درمان فقر آهن

تجربیات بیانگر این مطلب است که تغذیه نامتعادل و یا ناقص در هضم, جذب و سوخت و ساز مواد غذایی نه تنها سبب بروز بیماری های ناشی از کمبود یا اسراف مواد غذایی می گردد, بلکه به دلیل تضعیف مقاومت بدن زمینه ابتلا به بیماری های دیگر با منشا غیرتغذیه ای را نیز به تدریج فراهم می سازد

تغذیه، آمیزه‌ای از مراحل متعدد و گوناگون است که طی آن موجود زنده مواد لازم و ضروری را جهت ادامه حیات و رشد از محیط پیرامون خود دریافت و به مصرف می‌رساند.

تجربیات بیانگر این مطلب است که تغذیه نامتعادل و یا ناقص در هضم، جذب و سوخت و ساز مواد غذایی نه تنها سبب بروز بیماری‌های ناشی از کمبود یا اسراف مواد غذایی می‌گردد، بلکه به دلیل تضعیف مقاومت بدن زمینه ابتلا به بیماری‌های دیگر با منشا غیرتغذیه‌ای را نیز به تدریج فراهم می‌سازد.

از آنجا که هریک از مواد غذایی (ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین و...) نقش خاصی را دارا می‌باشند، لذا فقدان هریک به شکلی سلامت انسان را به خطر می‌اندازد. در این راستا بر آن شدیم با ارائه “نقش رژیم غذایی در بهبود کم‌خونی و فقر آهن در کودکان”مواردی را بیان نماییم.

● نقش رژیم غذایی در بهبود فقر آهن در کودکان

آشنایی تمامی اقشار جامعه با اهمیت آهن و عوارض بیماری فقرآهن ضروری می‌باشد، چرا که با آشنایی مختصر با این مقوله می‌توانیم با تغذیه اصولی و مناسب‌تر درصدد رفع بسیاری از بیماری‌ها برآییم.

آهن عنصری است که در روندهای سوخت و ساز متابولسیم بدن شرکت می‌کند و نقش اساسی در اعمال فیزیولوژیک آنزیم‌های زیادی بازی می‌کند.

کمبود آهن به دلایل زیر صورت می‌پذیرد:

۱) از دست رفتن خون از بدن مانند خونریزی از دستگاه گوارش

۲) افزایش نیاز به آهن (در دوران حاملگی و نوجوانی)

۳) کمبود آهن در مواد غذایی مصرفی

مقدار آهن موردنیاز که باید جذب شود ۰/۵ تا ۱/۵ میلی‌گرم می‌باشد ولی چون حدودا ۱۰درصد آن جذب می‌شود پس باید روزانه در غذایی که مصرف می‌کنیم ۵تا ۱۵ میلی‌گرم آهن موجود باشد که معمولا این مقدار وجود دارد ولی در مورد نوزادان نارس این مورد بیشتر مورد بحث می‌باشد.

● منابع غذایی آهن

بهترین منابع غذایی آهن، گوشت ماهی، بقولات (برنج، ذرت، گندم) و برگ‌های سبز مانند اسفناج می‌باشد. در بیشتر غذاهای گیاهی فقط ۰/۵ آهن جذب بدن می‌شود ولی در غذاهای حیوانی مانند گوشت گوساله و ماهی به ترتیب ۲۰ درصد و ۱۰ درصد آهن جذب می‌گردد.

بررسی‌ها نشان دهنده این موضوع می‌باشد که مصرف گوشت با سبزیجات جذب آهن را ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌دهد واین افزایش جذب آهن احتمالا به دلیل وجود اسید آمینه سولفوردار سیستئین است.

طبق گزارشاتی در مورد جذب آهن اشاره به برگ سبزیجات سبز مانند اسفناج شده است که ایجاد حجم زیادآن در رژیم مقدار آهن را کاهش می‌دهد. توصیه می‌شود که حتما قبل از وعده‌های غذایی مصرف شود تا اختلالی که در جذب آهن به وجود می‌آید به حداقل برسد. تحقیقات نشان دهنده این موضوع است که آهن گوشت جوجه بیشتر از ۱۰درصد آن جذب بدن می‌گردد و آهن اسفناج بیشتر جذب می‌گردد. میزان جذب آهن در بچه‌های زیر ۳ ماه زیادتر از معمول است و جذب آهن در شیرخوار با کم‌خونی ازسایر بچه‌ها بیشتر است.

محل ذخیره آهن بیشتر در کبد و طحال و یا در سلول‌های رتیکوآندوتلیال و یا در سلول‌های پارانشیم کبد می‌باشد. کبد چون بافت یکنواختی دارد بهترین منبع عالی ذخیره آهن می‌باشد.

ذخیره آهن کبد نوزاد متولد شده برای ۳ تا ۶ ماه کافی است. از این‌رو توصیه‌ای در مورد نیاز کودکان به منبعی غیر از شیر مادر حداقل تا ۳ ماهگی نمی‌گردد.بنابراین اضافه کردن آهن به غذای آماده شده کودک سودی ندارد و پس از سه ماهگی رژیم حاوی آهن بایدتکافوی مقدارآهن بدن را بنماید.

● کم‌خونی فقر آهن

کم‌خونی فقرآهن زمانی ایجاد می‌گردد که سرعت از دست رفتن آهن از میزان رسیدن آن به بدن بیشتر شود. میزان مصرف آهن در دوره‌های افزایش ناگهانی رشد در شیرخوارگی و نوجوانی بیشترین مقدار است. نوزادانی که از مادران مبتلا به کم‌خونی آهن متولد می‌شوند به ندرت کم‌‌خونند ولی ذخایر آهن بدنشان کم است.

مهمترین عامل فقر آهن در بچه‌ها ذخیره کم آهن در بدو تولد آنهاست. ذخیره کم آهن به دلایل زیر می‌باشد: نارس بودن نوزاد، چندقلو بودن نوزادان، خونریزی پس از تولد و تعویض خون نوزادانی که مبتلا به زردی می‌باشند.

● عواقب کم‌خونی

بسیاری از جنبه‌های تظاهر کم‌خونی فقر آهن ضعف سستی تپش قلب و گاهی تنگی نفس از علایم کم‌خونی مزمن است.

زبان صاف، التهاب‌دار و براق می‌شود. استوماتیت گوشه دهان، حساسیت و ورم گوشه دهان دیده می‌شود. آتروفی معده دختران ترشح اسید هم دیده می‌شود. ناخن‌ها قاشقی می‌شود. یکی از علایم دیگر پیکا Pica است که به ندرت پیش می‌آید که کودکان علاقه به خوردن یخ و نشاسته و خاک پیدا می‌کنند. نشاسته و خاک رس از دستگاه گوارش به آهن متصل شده و کمبود آن را بدتر می‌کنند. آخرین مرحله کم‌خونی این است که گویچه‌های قرمز هاپیکروم میکروستیک می‌شوند.

درمان:کمبود آهن بیشتر با نمک آهن مثل سولفات فرد پاسخ می‌دهد یک قرص ۶۰mg آهن ۳ باردر روز

آهن وقتی در فواصل غذا باشد بهترین جذب ممکنه را دارد.

کمپلکس آهن، دکستران را می‌توان با روزی حدود ۲ گرم تجویز نمود. توصیه می‌شود قطره آهن خوراکی با آبمیوه به کودکان خورانده شود (به سبب جلوگیری از سیاه شدن دندان‌ها)

تزریق خون به ندرت لازم می‌باشد مگر اینکه آنمی شدید باشد ولی به‌طور کلی در شیرخواران تا ۳ ماهگی که آهن کمی از رژیم غذایی دریافت می‌کنند ذخایر جنینی کافی است و بعد از آن غلات غنی شده،‌زرده تخم مرغ و گوشت منابع خوبی است. مطالعات نشان‌دهنده این است که اگر رژیم با غلات غنی شده همراه نباشد آهن توصیه شده مصرف نمی‌شود.در تخم‌مرغ، آهن بیشتردر زرده مترکز است و فقط ۴ تا ۱۰ درصد آن جذب می‌شود ولی جذب آهن گوشت جوجه ۳۰ درصد است. میوه‌جات و آب آنها منابع فقیری از آهن هستند ولی سیب‌زمینی، ساقه‌های سبز گیاهان و برگ‌ها، منابع خوبی هستند. در مورد حبوبات باید گفت که منابع عالی آهن هستند.گوشت میوه‌جاتی مانند گوجه‌فرنگی و پرتقال دو برابر آب آنها آهن دارد.گاهی اوقات میوه‌جات و سبزیجاتی قوطی شده یا غذاهای اسیددار که در ظروف آهنی پخته می‌شوند مقداری به آهن آنها در حین پخت اضافه می‌گردد.

حبوباتی نظیر لوبیا و نخود منابع نسبتا خوبی هستند بخصوص زمانی که دانه رسیده خشکی‌داشته باشند. اگرچه کشمش و سایر میوه‌های خشک شده به علت آهن توصیه می‌گردند ولی بیشتر از میوه‌جات اصلی که از آهن مشتق شده‌اند آهن ندارند. به‌عنوان مثال یک چهارم فنجان کشمش، ۱/۴ میلی‌گرم آهن دارد.

شیر و لبنیات منابع فقیر آهن هستند. صدف‌های خوراکی و کاکائو نسبتا غنی از آهن هستند.

در اثر پخت و پز آهن مواد غذایی کم می‌شود چون آهن در آب غذاها متمرکز می‌گردد. با دورریختن آب آهن از دست می‌رود بنابراین بهتر است برای طبخ سبزیجات مثل اسفناج از بخار استفاده گردد.