معمای پیچیده بدن

علاقه انسان ها به داشتن اطلاعاتی درمورد مغز و نحوه عملکرد آن به سال ها پیش باز می گردد

علاقه انسان‌ها به داشتن اطلاعاتی درمورد مغز و نحوه عملکرد آن به سال‌ها پیش باز می‌گردد. امروزه شواهد بسیاری وجود دارد که ثابت می‌کند هزاران سال قبل در کشورهایی نظیر مصر و یونان کنکاش و تحقیقات زیادی در مورد مغز انسان صورت گرفته است. این ارگان پیچیده و شگفت‌انگیز همیشه برای پژوهشگران و دانشمندان سوژه جالب و بحث برانگیزی بوده است. در این مقاله سعی شده است به شیوه بسیار ساده و قابل فهمی، چگونگی رشد و تکامل مغز و نوع کارکرد آن در مراحل مختلف زندگی از ابتدای پیدایش سلول‌های مغزی تا زمان پیری شرح داده شود.

بسیاری از دانشمندان و کارشناسان امور روان‌شناسی عقیده دارند که با دانستن اطلاعات مفید و ضروری در مورد مغز انسان و نحوه عملکرد آن، می‌توان برای بسیاری از بیماری‌ها و ناهنجاری‌ها و اختلالات روانی توجیه مناسب و در خوری ارائه داد.

● مغز جنین انسان

مغز جنین و نوزاد تازه متولد شده به عقیده دانشمندان یک معمای پررمز و راز است که به تازگی تلاش‌های زیادی برای پرده برداشتن از این رازهای پرابهام صورت گرفته است. شروع این معمای پیچیده در رحم مادر است. تنها چهار هفته بعد از لقاح و بارور شدن تخم، نخستین سلول‌های مغزی یعنی نورون‌ها، به میزان شگفت‌انگیز و حیرت‌آوری (حدود ۲۵۰ هزار نورون در هر دقیقه) شروع به رشد و تکثیر می‌کنند. میلیون‌ها سلول مغزی شروع به برقراری ارتباط با یکدیگر می کنند و بدین ترتیب میلیاردها میلیارد ارتباط میان سلول‌های مغزی ایجاد می‌شود. جالب اینکه هر سلول مغزی دقیقا در جای مناسب خود قرار می‌گیرد و تمامی ارتباطات و پیوند میان نورون‌ها با دقت و سازماندهی شده هستند. در این مجموعه عجیب و خارق‌العاده هیچ چیز اتفاقی یا تصادفی صورت نمی‌گیرد. گویی تشکیل مغز و پیوند سلول‌های مغزی یک برنامه کاملاً از پیش طراحی شده و منظم است. چشمان نوزاد تازه متولد شده و قشر مخ در ناحیه بصری و بینایی بعد از تولد نوزاد هم رشد می‌کند. بنابراین پاسخ به محرک‌های گوناگون از طریق چشم‌ها نشان می‌دهد که قشر مخ در حال تکامل و رشد است. به عقیده پزشکان چنانچه نوزادی با دید غیرعادی به دنیا بیاید و نتواند نسبت به محرک‌های محیطی از طریق چشمان خود به خوبی پاسخ دهد، باید از نظر مغزی مورد بررسی کامل قرار بگیرد.

● مغز کودکان

مغز انسان در سنین کودکی مانند یک موتور بسیار فعال، آماده یادگیری است. یک کودک ابتدا می‌آموزد که چهار دست و پا حرکت کند، سپس راه برود و سرانجام دویدن را می‌آموزد. در همین سنین مغز انسان به او دستور می‌دهد که فکر کند، از عقل و شعور خود بهره ببرد، به اطراف توجه کند، به خاطر بسپارد و بیاموزد. اما به عقیده روان‌شناسان مغز یک کودک در یادگیری زبان به‌طور شگفت‌انگیزی عمل می کند. در سنین بزرگسالی مرکز تکلم و یادگیری زبان در نیمه چپ مغز است، اما مغز کودکان کمتر تخصصی است و در واقع هنوز قسمت‌های مختلف آن به فاکتورهای متفاوت مربوط نمی‌شود و تمامی قسمت‌های مغز یک کودک یک ساله برای یادگیری زبان و تکلم فرمان می‌دهد نه فقط سمت چپ مغز، اما کم‌کم و با بالا رفتن سن یادگیری زبان به سمت چپ مغز منحصر می‌شود. حال چنانچه به هر دلیلی مغز انسان در دوران کودکی تحت تاثیر یک بیماری خاص قرار بگیرد، تاثیرات مخربی بر رشد مغز و نحوه عملکرد آن می‌گذارد. مانند آنچه که در بیماری صرع روی می‌دهد.

● مغز نوجوانان و جوانان

هنگامی که مغز یک انسان بالغ در سنین نوجوانی مورد بررسی قرار می‌گیرد،‌ راز و رمز، پیچیدگی، افکار بکر و دست نخورده، هیجانات و در کنار همه اینها یاس و ناامیدی نیز یافت می‌شود. در این سنین هورمون‌های مختلفی در مغز انسان ترشح می‌شود که بر کل سیستم بدن انسان تاثیر گذارند. در این سن قشر پیشین مخ که مرکز استدلال و کنترل میل و هوس است، همچنان در حال پیشرفت و تکامل است. به همین دلیل سن نوجوانی، سن غلیان احساسات و عواطف و استدلال‌های بی‌منطق و نادرست است. نکته جالبی که توجه پژوهشگران و دانشمندان را به خود جلب کرده است، مساله خواب در سنین نوجوانی است که اکثر نوجوانان با آن مشکل دارند. مثلاً این که شب‌ها نمی‌توانند خوب بخوابند و صبح‌ها به سختی از خواب بیدار می‌شوند. این مساله قطعاً با مغز و نحوه عملکرد آن در این سن و یا تاثیر هورمون‌های مختلف بر آن در ارتباط است و دانشمندان در پی یافتن جوابی برای این سؤالات هستند. یکی از مهم‌ترین اختلالات مغزی و روانی که معمولاً افراد بالای ۱۲ سال را تهدید می‌کند، اسکیزوفرنی است که به جنون جوانی نیز شهرت دارد.

● مغز بزرگسالان

مغز بزرگسالان یک نمونه کامل از نیروی عقلانی و فهم و هوش انسانی است. علاوه بر تفکر و تعقل احساسات نیز به‌طور عمده توسط مغز کنترل می‌شوند. میان احساسات و تعقل یک واکنش و تبادل حیاتی و مهم وجود دارد.

همه ما می‌دانیم عملکرد نادرست مغز می‌تواند باعث بروز درد در نواحی مختلف بدن، گریه، افسردگی، استرس، ضعف و ناتوانی احساسی شود. ضمناً مغز به روی کنش‌ها و واکنش‌های احساسی و عاطفی نیز تاثیر مثبت دارد. مانند خنده، هیجان، شادی و عشق.

دانشمندان توانسته‌اند بخشی از مغز را که باعث خنده می‌شود، به دقت مشخص کنند. بسیاری گمان می‌کردند که احساسات و عواطف ناملموس و غیرقابل درک هستند، اما امروزه با بررسی مغز افراد بزرگسال ثابت شده است که مرکز احساست و عواطف مختلف در مغز کاملاً مشخص است و این کیفیت‌ها غیرقابل لمس نامحسوس نیستند. سیستم مغز به گونه‌ای عمل می‌کند که ما حواس پنجگانه لامسه، بویایی، شنوایی، چشایی و بینایی را به‌طور کامل حس کرده و درک می‌کنیم. اما هیچ فکر کرده‌اید که زندگی ما انسان‌ها بدون احساسات و عواطف، بی‌معنی و پوچ خواهد بود؛ عملکرد مغز در این میان بسیار مهم و حیاتی است.

● مغز افراد سالخورده و پیر

مغز انسان تا آخرین سال‌های عمر و در سنین پیری می‌تواند به خوبی کار کند و عملکرد مطلوبی داشته باشد. دانشمندان دریافته‌اند که مغز انسان حتی در سنین هفتاد تا هشتاد سالگی هم می‌تواند به ساختن نورون‌های جدید ادامه دهد. برخلاف برخی تصوراتی که در گذشته وجود داشت. مبنی بر این که با افزایش سن و پیر شدن انسان تعداد زیادی از سلول‌های مغز تحلیل می‌روند. این در حالی است که اخیراً ثابت شده است که با افزایش سن مغز انسان همچنان فعال است و حتی دانایی و تعقل و قدرت اندیشیدن نیز بیشتر ازگذشته می‌شود. با این حال بیماری‌های مغزی وجود دارند که با بالا رفتن سن و پیر شدن بیشتر خود را نشان می‌دهند مانند آلزایمر و زوال عقل، اما دانشمندان امیدوارند که با انجام مطالعات بیشتر بر روی این سیستم پیچیده و خارق‌العاده راه‌حل‌هایی برای پیشگیری از ابتلا به این قبیل بمیاری‌های مغزی بیابند.