عدالت و حقوق بشر

با نگاهی اجمالی به تاریخ چندین هزارساله بشری در می‏یابیم كه بشر همواره رؤیای استقرار عدالت در پهنه گیتی را در سر داشته است؛ به گونه‏ای كه در همه ادیان توحیدی، انعكاس این آرمان …

با نگاهی اجمالی به تاریخ چندین هزارساله بشری در می‏یابیم كه بشر همواره رؤیای استقرار عدالت در پهنه گیتی را در سر داشته است؛ به گونه‏ای كه در همه ادیان توحیدی، انعكاس این آرمان متعالی را می‏توان دید. با ورود به هزاره جدید، اما سوگمندانه شاهدیم كه «عدالت مرده است» و از حقوق بشر جز نامی خشك و بی‏روح باقی نمانده است. در این مقاله به منظور شفافیت هرچه بیشتر فضای بحث، پس از ارائه چند تعریف، به تبیین رابطه عدالت و حقوق بشر پرداخته شده است.

حقوق بشر، مجموعه‏ای از امتیازات دارای مضمون و مفهوم والای انسانی است كه هر انسانی، صرف نظر از هرگونه وابستگی دینی، نژادی، جنس و مانند آن و حتی با صرف نظر كردن از میزان قابلیت‏ها و صلاحیت‏های فردی و بدون توجه به اوضاع و احوال متغیر اجتماعی، از آن برخوردار است. این حقوق عبارتند از: حق حیات، حق داشتن شخصیت حقوقی، حق آزادی بیان، دین، مصونیت از شكنجه و مجازات یا رفتار ظالمانه، حق آزادگی، حق دادخواهی و حق مصون بودن از عقاب بلابیان و... عدالت، ناظر به حفظ و صیانت از این حقوق فردی است و هر عمل عامدانه‏ای كه ناقض این حقوق باشد، ظالمانه است و از مصادیق نقض حقوق بشر به شمار می‏رود. از همین روی، مفهوم عدالت در تعالیم ادیان از جایگاه خاصی برخوردار است و با وجود آن‏كه مفهومی برون‏دینی است؛ ولی همه ادیان الهی بدان توصیه نموده‏اند؛ به طوری كه می‏توان گفت گوهر دعوت ادیان، توجه به كرامت انسان و عدالت است.

آزادی نیز یكی از والاترین ارزش‏های انسانی است كه از دید تدوین‏كنندگان منشور حقوق بشر مخفی نمانده است. هیچ‏كس و هیچ‏چیزی نمی‏تواند آزادی كسی را سلب كند. تنها چیزی كه شایستگی تحدید آزادی را دارد، عدالت است. عدالت آنچنان ارزش‏مند است كه جزء یكی از اصول پنج‏گانه اسلام قرار گرفته است؛ چرا كه بقای اجتماعات انسانی و تضمین سعادت انسان‏ها در گرو تحقق عینی عدالت است و فلسفه ظهور ادیان - و به‏ویژه اسلام - چیزی جز سعادت دنیوی و اخروی انسان‏ها نیست.