جاده سنگلاخ تئاتر معنوی

«نمایش واژه ای است كه با عبارت شناخته شده ای مثل تاریخ, بشر, هنر و فرهنگ همیشه همگام بوده است و ارتباط مستقیمی با شعور انسانی و ذات و فطرت ما دارد تاریخی, چونان دریچه ای به گذشته, سند قاطع و خدشه ناپذیری است بر اثبات اینكه انسان, طفولیت خویش را با اجرای آیینهایش درهم آمیخته است و پالایش روحش را در رهگذر هنر نمایش می جوید

«نمایش واژه‌ای است كه با عبارت شناخته‌شده‌ای مثل تاریخ، بشر، هنر و فرهنگ همیشه همگام بوده است و ارتباط مستقیمی با شعور انسانی و ذات و فطرت ما دارد. تاریخی، چونان دریچه‌ای به گذشته، سند قاطع و خدشه‌ناپذیری است بر اثبات اینكه انسان، طفولیت خویش را با اجرای آیینهایش درهم آمیخته است و پالایش روحش را در رهگذر هنر نمایش می‌جوید. این جملات پیام آقای حسن بنیانیان رئیس محترم حوزهٔ هنری به جشنواره تئاتر ماه است كه با شعار «معنویت، اندیشه و هنر» در تهران برگزار شد. جشنواره‌ای كه مدعی طرح معضلات اجتماعی و راهكارهای اجرایی مناسب، گروههای بسیاری را از سراسر كشور دور خود جمع كرده بود. آنها گرد آمده بودند تا آثاری را به نمایش بگذارند كه با روحیه و بار معنوی خود می‌تواند موجب پالایش درونی انسان شده و راه به رستگاری و فلاح بشر ببرد. این تئاتر می‌تواند به‌عنوان تئاتر متعهد حرفی برای گفتن داشته باشد و به جای توجه به مسائلی مانند گیشه، تماشاگر عام و حتی جنبه‌های اجرایی وقتی نمایش به مسائل و عوامل روحی و معنوی گرایش پیدا كرده و به عوامل دیگر بپردازد. نهال دوسالهٔ تئاتر ماه با گستردگی خود می‌رود تا رقیبی برای جشنواره تئاتر فجر باشد. جشنوارهٔ مورد نظر دو ویژگی عمده دارد كه آن را از باقی جشنواره‌های تئاتر متمایز می‌كند. اولین ویژگی جوان‌گرایی آن است. تقریباً تمام گروههای شركت‌كننده جوان بودند و به غیر از تعداد اندكی، جشنواره صحنه ترك‌تازی و تاخت و تاز جوانان علاقه‌مند به تئاتر بود. این ویژگی می‌تواند از جهاتی ازجمله امكان حضور جوانان در عرصهٔ هنر نمایش و ایجاد فرصتی برای كسب تجربیات بكر و جدید برای این قشر مورد توجه قرار گیرد ویژگی دیگر جشنواره توجه به گروههای شهرستانی است. گروههای تئاتری كه در شهرستانها به فعالیت خود مشغولند، این فرصت را پیدا كردند تا در كنار هم و در كنار گروههای تهرانی محصول فعالیت خود را به داوری بگذارند. این فرصت برای آنان از این جهت هم مغتنم بود كه در جشن تئاتری شركت جویند كه شعار و ادعای اصلاح و نشان دادن راهكار عملی برای معضلات كشور دارد و در آخر اینكه حوزهٔ هنری با حركتی چنین نشان می‌دهد كه یكی از پشتوانه‌ها و حامی جدی تئاتر كشور است كه اگر به فعالیت خود ادامه ندهد، خلأیی در روند تولید تئاتر این مرز و بوم اتفاق خواهد افتاد. با بررسی آثار اجراشده در جشنواره (بدون توجه به داوری انجام‌شده) به این نتیجه خواهیم رسید كه هرچند جشنواره در رسیدن به اهداف اشاره شده سعی خود را در حد قابل قبولی انجام می‌دهد ولی برای رسیدن به هدف نهایی راه زیادی در پیش است. كیفیت آثار اجراشده اگرچه از آثار آماتور دیگر بالاتر است اما جا دارد تأمل و كار بیشتری شود. می‌توان در یك كلام عنوان كرد: بضاعت تئاتر ما همین است ولی نگارنده اعتقاد دارد برنامه‌ریزی بلندمدت و نهادینه كردن هنر نمایش در جامعهٔ كنونی می‌تواند راهی باشد تا جاده سنگلاخ تئاتر معنوی را پیمود و به پایان برد. سعی دست‌اندركاران جشنواره در انتخاب آثار و هماهنگیها برای اجرای مناسب قابل تحسین است هرچند كاستیهایی مشهود است و همگی ما موانع آن را نیز می‌دانیم. اما با یك نگاه اجمالی به آثار اجراشده نگارنده به‌عنوان بینندهٔ حرفه‌ای تئاتر ارضاءنشده و هنوز حسرت دیدن نمایشی با بار معنوی بالا را با خود دارد،‌ البته آثار خوبی هم در جشنواره حضور داشتند، تماشاگران استقبال‌كننده از جشنواره فقط به گروههای شركت‌كننده ختم می‌شد و در نهایت جسته و گریخته علاقه‌مندان به تئاتر. جای خالی مردم عادی در جشنواره مشهود و نمایان بود. علت این امر هرچه هست بهتر است دست‌اندركاران در این زمینه هم بیشتر برنامه‌ریزی و فكر كنند. نكتهٔ دیگری كه جا دارد در اینجا به آن اشاره كنیم جایگاه جشنواره تئاتر ماه در بین جشنواره‌های دیگری است كه در این مرز و بوم برگزار می‌شود. اگرچه این جشنواره رفت كه دو سالگی خود را جشن بگیرد ولی در همین سن كم خود را، هم‌عرض جشنواره‌های دیگر تئاتری مطرح كرده است. جشنواره‌ای كه جوان است، گوشه چشمی به بچه های تئاتری شهرستان دارد و توسط همین جوانان دلسوز برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود.

نمایش «آقای رئیس جمهور» كاری از مهدی مكاری

نمایش آقای رئیس جمهور از آن دسته آثاری است كه به راحتی می‌توان از كنار آن گذشت. این جمله به معنی از بین بردن و یا به حساب نیاوردن ارزشهای اجرایی و یا توانایی بازیگران نمایش نیست. علت اصلی را باید در جای دیگری جست‌وجو كرد. فضای نمایشی، فضایی برگرفته از اتمسفر غربی است كه سنخیتی با حال و هوا و مناسبات اجتماعی ما ندارد. مرد نمایش، آقای وول، قرار است از چند ساعت دیگر رئیس جمهور شود و به خوشبخت‌ترین فرد جامعه تبدیل گردد درحالی‌كه او در حال حاضر فقیرترین فرد همان جامعه محسوب می‌شود. استدلال او برای این مسئله نیز اصلی در قانون اساسی است كه می‌گوید فقیرترین فرد جامعه می‌تواند روزی رئیس جمهور شود. با این اصل، آرزوهای خفته و نهان زن و مرد نمایش بیدارشده و در بستری از رویا و وهم شكل می‌گیرد. رویاهای این زن و مرد فقیر در داشتن فرزند و خوردن غذاهای خوشمزه و لذیذ و در نهایت پوشیدن لباسهای فاخر و گران‌قیمت دور می‌زند. آنها تمام ایده‌آلهای خود را ورق می‌زنند و به دنبال دنیایی زیبا و مرفه تمام گوشه‌های ضمیر ناخودآگاه خود را می‌كاوند. دنیای آنها دنیای پیچیده‌ای نیست، دنیایی است كه عدالت و رفاه نسبی برای همه به یكسان وجود دارد. در این شادی و لذت حتی كارگران چاپخانه‌ها نیز سهیم هستند. آقای رئیس جمهور، با اشاره به یك اصل قانون اساسی، رفاه و ثروت را حق همه و حتی ضعیف‌ترین افراد جامعه می‌داند و در این وادی تا جایی پیش می‌رود كه عنوان می‌كند فقیرترین فرد می‌تواند روزی كنترل بزرگ‌ترین و قوی‌ترین نظام اجرایی كشور را به عهده بگیرد. اما مسئله مهمی كه در این میان مطرح است اینكه چرا نویسنده بن‌مایه و سوژه نمایش را در كشور خود ما مطرح نكرده است؟ آیا در قانون اساسی ما چنین اصلی وجود ندارد و یا استنباطی از اصول دیگر نمی‌توان با مضمون مشابه به عمل آورد؟ می‌توان پلی زد و مطرح كرد كه مسائل زوج نمایش می‌تواند مسائل و معضلات هر شخصی در دنیا باشد، اما زیباتر و جامع‌تر بود اگر كلیهٔ اتفاقات و مسائل پیش آمده در نمایش در فضا و جو‌ّی ملموس و در كشور خود ما اتفاق می‌افتاد كه در این‌صورت حس همذات‌پنداری ما نیز بیشتر می‌شد. دلیل این انتخاب هرچه كه می‌خواست باشد، اما لطمه‌ای كه به نتیجهٔ كار می‌خورد جبران‌ناپذیر است. چرا كه وقتی مطرح می‌شود قضایایی اتفاق افتاده و فضای نمایش ایرانی نیست، ذهنیت تماشاگر بلافاصله از قضاوت رها شده و به نمایش به صورت جدی نظر نمی‌افكند. اما اگر همین ماجراها در فضای ملموس كشور ما اتفاق می‌افتاد، بسیاری از ا‌ین مسائل به خودی خود حل می‌شد.

---