ما همه درگیر نژادپرستی مخفی هستیم

در این نمایش بازیگرانی چون افسر اسدی, مریم سعادت, مائده طهماسبی, احمد ساعتچیان, محمدرضا جوزی, محمود اكبرشاهی, كاظم سیاحی, شیما بخشنده و مژگان جودی در این نمایش به ایفای نقش می پردازند

● گفت وگو با بابك محمدی نویسنده و كارگردان نمایش «درام های زندگی»

بابك محمدی نویسنده و كارگردان، پس از اجرای كمدی غمگین «حرفه ای ها» در حال حاضر یكی از نمایشنامه های خود را تحت عنوان «درام های زندگی» كه شامل ۲۰ داستان كوتاه و متفاوت است روی صحنه برده است.

در این نمایش بازیگرانی چون افسر اسدی، مریم سعادت، مائده طهماسبی، احمد ساعتچیان، محمدرضا جوزی، محمود اكبرشاهی، كاظم سیاحی، شیما بخشنده و مژگان جودی در این نمایش به ایفای نقش می پردازند.

اعتراض به شرایط اجتماعی و قوانین حاكم بر آن مهمترین موضوعی است كه در نمایش «درام های زندگی» دیده می شود. اما این اعتراض هیچ زمان و مكانی ندارد و به هیچ جغرافیایی اشاره نمی كند. فقط گاهی اوقات به شرق و گاهی به غرب سرك می كشد و از همین روش جنبه جهانشمولی اثر را بیشتر می كند.

«درام های زندگی» به انسان می پردازد و نمی توان آن را به كشور یا محدوده خاصی نسبت داد. این نمایش تمام دنیا را مدنظر قرار داده. نمی توان گفت این نمایش به كشور فرانسه، آلمان یا... اشاره كرده اما موضوعاتی كه در این نمایش مطرح می شود را می توان در همه این كشورها دید. در جاهایی از نمایش نام چند كشور مطرح می شود اما هیچ تایید و انكاری در آن صورت نمی گیرد. با مطرح شدن این اسم ها هم به نظر من نمایش تاریخ و جغرافیا پیدا نمی كند چرا كه معتقدم موارد مطرح شده در این نمایش به تمام انسان های روی زمین ربط پیدا می كند.

در جریان اعتراض به قوانین و قواعد، انسانیت هم مورد شماتت قرار می گیرد و به نظر می رسد به سبب بروز این شرایط است كه انسان ها از اصل خود فاصله می گیرند؟

در این نمایش به هیچ عنوان «انسان» از اصل خود دور نمی شود. مفهوم «درام های زندگی» در حقیقت اشاره به نژادپرستی مخفی است. مثالی در این باب وجود دارد و آن این است كه هر كشوری سیاهپوست خودش را دارد! مثل اتفاقی كه الان برای ایرانیان در كشورهای اروپایی می افتد، در ایران هم این اتفاق بر سر تبعه های افغانی می افتد، در واقع این داستان در تمام كشورهای جهان ادامه دارد. مسئله، مسئله خارجی بودن است، تمام انسان ها می توانند خارجی شوند و این مسئله منحصر به نژاد خاصی نیست. ممكن است سیاهپوستان به سفیدپوستان اعتراض كنند، سرخپوستان به سیاهپوستان و... این چرخه ای است كه مرتب تكرار می شود. بنابراین به تمام افراد روی زمین از هر قوم و نژادی ربط پیدا می كند. در جهان دو نوع نژادپرستی وجود دارد؛ نژادپرستی مخفی و نژادپرستی دولتی. در كشورهای اروپایی هیچ كشوری نژادپرستی را مطرح نمی كند اما مردم كشورهای مختلف این كار را می كنند. نمایش «درام های زندگی» برگرفته از زندگی مردمی است كه درگیر نژادپرستی مخفی هستند.

آیا برای تاثیرگذاری بیشتر روی مخاطب و كاستن از تلخی این معضل زبان «طنز» را برای اجرای نمایش «درام های زندگی» در نظر گرفتید؟

البته من «طنز تلخ» را واژه مناسب تری برای «درام های زندگی» می دانم. من در تمام نمایش هایی كه كار كرده ام، سعی كردم تا روشی را در نظر بگیرم كه اثرگذاری بیشتری روی مخاطب داشته باشد. این داستان هم در خود نوعی طنز تلخ به همراه دارد كه ناخواسته مخاطب به آن می خندد.

نمایش متشكل از ۲۰ نمایشنامه است كه هدفی واحد اما داستانی متفاوت و متنوع نسبت به یكدیگر دارند.

من این ۲۰ نمایشنامه را براساس داستان های كوچه و بازار و زندگی مردم جامعه ام نوشتم، این داستان ها كاملاً واقعی هستند. حتی دو، سه قسمت از این داستان ها شامل زندگی خود من می شود و اتفاقاتی را بیان می كند كه برای خود من به وقوع پیوسته است، مثلاً در آن قسمتی كه می گوید من «فیلمساز» ایرانی هستم. دقیقاً اشاره مستقیمی به خود من (بابك محمدی) است. اگر مخاطب با نمایش احساس همذات پنداری و با آن ارتباط برقرار می كند به دلیل آن است كه داستان ها نشأت گرفته از اجتماع امروزی هستند.

چه زمانی شروع به نوشتن این نمایشنامه ها كردید؟

اولین نمایشنامه را حدود ۳۰ _ ۲۵ سال پیش نوشتم و امروز تعداد این داستان ها به عدد ۹۵ رسیده است. البته به نظر من برای مخاطب ایرانی همین ۲۰ نمایشنامه كافی است چرا كه پیش از این «درام های زندگی» را نمایشنامه خوانی هم كرده بودیم.

آیا این نمایش به خارج از كشور هم رفته است؟

بله. البته یك سری از این داستان ها در تهران و بسته به شرایط ایران نوشته شده است كه در قالب همین نمایش «درام های زندگی» در حال اجراست. در باب این موضوع داستان هایی هم وجود داشت كه به شرایط خارج از كشور ایران ارتباط داشت كه آنها در كشورهای دیگری هم اجرا شدند و هنوز هم در حال اجرا هستند، حتی در تلویزیون و رادیو هم این داستان ها سال های سال است كه در حال اجرا هستند.

در بحث دراماتورژی به نظر می رسد، چندان دقت عمل به خرج نداده اید؟

اول باید ببینیم بحث دراماتورژی را چطور برای ما معنا كرده اند. «دراما» یعنی حركت و «تورژی» یعنی منطق داستان. بحث دراماتورژی را ما در چند سال اخیر در ایران راه انداخته ایم اما هنوز تعریف جامع و درستی از آن رواج نیافته است. شما در «درام های زندگی» در هیچ جایی نمی توانید بگویید منطق داستان دچار مشكل شده است. این داستان ها اجتماعی است و كارگر از منطق اجتماعی برخوردار است. درام یعنی به حركت درآمدن ادبیات و متن. ما می توانیم راجع به یك داستان ۵۰ صفحه متن بنویسیم اما وقتی به مرحله عمل می رسیم می بینیم قابلیت اجرایی ندارد. زمانی كه یك نمایشنامه را برای اجرا تنظیم و آماده می كنیم یعنی روی آنها كار دراماتورژی می كنیم، در واقع باید ادبیات داستان نمایشی را به سمت كار نمایشی پیش ببریم.

در روند داستانی و در ابتدای نمایش نوعی تفكر زنانه حاكم بر كشورهای جهان سومی با اغراق دیده می شود.

این معضل فقط مربوط به جهان سوم نیست و در تمام نقاط جهان وجود دارد. اینها یك سری تفكر است كه بر اثر احتیاج شكل گرفته است، وقتی آنها را تجزیه و تحلیل می كنیم باید ببینیم چرا یك عده ای به این فكر می رسند كه باید شرایطی ایجاد كنند تا زندگی آینده آنها تامین شود. نداشتن امنیت شغلی و مالی در همه جای دنیا وجود دارد اما در برخی كشورهای به قول شما جهان سومی نمود بیشتری می یابد.

پس چرا این تفكر در اواسط نمایش كاملاً معكوس می شود و فضایی آنتی فمینیستی را پدید می آورد؟!

نه! این فضای آنتی فمینیستی نیست. اگر سطحی نگاه كنیم اینگونه به نظر می رسد. «چزاره زاواتینی» نویسنده نورئالیسم ایتالیا كه تمام فیلمنامه های دسیكا را نوشته است در یك متنی نوشته است: «گداها آدم نیستند، این همه رستوران وجود دارد آن وقت گداها می روند كنار خیابان غذا می خورند، این همه قاشق و چنگال نقره ای هست، آنان با دست غذا می خورند و ...» در حقیقت با این مثال می توان به عمق قضیه پی برد. نمونه این اتفاق در ایران هم رخ داده. در یك تعزیه خوانی تماشاگران قصد داشتند شمر را بكشند. ببینید ما معصومیت امام حسین را با حركات شمر می توانیم خیلی عمیق تر معنایش را نشان دهیم و گسترده تر كنیم. در «درام های زندگی» هم، همین اتفاقات رخ می دهد، نباید در كلمات به دنبال مفاهیم گشت بلكه باید از طریق نتیجه جدل به مفهوم پی برد.

در حیطه شخصیت پردازی نمایش هم شاهد نوعی تنوع طراحی در شخصیت پردازی هستیم. ۲۰ درام در این نمایش شكل می گیرد كه هیچ كدام از آنان شبیه یكدیگر نیستند اما هدف نهایی آنها القای یك مفهوم است.

در این نمایش ۶۰ شخصیت وجود دارد كه توسط ۱۰ نفر روی صحنه اجرا می شوند. حتی ۶۰ دست لباس توسط بازیگران نمایش تعویض می شود. بیشتر فعالیت ما این بود كه به تناسب داستان و كاملاً تفكیك شده شخصیت ها روی صحنه به مخاطب معرفی شوند. به همین دلیل تنوع شخصیت پردازی برای من خیلی مهم بود.

این تنوع در زبان نمایش هم وجود دارد. در حالی كه در نمایش قبلی شما «حرفه ای ها» زبان نمایش برخلاف شخصیت ها كاملاً ثابت بود. آیا به خاطر فضای طنز زبان نمایش را تغییر دادید؟

داستان همه چیز را تغییر می دهد. در «حرفه ای ها» شخصیت ها دچار تغییر شدند اما این جا نه تنها در خود شخصیت ها تغییر وجود دارد بلكه در كل نمایش و بیست داستان نمایش تغییر وجود دارد. احساس كردم در این كار این تغییر در پیشبرد داستان تاثیر زیادی دارد. در «درام های زندگی» داستان ها به هم وصل هستند، بنابراین فكر نمی كنم این تغییرات لطمه ای به كار زده باشد. تغییر كردن شخصیت ها تحت تاثیر شرایط حین بازی به نظر من ما را در رسیدن به هدف مان بیشتر یاری می كرد.

مهرداد ابوالقاسمی