در برخورد کهکشان‌ها چه رخ می‌دهد؟

در فضای میان کهکشانی برخورد و حتی ادغام کهکشان‌های ریز و درشت امری طبیعی است. در این ملاقات‌های باشکوه ساختار کهکشان‌ها به‌هم می‌ریزد، گاهی یکی بر گرانش دیگری چیره می‌شود …

در فضای میان کهکشانی برخورد و حتی ادغام کهکشان‌های ریز و درشت امری طبیعی است. در این ملاقات‌های باشکوه ساختار کهکشان‌ها به‌هم می‌ریزد، گاهی یکی بر گرانش دیگری چیره می‌شود یا کهکشان خُردی سراسر در دل کهکشان غولپیکر بلعیده می‌شود.

در فضای میان کهکشانی برخورد و حتی ادغام کهکشان‌های ریز و درشت امری طبیعی است. در این ملاقات‌های باشکوه ساختار کهکشان‌ها به‌هم می‌ریزد، گاهی یکی بر گرانش دیگری چیره می‌شود یا کهکشان خُردی سراسر در دل کهکشان غولپیکر بلعیده می‌شود.

چندین دهه، اخترشناسانی که تلسکوپِشان را به‌سوی کهکشان عجیب و نامتعارف ۱۱۸۲ic در خوشه کهکشان‌های جاثی (هِرکول) نشانه می‌رفتند خیال می‌کردند به‌کهکشانی تَک اما غیرمعمول می‌نگرند. این کهکشان با هسته‌ای بزرگ و نه‌چندان متِقارِن و ستونی نورانی، که از نواحی مرکزی‌اش سرچشمه گرفته است، عادی به‌نظر نمی‌رسید. در چند سال گذشته گروهی از اخترشناسان اروپایی سعی داشتند این اِبهام را برطرف کنند. سرانجام آنها دریافتند که کهکشان ۱۱۸۲ic فقط یکی نیست بلکه دو کهکشانِ درحال ادغام شدن است.

برمبنای قانونی عمومی در کیهان ساختار کلّی کهکشان‌ها با ادغام و تبدیل شدن به‌کهکشانی بزرگتر متحول می‌شود، نه به‌دلیل تحولا‌ت درونی خود کهکشان که اغلب تغییرات کمتری را در شکل کلی ایجاد می‌کند. به این دلیل اخترشناسان موشکافانه عالم را زیر نظر دارند تا چنین بررسی‌هایی رازگُشای شناخت بلوک‌های سازنده عالم امروز و نیروی سازندهِ آن شود. همچنین با شناخت آثار چنین رویدادهایی بهتربا گذشته و سرنوشت کهکشان راه‌شیری در ادغام با کوتوله‌های اقماری‌اش یا ملاقات با مارپیچی بزرگ همسایه‌اش، کهکشان آندرومدا، آشنا می‌شویم.

فهم مراحل تحول کهکشان‌های ادغام‌شونده شبیه این است که موجودی فضایی بخواهد مراحل تکامل انسان را درک کند. اگر او تصاویری از یک نوزاد، کودک، نوجوان، انسانی بالغ، و یک فَردِ پیر داشته باشد می‌تواند دربارهِ سِیرِ تحول سنّی انسان‌ها به‌نتایجی برسد. او درمی‌یابد که یک فَرد تبدیل به‌فَرد دیگری نمی‌شود بلکه تحولات کلی همه انسان‌ها در یک جهت رخ می‌دهند.

دو‌مثال زیبا از کهکشان- های درحال ادغام کهکشان آنتِن و کهکشان موش است. آنها به‌دلیل شکل‌هایی که در‌ذهن تداعی می‌کنند چنین نامگذاری شده‌اند. شکل کامل آنها- با دُم‌های مُنحنی عظیم و توده‌های درخشان مواد- بهترین نمونه از آثار برخورد دو کهکشان است. چنین شکل کاملی از برخورد حاصل آن است که دو کهکشان درحال ادغام تقریباً جِرم یکسانی دارند و بنابراین کم و بیش به‌یک اندازه در ایجاد این نمایش باشکوه سهیم‌اند. اما الزاماً چنین شرایطی برای ادغام کهکشان‌ها لازم نیست. درحقیقت هر نوع کهکشانی ممکن است در فرایند ادغام شرکت کند. درواقع ادغام‌های کوچک، آنهایی که بین یک کهکشان بزرگ و یک کهکشان کوچک رخ‌می‌دهد، ممکن است بخش عادی و <روزمَرّه> زندگی یک کهکشان باشد.

برهم‌کنش و ادغام بین کهکشان‌هایی که عضو گروه یا خوشه‌ای هستند بیشتر از کهکشان‌های تک است. اگر بخواهیم تحول کهکشان‌ها را درک کنیم باید گروه‌ها را بشناسیم. گروه‌ها محیط‌هایی‌اند که این نوع برهم‌کنِش‌ها در آنها بسیار متداول و اثرگذارند. در گروه‌ها تعداد بسیاری کهکشان در کنار هم وجود دارند و سرعتشان به‌قدر کافی آهسته است که در فرایندهای گرانشی برهم اثر بگذارند و یکدیگر را به‌سوی هم بِکِشند. انبساط، قانون کلی عالم ماست که بنابر پذیرفته‌ترین نظریه‌های کیهان‌شناسی از انفجاری بزرگ در ابتدای عالم (حدود ۱۴ میلیارد سال پیش) آغاز شده است. اما انبساط فقط بر بزرگ‌ترین ساختارها اثر می‌گذارد. درون کهکشان چنان تحت‌تأثیر گرانش کهکشان است که اثر چندانی از انبساط عالم نمی‌پذیرد. گروه‌ها و خوشه‌ها نیز با گرانش درونی خود ساختارشان را در مقابل نیروی واپاشندهِ انبساط، که کهکشان‌ها را از هم دور می‌کند، تا حدّ امکان حفظ می‌کنند. اما در مقیاس‌های بزرگ‌تر آثار انبساط به‌وضوح پیداست.

اگر این‌طور باشد پس زمانی که سنّ عالم کمتر بوده و فواصل میان خوشه‌ها و کهکشان‌ها کمتر بوده برخوردهای بیشتری رخ می‌داده است و امروز براثر انبساط عالم احتمال برخوردها کم شده است و در آیندهِ کیهان کمتر نیز می‌شود. اگر انبساط عالم ادامه یابد و حتی سریع‌تر هم بشود عالم به‌شدت رقیق می‌شود و برهم‌کنش بین کهکشان‌هایی که عضو گروه‌ها یا خوشه‌ها نیستند کمتر و کمتر خواهد شد.

ترجمه: شادی حامدی آزاد

الیزابت پنچیچ‌