توسعه ی فرهنگ ICTو وظیفه ی فرهنگ و ارشاد اسلامی

شرحی بر فایده های اجتماعی پیمایش ملی یا نظر سنجی عمومی از ارزش ها و نگرش ها در قبال پدیده های نوظهور مخابرات, ارتباطات و فناوری اطلاعات

از زمانی كه اینترنت، جهانی شده است تنها یك دهه می‌گذرد. این بدان معناست كه آشنایی ما با اینترنت، حدود یك سال بعد از گسترش جهانی اینترنت و به تقریب همزمان با رسیدن آقای مسجد جامعی به معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در سال ۱۳۷۴ رخ داده است.در طول این یك دهه، موضوعی كه بیش از دیگر موضوعات، ذهن مربیان، مصلحان، روحانیان و در یك كلام: همتایان آقای مسجد جامعی در جوامع نوین را به خود مشغول كرده، این مسأله‌است كه:

*مردم و جامعه، تحولات شگرف ارتباطات و فناوری اطلاعات را در عرصه‌ی فرهنگ، چگونه تجربه كرده‌اند؟

اینك آقای مسجد جامعی مدت‌هاست كه در دولت آقای خاتمی، از معاونت به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارتقاء یافته و پروژه‌های فرهنگی و ارشادی خوبی را در این مدت، تعریف، تصویب و به اجرا در آورده است كه یكی از مهم‌ترین آن‌ها: «طرح ملی پیمایش ارزش‌ها ونگرش‌های اجتماعی مردم ایران» است. یافته‌های این طرح عظیم در پاییز ۱۳۸۰ منتشر شد و به نوبه‌ی خود، پژوهش‌گران در حوزه‌ی جامعه‌شناسی را غافل‌گیر كرد. برای آن دسته از خوانندگان كه با یافته‌های این پیمایش (یا نظر سنجی) در ۲۸ استان كشور آشنایی ندارند لازم به ذكر است كه موضوع‌های این نظر سنجی (پیمایش)، اندیشه‌ها، باور‌ها، رفتار‌ها و هنجار‌های عمومی مردم در ۲۸ استان كشور بود و داده‌های این پیمایش ملی، طی یك مرحله و به طور همزمان در تمام استان‌ها (در شهر مركز استان) جمع‌آوری شد. روز آغاز این پیمایش ۲۵/۱۱/۷۹ و روز پایان آن ۲۰/۱۲/۷۹ بود. تعداد نمونه (فضای نمونه) در شهر‌های كوچك (با كمتر از ۱۵۰ هزار نفر جمعیت) ۵۰۰ نفر بود و در شهر‌های بزرگ (بابیشتر از ۲ میلیون نفر جمعیت) ۲۰۰۰ نفر را شامل می‌شد. لذا مراكز استان‌ها، به هشت طبقه‌ی جمعیتی دسته‌بندی شدند و فضای نمونه‌ی هر استان بر حسب بزرگی جمعیت، تعیین شد.

متغیر‌های زمینه‌ای این پیمایش، عبارت بودند از:

*متغیر وضع فعالیت: شاغل، بیكار، خانه‌دار، محصل، باز نشسته

*متغیر تحصیلات: بی‌سواد، ابتدایی، متوسطه، دیپلم، تحصیلات عالی

*متغیر سن: ۲۹-۱۵، ۴۹-۳۰، ۵۰ سال به بالا

*متغیر وضع تأهل: مجرد، متأهل

*متغیر قومیت: آذری، لر، كرد، بلوچ، فارس، عرب، سایر اقوام

*متغیر مذهب: شیعه، سنی، سایر مذاهب

*متغیر جنسی: زن، مرد

در مجموع از ۱۶۸۲۴ نفر مصاحبه‌ی حضوری به عمل آمد و یافته‌های این پیمایش در ۲۹ جلد (۲۸ جلد برای استان‌ها و یك جلد ماحصل آن برای كشور) به چاپ رسید. این شرح كوتاه را به این خاطر آوردیم كه عظمت این كار، برای آنان كه با اصطلاح «پیمایش» آشنا نیستند و طرح پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های مورد بحث را ندیده‌اند، تا حدودی روشن شود. اما این كار خوب، نیز، در كشور ما. مانند بسیاری از اقدامات مقطعی، استمرار نداشته است و اگر استمرار می‌داشت و پدیده‌ها و دستاورد‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات را در بر می‌گرفت، اكنون به جای نوشتن این سطرها، به آن «یافته‌»‌ها كه خلاء و فقدان‌شان را احساس می‌كنیم می‌پرداختیم. آری: بار دیگر می‌پرسیم:

مردم ما طی این یك دهه، جامعه‌ی اطلاعات و تحولات سریع و اثر‌گذار فناوری اطلاعات را در عرصه‌ی فرهنگ، چگونه تجربه كرده‌اند؟- متأسفانه، كسی نمی‌داند ولی شما خوانندگان عزیز، ترجمه‌ی یافته‌های پیمایش‌های مشابه را در كشور‌های دیگر در صفحه‌های خبری این ماهنامه و سایر نشریات كشور خوانده‌اید. در اثر این پیمایش‌ها در اكثر كشور‌ها، اكنون، گنجینه‌ی بزرگی از اطلاعات و آمار مرتبط با موضوع مورد بحث ما، در اینترنت و نشریات كاغذی، موجود است و در اختیار همگان قرار دارد اما دریغ از پیمایشی وطنی در مورد اینترنت، تلفن همراه و...، در حد و اندازه‌ی پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های عمومی ایرانیان كه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۸۰ اقدام به انتشار آن كرد. در نبود پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در قبال پدیده‌های نوین مخابرات، ارتباطات و فناوری اطلاعات، مدیران اجرایی ما، بدون داشتن آمار و اطلاعات لازم، چشم بسته وارد گود شدند میلیون‌ها و میلیارد‌ها تومان را صرف اقدامات عمل گرایانه‌ی خود، به امید «اصلاح» امور، كردند، «اصلاحی» كه به قول منطقیون، مصداق «تصدیق بلا تصور» است.

در اثر عمل‌گرایی‌های كوركورانه، اكنون اوضاع و احوال محیط‌های اینترنتی در كشور ما، آنچنان دچار اعواج شده‌اند كه فضای كار را آشوب‌ناك كرده‌اند و كار پژوهش‌های آتی را به غایت، پیچیده نموده‌اند. لیكن بیش از این، درنگ جایز نیست! وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، باید و می‌تواند- به بهترین نحو- از پس این كار بغرنج برآید . طرح پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در قبال پدیده‌های نوین مخابرات، ارتباطات و فناوری اطلاعات را اگر هنوز تعریف، تصویب و تدوین نشده است- تهیه كند و مركز مطالعات ویژه‌ای را به این پیمایش اختصاص دهد به طوری كه دبیرخانه‌ی این مركز، به طور مستمر پاسخگوی نیاز اندیشمندان و كاربران و مدیران كشور باشد و مأموریت خود را در مقاطع شش ماهه یا سالانه، به صورت ادواری به اجرا در آورد و كارها را دنبال كند.

*و اما فایده‌های اجرای چنین طرحی را می‌توان، موارد زیر دانست:

۱-كسب تجربه‌ و مهارت‌های لازم

دم دست‌ترین فایده‌ای كه بر این طرح متربت است، صیقل یافتن متخصصان پیمایش است و جلوگیری از «زنگ‌زدن» معلومات‌شان! شاید این نكته بر اهل فن و متخصصان امر، پوشیده مانده باشد كه:

معلومات رسمی، ناكارآمدی خود را به اثبات رسانده‌اند و در دنیای متحول امروز، مفاهیم «چارچوب دار» و «ترازمند» سابق، در حد انفجار، دگرگون شده‌اند! یكی از مفاهیمی كه به واقع «منفجر» شده است، مفهوم «جامعه» است و به تبع آن، «جامعه» شناسی نیز از اساس متحول شده است. آیا می‌شود با مفهوم سابق «جامعه» به سراغ «جامعه‌ی اطلاعات» رفت؟ - به عقیده‌ی نگارنده، محال است بتوان با مفهوم سابق، چیستی جامعه اطلاعات یا جامعه‌ی دانش (Information Society or Knowledge Society) را درك كرد. پس نخستین، چالش‌ پیش روی پژوهش‌گران، حل و رفع این چالش‌ و تعیین چارچوب مفهومی كار است. سپس روش‌شناسی كار مطرح می‌شود، یعنی این كه در این پیمایش به خصوص، چه متغیر‌هایی مورد سنجش قرار می‌گیرند؟این متغیر‌ها (و شاخص‌ها) چگونه سنجیده می‌شوند؟قلمروی گردآوری اطلاعات مربوط به این متغیر‌ها چیست؟داده‌های گردآوری شده چگونه آماده و تحلیل می‌شوند؟از این رو می‌توان به جرأت گفت: نخستین فایده‌ی این پیمایش، تعیین حد و مرز توانایی ما برای انجام آن است.

۲- پیش‌گیر‌ی، ارزان‌تر از درمان، پس از وقوع واقعه است.

دومین فایده‌ی این پیمایش، رو شدن مخاطرات ، تهدید‌ها و نقاط ضعف است و امكان پیش‌بینی روند آتی و پیش‌گیری و جلوگیری از عواقب بد آن‌ها و هدایت آحاد مردم و دست‌اندركاران، به مسیر صحیح كار و پیدا كردن كاستی‌ها، كمبود‌ها و رفع آن‌ها! اگر میلیون‌ها تومان را صرف انجام چنین پیمایشی كنیم، میلیار‌د‌ها تومان را به خاطر روشن بینی و آینده‌نگری واقع بینانه و در نیفتادن از چاله به چاه، صرفه‌جویی كرده‌ایم. چرا راه دوری برویم؟! ضرر‌هایی كه تاكنون به خود و آحاد مردم وارد كرده‌ایم همه گویای ضرورت انجام هر چه زود‌تر پیمایش مورد بحث است.

۲-۱ مورد فیلتر گذاری:

* هزینه كردن میلیارد‌ها تومان، برای فیلتر‌گذاری وبگاه‌های اینترنتی

*میلیون‌ها تومان، عدم‌النفع، از ناحیه‌ی بگیر و ببند فراهم آوران خدمات اینترنتی

*متضرر كردن فراهم آوران خدمات اینترنتی و مشتركان آن‌ها

*ایجاد جو عدم اعتماد، ناامنی و تشویق برای سرمایه‌گذاران

تازه، مدیر شركت ارتباطات داده وابسته به شركت مادر تخصصی مخابرات ایران، چرا باید مخارج این فیلتر‌گذاری‌ها را برعهده بگیرد؟ اگر هم ضروری باشد كه از فیلتر استفاده شود، چه كسی باید هزینه‌های آن را تقبل كند؟ وظیفه‌ی تنظیم كننده مقررات چیست؟ اصلاً آیا در بخش ارتباطات داده و اینترنت، مرجع تنظیم مقررات داریم؟ قانون‌گذار، مرجع تنظیم مقررات این بخش را معین كرده است؟ كاستی‌های ما برای انجام قدرتمند، كارساز و قانون‌مند فیلتر‌گذاری، كدام‌اند؟

این اقدامات، تا چه حد كار ساز بوده‌اند؟ چه كاربرانی و در چه سطحی از معلومات توانسته‌اند فیلتر‌ها را دور بزنند؟ دشمنان و مخالفان اقدامات دولتی علیه جریان آزاد اطلاعات، چه كسانی هستند و تاكنون برای خنثی كردن اقدامات محدود كننده‌ی دولت، به چه اندازه موفق بوده‌اند؟

---