چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
از صنعا تا سمرقند, از طنجه تا تهران
در دو دهه اخیر شمار كتاب‌هایی كه به‌زبان‌های گوناگون در كشورهای اروپایی و امریكای شمالی درباره تاریخ و تمدن و فرهنگ و هنر سرزمین‌های اسلامی و بویژه وضعیت اجتماعی و اوضاع سیاسی این جوامع منتشر شده است، به‌هزاران عنوان می‌رسد. به‌این تعداد كتاب، منابع اطلاع‌رسانی دیگری چون مقاله‌ها و گزارش‌ها و خبرها و تفسیرهای روزنامه‌نگاران و گزارشگران و مفسران و همچنین برنامه‌های رادیویی و فیلم‌های تلویزیونی و اخبار و آگهی‌های شبكه‌های اینترنتی را نیز باید افزود كه امروزه به‌سادگی و بطور گسترده در دسترس هر خواننده و شنونده و بیننده‌یی قرار دارد. حال در نگاه نخست چنین می‌نماید كه با این‌همه منبع و ماخذ و اطلاع و آگاهی كه در دسترس همگان گذاشته شده است، باید گستره آگاهی و سطح شناخت غربیان از شرق مسلمان در حدی باشد كه برداشت و قضاوت آنان درباره مردمان كشورهای اسلامی و نیز طرز برخوردشان با مظاهر فرهنگی این جوامع، كم‌تر بر پایه پیشداوری قدیمی و متعارف و بیشتر بر اساس واقعیت‌های تاریخی استوار باشد. اما متاسفانه چنین نیست و هنوز دیدگاه‌های قالبی و كلیشه‌یی در سطحی گسترده، تصورات ذهنی اغلب غربیان را درباره اسلام و كشورهای اسلامی
شكل می‌دهد.
در جست‌وجو برای یافتن عواملی كه چنین تصورات ذهنی و واكنش‌هایی را موجب می‌شوند، پیش از هر چیز دو عامل مهم را به‌وضوح می‌توان دید. نخست آنكه؛ بخش اعظمی از این آثار را خبرنگاران و روزنامه‌نگاران و نویسندگان كم‌مایه‌یی تهیه و تدوین و تحریر كرده‌اند كه شناختی سطحی و قشری از مشرق‌زمین و بویژه از اسلام دارند و از این طریق برداشت‌های قالبی و نگاه‌های كلیشه‌یی خود را به‌خیل عظیم علاقه‌مندان به آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم سرزمین‌های شرقی انتقال داده‌اند. نویسندگان این نوع آثار غالبا از پی‌بردن به نهان فرهنگی جوامع شرقی اعراض می‌كنند و شاید بخاطر خصلت حرفه‌یی، اصولا در موقعیتی قرار ندارند كه بتوانند پوسته مشاهدات خود را بشكافند و به ژرفای مسائل و امور جاری در این جوامع راه یابند. گزارش‌هایشان بیشتر بازتاب‌دهنده رویدادهای سیاسی زودگذر و حوادث جنجال‌برانگیز و ظواهر زندگی مردمان این جوامع است كه البته برای جلب خریداران و خوانندگان بیشتر، با ساده‌نگری و صحنه‌های ساختگی همراه است و به‌لحاظ روان‌شناختی به‌گونه‌یی تنظیم شده است كه به توهمات ذهنی دامن می‌زند و پیشداوری‌های قدیمی مخاطبانشان را تایید و تقویت می‌كند.
عامل دوم را كه به‌گمان من عامل اصلی و در واقع زمینه‌ساز بروز و گسترش عامل اول و تقویت‌كننده آن است، در درون كشورهای شرقی اسلامی باید جست‌وجو كرد. روش اقتدارگرایانه و رفتارهای افراطی حاكم بر مناسبات اجتماعی در اغلب كشورهای اسلامی، موجب شده است كه تصویری ناهنجار از این جوامع در افكار عمومی جهان شكل گیرد كه در نهایت نه‌تنها به‌زیان منافع ملی این كشورها تمام شده، بلكه تصوری خلاف واقع از اسلام و فرهنگ و آداب و رسوم مردمان این سرزمین‌ها در اذهان به‌وجود آورده است. یكسان دانستن حكومت‌های اقتدارگرا كه زمام امور را در این كشورها به‌دست دارند با اسلام از جمله مواردی است كه سبب ایجاد این سوءتفاهم فاحش شده است و پیداست كه كار نویسندگان و گزارشگران یا روزنامه‌نگاران سهل‌انگار را نیز آسان كرده است تا بدون هیچ‌گونه مطالعه و بررسی مقدماتی پیرامون مساله و موضوع مورد نظر، با سفر و اقامت چند روزه در یكی از این كشورها، كتابی به رشته تحریر درآورند و از سر تفنن به داوری درباره ملت‌ها و سرزمین‌هایی نشینند كه عمق ریشه‌های ستبر فرهنگ و تمدنشان به‌آغاز تاریخ مكتوب انسان می‌رسد.
از اینرو گهگاه كه در میان این‌همه كتاب و مقاله و گزارش، به معدود آثاری برمی‌خوریم كه به‌دور از برداشت‌ها و برخوردهای قالبی و كلیشه‌یی، به‌گونه‌یی متفاوت و با نگاهی منصفانه به بررسی جوامع اسلامی پرداخته‌اند، این امید قوت می‌گیرد كه با نفوذ و گسترش چنین آثاری بتدریج از شدت پیشداوری‌ها كاسته شود و نگاه واقع‌بینانه جایگزین آنها شود. یكی از این آثار كه ابتدا به‌زبان اسپانیولی و بتازگی به‌زبان آلمانی منتشر شده است، كتابی است با عنوان قبله سیر و سیاحت در جهان اسلام. آنچه این كتاب را از سایر آثار مشابه كه در سال‌های اخیر منتشر شده است، متمایز می‌كند و خوانندگان علاقه‌مند را به‌مطالعه آن ترغیب و تشویق می‌كند، موضوعات تازه و مضامین بكری است كه نویسنده برای بررسی‌های گزارش‌گونه خود برگزیده است. خووان گویتیسولو نویسنده و گزارشگر اسپانیایی در این كتاب پاره‌یی از پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی در سرزمین‌های اسلامی را از منظری به تماشا نشسته است كه تاكنون كم‌تر مورد توجه نویسندگان اروپایی قرار داشته است. مطالب كتاب، حاصل تاملات نویسنده است در سیر و سیاحت‌هایش به‌گوشه و كنار جهان پهناور اسلام؛ از بندر طنجه تا شهر سمرقند؛ از صنعا با خانه‌های هشت طبقه‌اش كه چند قرن قدمت دارند تا تكایا و خانقاه‌های فرقه بكتاشی؛ از زورخانه‌های تهران تا سینماهای مراكش؛ از قبرستان‌های استامبول تا جای پای ابن‌بطوطه در غرناطه. او در سفرهایش به كشورهایی چون تركیه، ایران، یمن، عربستان، مراكش، سنگال، مالی، نیجریه و نیز به برخی جمهوری‌های آسیای مركزی مثل ازبكستان، تركمنستان و تاجیكستان كوشیده است تا با كنار زدن پوسته‌یی كه نگاه عمیق به‌پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی این سرزمین‌ها را مانع می‌شود، تصویری نزدیك به‌واقعیت از جهان اسلام به‌دست دهد.
نویسنده مسافری است كه همواره میان شرق و غرب در گشت و گذار بوده است. اسپانیایی است و زاده شهر بارسلون (برشلونه)، ولی خانه‌یی در شهر پاریس دارد و منزلی در شهر مراكش. نگاهی از غرب به شرق مسلمان داردأ اما نگاهش عمیق است و خالی از پیشداوری‌های معمول گزارشگران غربی. نگاه گزارشگری است كه از پیشینه تاریخی و فرهنگی سرزمین‌های اسلامی شناخت كافی دارد؛ زیرا پیشینه تمدنی اسلام، بخشی از هویت فرهنگی او را نیز تشكیل می‌دهد و از این منظر، سفرش به سرزمین‌های اسلامی، سفری است برای یافتن جای پای نیاكانش و بازشناسی آنچه به‌واقع میراث مشترك بشریت است.
او در این سفرها می‌بیند كه نیكانش نه‌تنها به اسلام به‌مثابه قدرتی سیاسی نظر داشتند، بلكه به اسلام به‌منزله هماوردی پرقدرت در عرصه‌های فلسفه و فرهنگ و هنر نیز می‌نگریستند و هنوز بعد از گذشت قرن‌ها، آثار تمدن اندلس از مسجد قرطبه گرفته تا مدرسه طلیطله در گوشه و كنار سرزمین اسپانیا اعجاب مسافران دور و نزدیك را برمی‌انگیزد.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست