تاریخچه گیاه شناسی

اگر چه مبدا گیاه درمانی نامعلوم است، اما قدر مسلم این است كه قدیمی‌ترین نوشته‌هایی كه درباره‌ی استفاده از گیاهان به دست آمده، درباره‌ی فواید طبی آنها بوده است. در روزگاران …

اگر چه مبدا گیاه درمانی نامعلوم است، اما قدر مسلم این است كه قدیمی‌ترین نوشته‌هایی كه درباره‌ی استفاده از گیاهان به دست آمده، درباره‌ی فواید طبی آنها بوده است. در روزگاران گذشته، مردم رابطه‌ای نزدیك و غریزی با جهان طبیعی داشته‌اند و نه تنها از نظر مواد غذایی، بلكه برای درمان و تامین سلامت خود به رستنی‌ها وابسته بوده‌اند. نیاكان ما از طریق فرآیندهای طولانی و تا حدود خطرناك آزمایش و خطا، دانش جامعی از كاربرد گیاهان دارویی را جمع‌آوری نمودند و مردمی كه غذای خود را از گیاهان و میوه‌های جنگلی تامین می‌كردند، یاد گرفتند كه چطور از خواص دارویی گیاهان برای معالجه و همچنین حفاظت مواد غذایی و نوشیدنی‌های زمستانی خود استفاده كنند. این دانستنی‌های ارزشمند كه نسل به نسل منتقل شده‌اند، در واقع، عامل بقای نسل بشر و بخصوص جوامعی شده كه در مناطق دور افتاده، زندگی می‌كرده‌اند.

استفاده از گیاهان برای معالجه‌ی بیماری‌ها در این جوامع یك ضرورت بوده‌ است؛ چرا كه خدمات پزشكی و درمانی در دسترس اكثر خانواده‌ها نبوده است .

مداركی به دست آمده از تمدن‌های مصریان و سومریان در ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، نشان می‌دهند كه این تمدن‌ها با خواص درمانی گیاهان طبی كاملا۰۳۹;۰۳۹; آشنایی داشته‌اند. پاپیروس مشهور «ابرز» كه در سال ۱۸۷۴ كشف شد، حاوی اسامی بیش از هشتصد گیاه دارویی بوده كه تا سال ۱۸۰۰ پیش‌ از میلاد برای درمان بیماریها و همچنین مراسم مذهبی و مومیایی كردن از آنها استفاده می‌شده است. در همین راستا، تلاشهایی در جهت توسعه‌ی گیاه درمانی در چین و هندوستان نیز دنبال می‌شده است؛ در یك كتاب دارویی چینی كه حدود ۲۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تدوین شده، فهرستی از گیاهان دارویی جمع‌آوری شده است. «ریگ وادا»، یكی از كتب مقدس هندوها، حاوی نامهای بیش از یک هزار داوری گیاهی می‌باشد. دانش گیاه درمانی از مصر و بین‌النهرین به یونان برده شد و دیری نگذشت كه جذب فرهنگ رومیان شد .

افسانه‌های زیادی درباره‌ی «آسكلپیوس»، گیاه‌شناس و دانشمند گیاه پزشک «هربالیست» یونانی مصری تبار، كه معلم بوده و در ضمن تعلیم به معالجه‌ی بیماران نیز می‌پرداخته، نقل شده است. او در سالهای بعد از ۱۲۵۰ پیش از میلاد می‌زیسته است و «هیجیا» و «پاناكئا»، دو دختر آسكلپیوس در درمان بیماران به پدر كمك می‌كرده‌اند .

گیاه درمانی به تدریج با جادو درآمیخته شد. بسیاری از گیاهان دارای خواص دارویی را افرادی سرگردان و بی‌سواد در بیابان‌ها و دشت‌ها جمع‌آوری می‌كردند؛ آنها با خواندن اوراد و اجرای تشریفات خاص، این گیاهان را به بیماران می خورانیدند .

با ظهور «بقراط» (۳۷۷-۴۶۰ پیش از میلاد)، یك نظام پزشكی علمی بر اساس تشخیص درمان بیماری‌ها با استفاده از گیاهان دارای خواص دارویی، پی‌ریزی شد؛ در این نظام بیماری‌ها ناشی از خشم خدایان نبودند. در قرن اول میلادی، كتاب «دی ماتریامدیكا» را «دیوسكورید» پزشك ارتش یونان تدوین كرد، كه از نخستین كارهای معتبر در مورد علم گیاه درمانی است. دیوسكورید كه اساس كار خود را بر پایه‌ی كار بقراط بنا نهاده بود، شكل، مشخصات و خواص بیش از پانصد گیاه را در كتاب خویش ارائه كرد كه تا ۱۵۰ سال بعد به عنوان یك كتاب مرجع مورد استفاده قرار می‌گرفت. در همان زمان یك طبیعی‌دان رومی به نام «پلینی» كتاب تاریخ طبیعی نسبتاً حجیمی را تدوین نمود كه در آن به شرح گیاهان و خواص درمانی آنها پرداخت. هفت قرن بعد، كه به قرون وسطی یا عصر تاریكی شناخته شده است، صومعه‌ها زنده نگاه داشتن گیاه درمانی را دست گرفتند. راهبان متون مربوطه را نسخه‌برداری كردند و از آنها برای شفای بیماران استفاده نمودند و مزرعه‌هایی را به پرورش این گیاهان اختصاص دادند. اعتقاد مردم به درمانهای سنتی، كه از لحاظ پزشكی تركیبهای موفقیت‌آمیزی، هرچند با جادوگری ارائه می‌كردند، بدون توقف ادامه یافت .

در طول سده‌های هفتم و هشتم میلادی، پزشكان عرب، كتب رومی و یونانی درمان با گیاهان را ترجمه كردند و دانش خود را همچنین آنچه را كه از دانشمندان خاور دور فراگرفته بودند و به تجربه‌ی خود افزودند .

ابن سینا، مشهورترین پزشك ایرانی، كتاب «قانون در طب» را كه یك تالیف كلاسیك از گیاهان طبی است و حاوی بیماری‌ها و نحوه‌ی درمان آنها می‌باشد، طبع نمود؛ این كتاب تا سال ۱۶۵۰ به عنوان یك مرجع استاندارد باقی‌ماند .

قرن دهم میلادی، شاهد نخستین اثر گیاه‌شناسی آنگلوساكسونها بود، كه به زبان مردم عامی نوشته شده بود و بیشتر بر روی جنبه‌های آیینهای خاص و جادو تاكید داشت .

در قرن دوازدهم، كتب گیاه‌شناسی عربی دوباره به زبان لاتین برگردانده شدند، اما هیچ كار جدیدی ارائه نشد تا آنكه حدود ۲۰۰ سال بعد، ماكوپولو و دیگر مكتشقان ایتالیایی راه‌های تجاری با چین و هندوستان را گشودند. چین و هند به صورت مركز تجارت ادویه اروپا در آمدند و ادویه‌جات كه برای مطبوع نمودن و خوشمزه كردن غذاها به كار می‌رفتند، بازار پر سودی را به وجود آورند و جهانگردان پرتغالی را وسوسه كردند كه راه‌ دریایی مستقیمی به شرق باز كنند. كشف دنیای نو، به ظهور گیاهان جدید و راه‌های درمان تازه‌ای منتهی شد. با اختراع صنعت چاپ در قرن پانزدهم، كتابهای مربوط به گیاهان درمانی از اولین و پرفروش‌ترین كتبی بودند كه به چاپ رسیدند. در عصر الیزابت، مشهورترین متون مربوط به گیاهان طبی تجدید چاپ شد كه حتی امروزه نیز مطالعه آنها نه تنها آموزنده، بلكه لذت‌بخش است .