نگاهی به وضعیت توسعه آموزش بر مبنای فن آوری اطلاعات

کشور ما در حال حاضر دوران گذار خود را از موج توسعهء فن آوری اطلاعات طی می کند و طبیعی است که بر اثر این موج با چالش های مختلفی مواجه شود حوزهء آموزش کشور نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به تبع توسعهء فن آوری اطلاعات دچار تحولاتی شده است

در مدل جدید توسعه مبتنی بر دانایی‌محوری جوامع نقش و جایگاه آموزش به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان هدایت‌کنندهء جریان گرایش به سمت دانش‌مداری و توسعهء علم و اندیشه غیرقابل چشم‌پوشی است. در این بین مهم‌ترین ابزار و سرمایهء جامعه برای دستیابی به توسعه، سرمایه‌های انسانی است که قرار گرفتن این سرمایه‌های عظیم و بالقوه در مسیر کلی جریان هدفمند توسعهء دانایی‌محور برای تبدیل شدن به نیروهای بالفعل و کارآ در سیستم دانش‌مدار جامعه در گرو آموزش‌های مبتنی بر استانداردهای توسعه در این مدل است. با توجه به گزینش مدل توسعهء دانایی‌محور به عنوان الگوی توسعهء کشور در برنامهء چهارم باید نگرشی زیرساختی به موضوع داشت. از این رو یکی از شاخص‌های مهم در توسعهء اطلاعاتی جوامع و گرایش آن‌ها به الگوی توسعهء دانایی‌محور مسالهء‌آموزش لایه‌های مختلف جامعه است که می‌توان آن را از جنبه‌های مختلف همچون آموزش فن‌آوری، آموزش مبتنی بر فن‌آوری و فن‌آوری‌های آموزشی مورد بررسی قرار داد.

کشور ما در حال حاضر دوران گذار خود را از موج توسعهء فن‌آوری اطلاعات طی می‌کند و طبیعی است که بر اثر این موج با چالش‌های مختلفی مواجه شود. حوزهء آموزش کشور نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به تبع توسعهء فن‌آوری اطلاعات دچار تحولاتی شده است. اما برای این‌که پس از دوران گذار به ثبات مناسبی برسیم شایسته است به خوبی با چالش‌ها و مشکلات و ضعف‌ها آشنا شویم بحث تاثیر و تاثر فن‌آوری اطلاعات در آموزش در چهار رویکرد مختلف قابل بررسی است که شامل: مساله آموزش‌های آکادمیک فن‌آوری اطلاعات در ایران، فن‌آوری اطلاعات و آموزش‌های غیرآکادمیک، آموزش‌های مجازی و توسعهء آموزش‌های عمومی در قالب کتاب و نشریات است.

● آموزش فن‌آوری اطلاعات در دانشگاه‌ها

از اوایل دههء ۸۰ و با تصویب قانون برنامهء چهارم توسعهء کشور که برمبنای الگوی دانایی‌محوری طراحی شده بود و همزمان با توسعهء فن‌آوری اطلاعات در ایران اقدامات بسیاری از سوی دانشگاه‌های مختلف کشور برای راه‌اندازی دوره‌های تخصصی فن‌آوری اطلاعات در مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد صورت گرفت. تجربهء دوران گذشته آموزش‌های دانشگاهی حاکی از عدم نتیجه‌گیری مناسب و مشکل همیشگی کمی‌نگری به جای کیفی‌نگری است چرا که دولت به عنوان بزرگ‌ترین قدرت در زمینهء آموزش‌های دانشگاهی هیچگاه نتوانست رابطهء مستقیمی بین نیازهای جامعه، کیفیت آموزش و تعداد فارغ‌التحصیلان به وجود آورد در نتیجه هم‌اکنون با هزاران فارغ‌التحصیل بیکار یا فاقد تخصص لازم در رشته‌های مختلف مواجه هستیم. مشکلی که به نظر می‌رسد به زودی به سراغ رشته‌های حوزهء فن‌آوری اطلاعات نیز خواهد آمد. در حال حاضر در زمینهء آموزش‌های آکادمیک فن‌آوری اطلاعات با چند مشکل اساسی مواجه هستیم که قطعا یافتن راه‌حل‌های مناسب برای آن‌ها می‌تواند فن‌آوری اطلاعات کشور را به مسیری خوب و مناسب هدایت کند و در غیر این‌صورت چیزی جز تجربه‌های تلخ گذشته و هدر رفتن سرمایه‌های مادی و معنوی نخواهیم داشت. برخی از این مشکلات عبارتند از:‌

▪ عدم ‌آگاهی دانشجویان:

به دلیل موج گرایش به رشته‌های فن‌آوری اطلاعات، در مواجهه با اکثر افرادی که فن‌آوری اطلاعات را به عنوان رشتهء تحصیلی خود برمی‌گزینند نمی‌توان انگیزه و هدف اصلی ایشان را درک کرد، چراکه گزینش آن‌ها نه از روی آگاهی بلکه متاثر از موج ایجاد شده نسبت به رشتهء فن‌آوری اطلاعات است. در این شرایط دانشجو نمی‌تواند انتظارات خود را با اصول استاندارد هماهنگ کند. این ناآگاهی از ورود به دانشگاه، هنگام تحصیل و پس از فارغ‌التحصیلی با وی همراه خواهد بود و او را از درک ساده‌ترین مسایل علمی و عملی عاجز می‌کند.

▪ ضعف ساختاری دوره‌ها:

بسیاری از دوره‌های دانشگاهی فن‌آوری اطلاعات بر اساس شرایط و نیاز بسیار سریع و بدون مطالعات مناسب و کارشناسی دقیق، تدوین و طراحی شده‌اند. در چنین شرایطی نه از جنبهء محتوایی و نه از جنبهء علمی به هیچ‌وجه از کارآیی لازم برخوردار نیستند. در نتیجه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان در حین و پس از تحصیل نمی‌توانند درک درستی از رشتهء منتخب خود داشته باشند و این معضل باعث سردرگمی و عدم احساس رضایت آن‌ها خواهد شد.

▪ نبود استادان حرفه‌ای در این حوزه:

تعجیل بسیار زیاد دانشگاه‌ها برای راه‌اندازی دوره‌های فن‌آوری اطلاعات با توجه به عدم وجود استادان متخصص در این حوزه مهم‌ترین مشکل فن‌آوری اطلاعات ما است. در این شرایط دروس آن طور که باید و شاید ارایه نمی‌شوند و فراگیری همراه با سعی و خطاست نه از روی اسلوب و قاعدهء مشخص آموزشی.

▪ توجه به کمیت به جای کیفیت:

دانشگاه‌های کشور پیش از این‌که به افزایش کیفیت هر یک از دوره‌های آموزشی فکر کنند مدام درصدد افزایش دوره‌ها یا افزایش تعداد دانشجویان به ویژه در دوره‌های آزاد هستند. این مساله به شدت روی کیفیت آموزش‌ها و سطح علمی فارغ‌التحصیلان موثر خواهد بود.

▪ نبود منابع مناسب آموزشی:

یکی از مشکلاتی که گریبانگیر دانشجویان و استادان فن‌آوری اطلاعات است عدم وجود منابع مناسب و استاندارد آموزشی است. این مشکل وقتی پررنگ‌تر می‌شود که بدانیم نیم عمر علوم حوزهء فن‌آوری اطلاعات حدود ۱۲ ماه است و به همین دلیل پویایی بسیار زیادی در این حوزه وجود دارد و تولید منابع بسیار دشوار است.زبان انگلیسی: زبان دنیای علم و به خصوص ۸۶ درصد علوم حوزهء فن‌آوری اطلاعات انگلیسی است این در حالی است که به خاطر ضعف شدید آموزش پایه‌ای زبان بسیاری از دانشجویان فن‌آوری اطلاعات از کم‌ترین تخصص در زبان انگلیسی برخوردارند.

● آموزش در آموزشگاه‌های آزاد

بازار آموزش در ایران به دلایل مختلفی همچون نرخ بالای بیکاری، بالا بودن جمعیت جوان و ضعف آموزش‌های آکادمیک، به یکی از بهترین و پرارزش‌ترین بازارها تبدیل شده است. چالش اصلی آموزش‌های غیرآکادمیک در ایران از یک سو حول محور آموزش‌های آمادگی برای کنکورهای مقاطع مختلف آموزشی است که بنا به دلایل ذکر شده هیجان و جدیت زیادی در بین اقشار مختلف جامعه به ویژه جوانان برای تحصیل در مقاطع مختلف تحصیلی فن‌آوری اطلاعات وجود دارد و از این‌رو تقاضای بسیار بالایی برای شرکت در دوره‌های آموزشی مربوط به آن دیده می‌شود از سوی دیگر آموزش‌تخصص‌های فن‌آوری اطلاعات به ویژه در زمینه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری از رونق خوبی برخوردار است به گونه‌ای که بسیاری از مشتریان این دوره‌ها را فارغ‌التحصیلان مقاطع مختلف رشته‌های فن‌آوری اطلاعات تشکیل می‌دهند و این موضوع را می‌توان هم منفی و هم مثبت تلقی کرد.

منفی از آن جهت که چرا با وجود طی دوره‌های مشابه در دانشگاه باز هم نیاز به مراجعه به کلاس‌های آزاد است و مثبت از آن جهت که می‌توان موضوع را به توجه مردم برای به روز بودن نسبت به علوم جدید فن‌آوری اطلاعات نسبت داد چرا که با وجود ضعف‌های ساختاری در آموزش‌های غیرآکادمیک محتوای این دوره‌ها به‌روزتر و کاربردی‌تر از دروس دانشگاهی هستند. در حال حاضر با آمار غیررسمی در سراسر کشور حدود هزار آموزشگاه به فعالیت می‌پردازند که از دورهء مختلف از مراحل پایه تا پیشرفتهء فن‌آوری اطلاعات را آموزش می‌دهند. از دلایل توسعهء این آموزشگاه‌ها می‌توان موج مدرک‌گرایی (که به عنوان افت اصلی آموزش شناخته می‌شود) و تلاش افراد و سازمان‌ها برای همگامی با تحولات روز دنیا را نام برد، اما نکتهء قابل توجه و تامل این‌جا‌ست که راه‌اندازی آموزشگاه‌های فن‌آوری اطلاعات و موضوع تدوین محتوا و استانداردهای آموزشی بر اساس چه معیارها و ضوابطی تعیین و سنجیده می‌شود؟

این در شرایطی است که به دلیل دشواری ورود به دانشگاه برای همهء افراد و همچنین بالا بودن هزینه‌های تحصیل آکادمیک در ایران حجم بسیاری از متقاضیان آموزش‌های فن‌آوری اطلاعات از روش‌های غیرآکادمیک استفاده می‌‌کنند و به دلیل عدم آگاهی و شناخت مناسب با مشکلاتی مواجه می‌شوند.

فرنود حسنی