اختلاف در عدد و ترتیب منازل سلوك

بر اصحاب ذوق و معرفت روشن است كه عرفا در عدد و ترتیب منازل سلوك متفق القول نیستند : برخی یك، برخی دو، بعضی سه، برخی دیگر هفت، بعضی هفتاد و كسانی یكصد منزل بر شمرده‏اند و بعضی تا …

بر اصحاب ذوق و معرفت روشن است كه عرفا در عدد و ترتیب منازل سلوك متفق القول نیستند : برخی یك، برخی دو، بعضی سه، برخی دیگر هفت، بعضی هفتاد و كسانی یكصد منزل بر شمرده‏اند و بعضی تا هزار و حتی هفتاد هزار نیز ادعا كرده‏اند.

این راه را نهایت صورت كجا توان بست

كز صد هزار منزل بیش است در بدایت

البته غالبا این راه را از یقظه آغاز و به وحدت منتهی دانسته‏اند و بی‏گمان بسیاری از نظرات باهم قابل جمع هستند هر چند راههای سلوك و وصال به شماره آفریدگان است، الطرق الی الله بعدد انفاس الخلائق (منسوب به پیامبر(ص)، علم الیقین، ج ۱، ص ۱۴)

خواجه نصیر الدین طوسی در اوصاف الاشراف منازل را از ایمان آغاز و با توحید به پایان برده است كه ما در اینجا بر طبق ترتیب این كتاب رفتار نموده‏ایم، اما خواجه عبد الله انصاری در منازل السائرین یكصد منزل را مطرح نموده كه عبارتند:

۱) یقظه.

۲) توبه

۳) محاسبه.

۴) انابه.

۵) تفكر.

۶) تذكر.

۷) اعتصام.

۸) فرار.

۹) ریاضت.

۱۰) سماع.

۱۱) حزن.

۱۲) خوف.

۱۳) اشفاق.

۱۴) خشوع.

۱۵) اخبات.

۱۶) زهد.

۱۷) ورع.

۱۸) تبتل.

۱۹) رجاء.

۲۰) رغبت.

۲۱) رعایت.

۲۲) مراقبت.

۲۳) حرمت.

۲۴) اخلاص.

۲۵) تهذیب.

۲۶) استقامت.

۲۷) توكل.

۲۸) تفویض.

۲۹) ثقه.

۳۰) تسلیم.

۳۱) صبر.

۳۲) رضا.

۳۳) شكر.

۳۴) حیاء.

۳۵) صدق.

۳۶) ایثار.

۳۷) خلق.

۳۸) تواضع.

۳۹) فتوت.

۴۰) انبساط.

۴۱) قصد.

۴۲) عزم.

۴۳) اراده.

۴۴) ادب.

۴۵) یقین.

۴۶) انس.

۴۷) ذكر.

۴۸) فقر.

۴۹) غنا.

۵۰) مقام مراد.

۵۱) احسان.

۵۲) علم.

۵۳) حكمت.

۵۴) بصیرت.

۵۵) فراست.

۵۶) تعظیم.

۵۷) الهام.

۵۸) سكینه.

۵۹) طمأنینه.

۶۰) همت.

۶۱) محبت.

۶۲) غیرت.

۶۳) شوق.

۶۴) قلق.

۶۵) عطش.

۶۶) وجد.

۶۷) دهشت.

۶۸) هیمان.

۶۹) برق.

۷۰) ذوق.

۷۱) لحظ.

۷۲) وقت.

۷۳) صفا.

۷۴) سرور.

۷۵) سر.

۷۶) نفس.

۷۷) غربت.

۷۸) غرق.

۷۹) غیبت.

۸۰) تمكن.

۸۱) مكاشفه.

۸۲) مشاهده.

۸۳) معاینه.

۸۴) حیات.

۸۵) قبض.

۸۶) بسط.

۸۷) سكر.

۸۸) صحو.

۸۹) اتصال.

۹۰) انفصال.

۹۱) معرفت.

۹۲) فنا.

۹۳) بقا.

۹۴) تحقیق.

۹۵) تلبیس.

۹۶) وجود.

۹۷) تجرید.

۹۸) تفرید.

۹۹) جمع.

۱۰۰) توحید.

محقق طوسی در باب اول كتاب، به ترتیب درباره ایمان، ثبات، نیت، صدق، انابه، و اخلاق بحث می‏كند و این امور شش‏گانه را از مقدمات و مبادی سیر و سلوك می‏داند نه خود آن.

[۱]. كتاب: كیش پارسایان، ص ۱۲

نویسنده آیت الله مجتبی تهرانی