناب مستطاب اجل اکرم افخم وزیر ابنیه قراری در باب قیمت آنها علی التفصیل گذاشته است که از این تاریخ به عموم اهالی دارالخلافه اعلان می‌نماید که میزان قیمت مصالح در چهار فصل از این قرار است و هر کس مصالحی خریداری نمود و در قیمت و قرارداد تخلف دید فورا به وزارت جلیله ابنیه اطلاع بدهد تا از متخلف جریمه گرفته شده و او را تنبیه کنند.» همچنین در ادامه به نیازمندان این مصالح اعلام می‌کند که «برای سهولت خریداران مصالح خود اجزای وزارت مزبوره حاضرند که هر کس مصالحی لازم داشته باشد به همین میزان که معلوم شده در پای کوره تحویل دهند.» پیش از ادامه گزارش ذکر این نکته ضرورت دارد که کاربرد عبارت «چهار فصل» در این قسمت به معنای تعیین قیمتی واحد برای یک سال تمام است. اگرچه به واسطه کمبود اطلاعات نمی‌توان گفت که آیا این قیمت در واقع در تمام سال ثابت مانده یا نه، همچون زمان حاضر که عواملی بیرونی و محیطی بر قیمت‌ مصالح تاثیر گذارند در آن زمان یعنی سال ۱۳۲۱ هجری قمری نیز این قیمت‌ها از ثبات چندانی برخوردار نبودند. اما باید به این مساله توجه کرد که اقدام برای ثبات در قیمت و برخورد با متخلف حکایت از تلاش حکومت وقت در انجام رفتاری قانونمند دارد. به هر ترتیب در ادامه گزارش قیمت مصالح چنین بیان

شده است: نخست آجر سفید در چهار فصل سال در پای کوره: در گزارش مورد نظر قیمت این نوع از مصالح چنین آمده است که «از هزار عدد الی ده هزار عدد (هزاری) هفت تومان و پنج قران، از ده هزار عدد الی پنج هزار عدد (هزاری) هفت تومان و دو قران و ده شاهی، از پنجاه هزار عدد الی صد هزار عدد (هزاری) هفت تومان و یک قران و ده شاهی.» در ادامه قیمت آجر ابلق درج شده است. یعنی آجری که درکوره نسبت به آجرهای دیگر حرارت بیشتری می‌بیند و از این لحاظ از آجرهای دیگر محکم‌تر است ودرهرنوع آجر می‌تواند مصداق داشته باشد. قیمت این نوع از آجر به این شرح است« از هزار عدد الی ده هزار عدد(هزاری) شش تومان از ده هزار عدد الی پنجاه هزار عدد (هزاری) پنج تومان و هفت قران و ده شاهی و از پنجاه هزار عدد الی صد هزار عدد (هزاری) پنج تومان و پنج قران.»

همچنین در باب آجر سرخ نیز قیمت گذاری دیده می‌شود. .و آجر سرخ آجری است که به علت اینکه در کوره حرارت کمتر می‌بیند و خوب پخته نمی شود به رنگ قرمز است و مقاومت فشاری کمی دارد از این رو یکی از نامرغوب‌ترین آجرهاست ومعمولا در تیغه‌های واسط، در دیارهایی که بار کمتری را تحمل می‌کنند مصرف می‌شود. قیمت این آجر چنین است: (هزاری) دو تومان و پنج قران، آهک کلوخه بدون عیب صحیح در صورتی که ده یک سنگ داشته باشد، چهار فصل پای کوره (خرواری) یک تومان و نه قران.

پس از ارائه قیمت آجر در بخش دیگری از گزارش نرخ گچ کلوخه نیز درج شده است با این تفاوت که قیمت این نوع از مصالح ساختمانی در مدت یک سال متفاوت قیمت‌ گذاری شده است. به دیگر سخن وزارت ابنیه که در آن زمان نرخ‌گذاری مصالح را انجام داده است قیمت «گچ کلوخه» دار را در سه زمان چهار ماهه تقسیم بندی کرده است به این ترتیب:«گچ کلوخه در صورتی که ده یک سنگ داشته باشد، چهار ماهه اول سال (خرواری) شش قران و دو شاهی، چهار ماهه ثانی (خرواری) هفت قران و ده شاهی، چهار ماهه آخر سال (خرواری) هشت قران و ده شاهی.» در خاتمه کارگذار وقت وزارت ابنیه برای جلوگیری از مشکلات بعدی پیشنهاد می‌کند.« اشخاصی که مصالح کلی لازم دارند برای رفع زحمت خریدار و فروشنده در آخر کار چنان چه از اول با اطلاع کارگذاران جلیله ابنیه خریداری کنند البته بهتر است» به این ترتیب دربار و وزارت ابنیه کوشیدند تا به این صورت از ایجاد تورم در بازار قیمت مصالح ساختمانی جلوگیری به عمل آورند اگرچه معلوم نیست که تا چه میزان در نیل به مقصود موفق بودند.

حمید نجار