آموزش و پرورش کودکان ناشنوا در ایران

۲۴ تا ۳۰ سپتامبر هرسال از سوی مجامع بین المللی به عنوان هفته جهانی ناشنوایان نامگذاری شده است هدف از این نامگذاری ارتقای فرهنگ ارتباط با ناشنوایان, دانسته هایی از زبان اشاره و آگاهی دولت ها و همچنین عموم مردم از مشکلاتی است که این قشر با آن روبرو هستند

۲۴ تا ۳۰ سپتامبر هرسال از سوی مجامع بین‌المللی به عنوان هفته جهانی ناشنوایان نامگذاری شده است. هدف از این نامگذاری ارتقای فرهنگ ارتباط با ناشنوایان، دانسته‌هایی از زبان اشاره و آگاهی دولت‌ها و همچنین عموم مردم از مشکلاتی است که این قشر با آن روبرو هستند.

با آنکه حدود ۴۰۰ سال به طور پراکنده و ۲۰۰ سال به طور انسجام یافته در دنیا با ناشنوایان کار آموزشی و تربیتی شده است، در ایران سال ۱۳۰۳ را می‌توان آغاز آموزش ناشنوایان به طریق علمی به حساب آورد. آغازگر و پیشگام تعلیم و تربیت کودکان ناشنوا در ایران زنده‌یاد جبار عسگرزاده (باغچه‌بان) و محل شروع آن تبریز بود.

جبار باغچه‌بان بدون اقتباس از شیوه آموزش ناشنوایان در خارج از کشور با روش آزمایش و خطا و تجربه، معضل بزرگی را از پیش روی خانواده‌های دارای کودک ناشنوا برداشت. وی موسس نخستین کودکستان (باغچه اطفال) در تبریز بود. باغچه‌بان در اواخر سال ۱۳۰۳ در باغچه اطفال با پذیرش سه کودک ناشنوا کار تجربی با ناشنوایان را آغاز کرد و پس از شش ماه موفق شد به سه کودک ناشنوا خواندن و نوشتن بیاموزد.

پس از انحلال باغچه اطفال وی به شیراز رفت و تا سال ۱۳۱۱ در کودکستان شیراز مشغول فعالیت فرهنگی بود. باغچه‌بان در سال ۱۳۱۱ به تهران بازگشت و نخستین دبستان ناشنوایان را در خیابان ناصرخسرو در خانه‌ای محقر تاسیس کرد. باغچه‌بان تا ۱۰ سال به عنوان مدیر، معلم و فراش دبستان با ۳۰نفر دانش‌آموز، دبستان را اداره کرد. وی در اواخر نخستین سال تاسیس دبستان وسیله‌ای به عنوان تلفن گنگ اختراع کرد که کر و لال‌ها با گرفتن میله آن به دندان می‌توانستند از طریق استخوان فک، ارتعاشات صوتی را دریابند.

در سال ۱۳۲۸ اساسنامه آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان توسط شورای عالی فرهنگ تصویب شد. هرچند بعد از سال ۱۳۳۲ به بعد براثر حمایت وزیر فرهنگ وقت و توجه وزارت آموزش و پرورش بخشی از دشواری‌های دبستان تا حدی حل شد ولی با توجه به افزایش روزافزون مراجعان، کمبود جا و نداشتن مدرسه ویژه کار به طور روزافزونی دشوار بود.

در سال ۱۳۳۴ کلنگ نخستین ساختمان ویژه ناشنوایان در یوسف‌آباد زده شد و سال ۱۳۳۶ این مدرسه با ظرفیت ۱۲۰ دانش‌آموز به بهره‌برداری رسید. در سال ۱۳۴۱ ساختمان دیگری در ضلع‌جنوبی آموزشگاه در چهار طبقه با ۲۰کلاس ضدصوت، کلینیک سنجش شنوایی، سالن اجتماعات، ناهارخوری و کتابخانه آماده بهره‌برداری شد و تعداد دانش‌آموزان به ۲۲۰نفر رسید.

متاسفانه زندگی سراسر تلاش استاد باغچه‌بان در دوران مجموعه آموزشی ناشنوایان باغچه‌بان، بیش از ۹ماه به طول نیانجامید و در چهارم آذر ۱۳۴۵ در ۸۰سالگی چشم از جهان فرو بست. و مدیریت مدارس باغچه‌بان را به فرزند تحصیل کرده و جوان خود سپرد.

در سال ۱۳۴۷ هنوز دفترآموزش کودکان استثنایی تاسیس نشده بود که واحد شماره دو باغچه‌بان با ۶۰نفر دانش‌آموز ناشنوا افتتاح شد. کتاب‌های درسی خاص ناشنوایان و روش‌های تدریس آنان با موافقت و هزینه سازمان برنامه و بودجه چاپ و تکثیر و در مدارس ناشنوایان توزیع می‌شد و برنامه تربیت معلم زیرنظر دفتر آموزش کودکان استثنایی قرار گرفت. در سال ۱۳۴۷ دفتر آموزش استثنایی تاسیس و متولی آموزش استثنایی در کشور شد.

برای گسترش آموزش استثنایی در کشور و فراگیر و همگانی شدن آموزش استثنایی بهترین شیوه، همان تلفیق یا یکپارچه سازی بود. در همان اوایل کار آموزش گروه‌های مختلف استثنایی در سراسر کشور گسترش یافت. این دفتر با تعداد ۵۲۴ نفر دانش‌آموز ناشنوا در سال ۱۳۴۷ که شامل آموزشگاه‌های باغچه‌بان، منصوره میرزایی، گلبیدی اصفهان، حرفه‌ای نظام مافی، ناشنوایان نیمروز، استثنایی تبریز و مشهد بود کار را آغاز کرد.

از سال ۱۳۴۸ معلمان دوره دیده و متخصص ناشنوایان هرسال حدود ۳۰نفر بین نواحی آموزشی تهران و شهرستان‌های کشور توزیع می‌شدند. این معلمان در مراکز آموزشی از پیش تاسیس شده، مشغول فعالیت شدند یا با حمایت اداره کل آموزش و پرورش در مدارس عادی موفق به ایجاد کلاس ضمیمه شدند. تا سال ۱۳۵۰، ۱۱ باب آموزشگاه و ۴۴ کلاس ضمیمه خاص ناشنوایان در سراسر کشور وجود داشت که در مهر ۵۴ به ۲۸باب آموزشگاه و ۱۱۰ کلاس خاص افزایش یافت. در واقع در طول چهارسال تعداد دانش‌آموزان ناشنوای زیر پوشش چهار برابر و به عدد ۱۹۳۶ نفر رسید.

مدارس ناشنوایان تهران از سال ۱۳۶۳ تحت پوشش مجموعه آموزشی باغچه‌بان قرار گرفتند. و در زمان تشکیل سازمان آموزش و پرورش استثنایی حدود ۲۷ باب آموزشگاه خاص ناشنوایان فعالیت داشتند.

گروه آموزش و توان‌بخشی ناشنوایان همچون سایر گروه‌های آموزشی از ابتدای تاسیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی آغاز به کار کرد و در طول دوران ۲۳ساله فعالیت دفتر آموزش کودکان استثنایی، کارآمدترین واحد آموزشی بود.

کلینیک سنجش شنوایی باغچه‌بان در سال ۱۳۵۰ به صورت رسمی کار سنجش دانش‌آموزان ناشنوا را به عهده گرفت و در چندین مدرسه ناشنوایان کلینیک سنجش شنوایی دایر شده بود. و جذب دانش‌آموزان ناشنوا از این طریق انجام می‌شد.

با ایجاد مدیریت سنجش و پیشگیری در ساختار تشکیلاتی سازمان، امر سنجش شنوایی دانش‌آموزان گسترش بیشتری پیدا کرد و با اجرای طرح سنجش کودکان بدو ورود به دبستان بیش از پیش به توسعه آموزش و جذب دانش‌آموزان ناشنوا کمک کرد.

با تاسیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی، گام‌های علمی برای تالیف کتاب‌های درسی خاص گروه‌های مختلف استثنایی از جمله ناشنوایان برداشته شد که در مرحله نخست برای نوآموزان پیش دبستانی آماده و توزیع شد و مناسب‌سازی کتاب‌های درسی ادامه پیدا کرد.

با آنکه شروع آموزش رسمی کودکان استثنایی از جمله ناشنوایان با محور تلفیقی بوده است با این خصوصیت که کلاس خاص در مدارس عادی تشکیل شود اما به خاطر ناآشنایی آموزش عادی با آموزش استثنایی و نبود امکانات مناسب و رعایت نشدن استانداردهای آموزشی در مدارس،‌آموزش استثنایی به سوی تمرکز و تجمیع پیش رفت.

اینک از آغاز آموزش ناشنوایان به شکل آموزشگاهی آن در ایران حدود ۸۵سال می‌گذرد. این مدت در مقابل سابقه این نوع آموزش در جهان که از شروع آن بیش از ۲۰۰ سال می‌گذرد زیاد طولانی نیست. گروه آموزشی دانش‌آموزان ناشنوا در سازمان آموزش و پرورش استثنایی اینک با تعداد ۱۲هزار و ۵۸۴ دانش‌آموز ناشنوا و کم‌شنوا در ۲۲۸۶ کلاس در کشور مشغول فعالیت است.

همچنین با توجه به سیاست یکپارچه‌سازی آموزش و توان‌بخشی مبتنی بر جامعه و نزدیک شدن دانش‌آموزان استثنایی به جامعه عادی، هم اینک تعداد ۶۰۹۶ نفر دانش‌آموز کم‌شنوا و نیمه شنوا که از بهره‌هوشی و استعداد تحصیلی خوبی برخوردارند با رعایت ضوابطی در میان دانش‌آموزان عادی تلفیق و مشغول تحصیل هستند.