استاد علی دوانی در آینه آثار

در یک نگاه اجمالی تالیفات و آثار حجت الاسلام والمسلمین مرحوم استاد علی دوانی را می توان در سه دسته کتاب ها, مقالات ومجموعه ها خلاصه کرد

در یک نگاه اجمالی تالیفات و آثار حجت ‏الاسلام والمسلمین ‏مرحوم استاد علی دوانی را می‏توان در سه دسته کتاب‏ها، مقالات ومجموعه‏ها خلاصه کرد. آثار مزبور همچنین در تقسیم‏بندی‏دیگری به‏صورت تالیف، تحقیق، ترجمه، تصحیح، شرح و شرح‏حال قابل معرفی است. در این گزارش، با استفاده از بانک ‏اطلاعاتی موسسه پارسا، نگاهی گذرا داریم بر آثار مرحوم دوانی.امید است در آینده نزدیک گزارش کامل و تفصیلی تالیفات وی نیزعرضه شود.

● کتاب‏ها:

▪ مفاخر اسلام

این مجموعه چند جلدی، پژوهشی تفصیلی در زندگانی برخی‏از بزرگان محدثین و مشایخ شیعه است که از »احمد بن اسحاق‏قمی« (۲۶۰ ه( تا »علی بن بابویه قمی« (۳۲۸ ه( را در بر می‏گیرد وبه شیوه گزارشی و تحلیلی و با محتوایی تاریخی حدیثی نگارش‏یافته است. مولف در مقدمه به بیان علت نگارش کتاب وخصوصیات آن می‏پردازد و به تحقیق در برخی منابع رجالی وراویان حدیث و نیز بیان شمه‏ای از »تاریخ حدیث«، همت‏می‏گمارد. مولف در این اثر با استناد به منابع حدیثی و رجالی،شرحی در شناخت ۲۵ تن از »محدثین شیعه«، در نیمه دوم قرن‏سوم و ثلث اول قرن چهارم، ارائه نموده است که از آن جمله‏می‏توان به سه تن از »نوّاب اربعه امام زمان«)ع( اشاره نمود. وی‏همچنین به بررسی برخی شخصیت‏ها و حوادث مربوط به این‏دوران پرداخته است.

▪ خاطرات و مبارزات حجت‏الاسلام فلسفی

در کتاب حاضر خاطرات حجت‏الاسلام »محمد تقی فلسفی«،به زبان خود ایشان، آمده است. وی در این خاطرات، نخست ازخانواده و دوران کودکی و تحصیلات خویش سخن گفته و سپس به‏رخدادهای ایران از دوره رضاخان تا پیروزی انقلاب اسلامی‏پرداخته و مشاهدات خود را گزارش کرده است. در این خاطرات به‏مسائل سیاسی، وضع »روحانیت«، »نهضت ملی ایران«، دوران‏مرجعیت »آیت‏الله بروجردی«، »دولت‏های ایران«، »قیام ۱۵خرداد ۱۳۴۲» و »انقلاب اسلامی ایران« پرداخته شده است.پدیدآورنده در لابه‏لای این خاطرات از فعالیت‏های تبلیغی خویش‏به تفصیل سخن گفته است.

▪ در پیرامون نهج البلاغه

معرفی »نهج‏البلاغه« و اثبات نسبت آن به »امام علی«)ع( و نقددیدگاه‏های مخالفان است. در این نوشته ابتدا ارزش نهج‏البلاغه ازدیدگاه دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان و جایگاه ادبی و معرفتی‏این کتاب در میان صاحبان خرد مطرح شده است. سپس نوبت به‏ذکر ویژگی‏های خطبه شقشقیه و ارائه اسناد و مدارک آن می‏رسد.نویسنده یادآور می‏شود که بسیاری از خطبه‏های نهج‏البلاغه درمصادر و منابع روایی قبل موجود است. نگارنده با اشاره به گفتار ابن‏ابی الحدید که بسیاری از هواپرستان معتقدند مطالب نهج‏البلاغه‏سخنانی است که عالمان و فصیحان شیعه نوشته‏اند و به علی)ع(نسبت داده‏اند شبهه انتساب آن به غیر امام علی را رد کرده است.وی همچنین به طرح سایر ایرادهای وارد شده بر این کتاب پرداخته‏و آنها را پاسخ گفته است. مترجم در مقدمه، مختصری از زندگینامه‏سید رضی و سید هبه‏الدین شهرستانی را آورده است.

▪ مهدی موعود / ترجمه جلد سیزدهم بحار الانوار

ترجمه جلد سیزدهم کتاب »بحار الانوار« حاوی گزارش‏تفصیلی با محتوای تاریخی- حدیثی در زندگانی »امام مهدی« )ع(است. ترجمه فارسی کتاب با مقدمه و پاورقی‏های مبسوط مترجم‏همراه است. مقدمه و اضافات مترجم با افزودن قصائد و قطعاتی‏چند از آثار ادب فارسی نگارش یافته است. مترجم در جای جای‏کتاب در ردّ شبهات فرقه »بهائیه« و »بابیه« کوشیده است. اهمّ‏عناوین کتاب عبارتند از: الف. عناوین مقدمه‏های کتاب: شرح کامل‏زندگی »علامه مجلسی« و آثار و آرای او به‏ویژه »بحارالانوار«،مواضع »شرق‏شناسان انگلیسی« و »صوفیه« نسبت به علامه‏مجلسی، »فرقه‏های صوفیه« »شیعه و سنی«، نکوهش دانشمندان‏بزرگ شیعه از صوفیه، »مهدویت« در اسلام و دیگر ملل و ادیان،»بهائیگری« و منشأ پیدایش آن و کتاب‏های این فرقه؛ ب.پاورقی‏ها شامل ده‏ها موضوع متنوع تاریخی، کلامی، حدیثی،»ملاحم«، اشعار و مدایح است؛ ج. متن.

کتاب: تاریخ ولادت، نام و کنیه »حضرت مهدی«)ع(، آیاتی که‏در روایات یازده امام معصوم در مورد آن حضرت آمده خبر دادن‏کاهنان از ظهور آن حضرت، طرح بسیاری از مسائل کلامی به‏صورت پرسش و پاسخ، ارائه نظریات برخی از علمای بزرگ درموضوع »مهدویت«، مقایسه شباهت‏های آن حضرت با پیامبراسلام)ص( و دیگر انبیا، اخبار معمرین دنیا و تحلیل غیبت طولانی‏آن حضرت، معجزات آن حضرت، سفرای خاص ایشان، مدعیان‏دروغین نیابت، باریافتگان به خدمت آن حضرت، »انتظار فرج«،»علایم ظهور«، شیوه حکومت‏داری امام مهدی)عج(، رویدادهای‏زمان آن حضرت، »رجعت«، جانشینان حضرت مهدی و وقایع بعداز آن حضرت.

● مفاخر اسلام (۱)

▪ شعاع وحی بر فراز کوه حرا

این کتاب به تحقیق درباره کوه »حرا«، محل بعثت پیامبراسلام)ص( و نیز نزول اولین سوره »قرآن« بر آن حضرت می‏پردازدو اشتباهاتی را که در این مورد درکتب تفسیری و حدیثی شیعه وسنی راه یافته، مورد بررسی قرار می‏دهد. عناوین آن عبارت است:سابقه کوه حرا؛ »بعثت« پیامبر؛ روایات »مبعث«؛ گفتار پیشوای‏دهم؛ نقش قلم و دانش.

▪ سیمای جوانان در قرآن و تاریخ اسلام

نویسنده، با بررسی سرگذشت شماری از پیامبران و اولیای الهی‏در قرآن به بازخوانی داستان آنان در کودکی و جوانی پرداخته ونقش‏آفرینی آنان را در تاریخ مورد بررسی قرار داده است. وی بابیان داستان ابراهیم)ع( و اسماعیل)ع( به مبارزات ابراهیم در برابربت‏پرستان و تسلیم شدن او در برابر فرمان الهی پرداخته و از عفت‏و پاکدامنی یوسف)ع( و مبارزات موسی و جوانی و جنگ آوری چون‏طالوت)ع( و داوود)ع( و پارسایانی چون یحیی)ع( و عیسی)ع( ومریم)ع( و از صبر مردانی چون اصحاب کهف سخن گفته است و درپایان نقش‏آفرینی جوانان برومندی در تاریخ اسلام از جمله امام‏علی)ع( و همسرش زهرای اطهر)س( و اصحاب باوفای پیامبراسلام و عالمان اسلامی را ترسیم نموده است.

▪ ملامح الشباب فی القرآن و التاریخ الاسلامی

شرح حال برخی جوانان مسلمان در طول تاریخ اسلامی است.نویسنده جهت ارائه الگوی مثبت به جوانان مسلمان معاصر، در این‏اثر شرح حال تعدادی از جوانان و رمز موفقیت آنها را که عمل به‏مضامین اسلام و تعبّد کامل در مقابل خداوند بوده به تصویر کشیده‏است. وی ابتدا شرح حال تعدادی از پیامبران که در زمان‏جوانی‏شان اتفاقات مهمی افتاده آورده و سپس از پیامبراسلام)ص( و امام علی و برخی معصومین)ع( سخن گفته و ازجوانان برومند صدر اسلام و زمان پس از غیبت از علما و بزرگان ودانشمندان یاد کرده است.

▪ شوق مهدی عج

مجموعه سروده‏هایی است که در تضمین اشعار »حافظشیرازی« و در وصف و مدح »مهدی موعود« به نظم کشیده شده‏است. ناظم، ازرنج انتظار و فراق یار می‏گوید و مجموعه غزلیاتی رادر وزن و قافیه غزل‏های دیوان حافظ و به ترتیب حرف هجایی دروصف و بیان شمایل و فضایل »مهدی« صاحب‏الزمان از دیدگاه‏شیعه امامیه به نظم می‏کشد. در پایان نیز ۳ قصیده از وی بانام‏های آفرینش ارواح ائمه)ع(، در قائم بودن جهان، وجود امام‏زمان و بشارت به ظهور مهدی موعود به کتاب ملحق شده است.

▪ امام مهدی از دیدگاه قرآن و عترت و علائم بعداز ظهور

گزیده و مختصری از کتاب »مهدی موعود« است که آیات‏تاویل شده به »ظهور امام زمان«، »حدیث مفضل بن عمر« درباره‏نشانه‏های ظهور، فضیلت انتظار فرج و ستایش از شیعیان را موردبحث قرار داده است. امام صادق)ع( در پاسخ مفضل بن عمر ازمراحل ظهور امام و حوادث آن، از جمله فرورفتن لشکر سفیانی درسرزمین بیداد، حرکت مهدی از مکه به مدینه و کوفه، خروج سیدحسنی از طالقان، دادخواهی فاطمه)س( و ائمه)ع( سخن گفته‏است.

▪ دانشمندان عامه و مهدی موعود (عج)

پژوهشی است در اثبات وجود و ظهور »امام مهدی« )عج( ازدیدگاه روایات و علمای اهل سنت. کتاب با هدف پاسخ به شبهات وافتراهایی که بعضی از علمای اهل سنت علیه اعتقادات مذهب‏شیعه درباره امام مهدی مطرح کرده‏اند، تدوین شده است. نویسنده‏با بهره‏گیری از منابع روایی و تاریخی دست اول اهل سنت درباره‏مطالب زیر بحث می‏کند: مهدی موعود از دیدگاه شیعه، وجود امام‏مهدی در منابع اولیه اهل سنت، کتاب‏هایی که علمای اهل سنت‏درباره آن حضرت نوشته‏اند، اوصاف و شمایل مهدی، افسانه‏سرداب و نام ۱۲۰ تن از بزرگان اهل سنت که مهدی را پسر امام‏حسن عسکری می‏دانند.

▪ زن در قرآن، سرگذشت جمعی از زنان خوب و بد

زندگینامه و قصه‏های تعدادی از زنان ذکر شده در قرآن کریم‏است. هدف نویسنده آگاهی دادن به دختران و زنان مسلمان درشناخت زنان خوب و بد است. قصه‏ها کوتاه و ساده بیان شده وبیشتر به عبرت‏گیری از سرانجام این زنان توجه شده است. ایمان‏داشتن و دوری از شرک و فریب و یاری پیامبران مهم‏ترین درسی‏است که از »قصه زنان در قرآن« می‏توان آموخت. در پانوشت‏صفحات، آیات مربوط به قصه‏ها آمده است و در مجموع این زنان‏معرفی شده‏اند: حوا، زن نوح، زن لوط، هاجر، ساره، آسیه زن فرعون،مادر و خواهر حضرت موسی، دختران شعیب، زلیخا، بلقیس، مریم ومادرش، زن ابولهب، زنی که به خدا شکایت کرد، زینب دختر عمه‏پیغمبر، همسران پیامبر اسلام(ص) ماریه قبطیه، عایشه و حفصه.

▪ موعودی که جهان در انتظار اوست

پژوهشی تطبیقی و روایی درباره »امام مهدی«)عج( و مسائل»مهدویت« است. در این پژوهش، دیدگاه‏های ادیان ابراهیمی‏اسلام، مسیحیت و یهودیت و نیز مواضع دو مذهب شیعه و اهل‏سنت در این باره بررسی و مقایسه شده و به شبهات و انتقادات‏منکران امام مهدی)عج( پاسخ داده شده است. نویسنده عامل‏اصلی و انگیزه محوری مخالفان حضرت را جهالت و تعصب کوردانسته و در ادامه به روایات فراوانی که در خصوص امام مهدی)عج(در منابع حدیثی و روایی اهل سنت آمده، اشاره کرده و نتیجه گرفته‏که اعتقاد به مهدویت و ظهور یک منجی در آخر الزمان، اعتقادعمومی اسلامی است و ریشه در روایات و پیشگویی‏های رسول‏خدا)ص( دارد. نویسنده همچنین پس از طرح دیدگاه‏های شیعه‏درباره امام مهدی)عج( ایشان را از نسل رسول خدا)ص( و فرزندامام حسن عسکری)ع( دانسته که متولد شده و هم‏اکنون زنده است؛ولی بنا به دلایلی از نظرها غایب است و در انتظار ظهور به سرمی‏برد. به همین مناسبت بحثی نیز درباره فلسفه غیبت و طول عمرامام مهدی)عج( و علائم پیش از ظهور و ویژگی‏های دوران ظهورارائه شده است.

● امام زمان در گفتار دیگران

▪ نوّاب اربعه یا سفرای امام زمان(عج)

▪ دست‏ نوشته‏ های مهدوی

شرح حال، افکار و آثار آیت‏الله بهبهانی از مفاخر فقها و مراجع‏عالیقدر شیعه. نویسنده با انگیزه معرفی مفاخر شیعه، به بررسی‏شرح حال و اندیشه‏ها و خدمات آیت‏الله سیدعلی بهبهانی از مراجع‏معاصر پرداخته است. وی به بهبهان، محل تولد و رشد ایشان اشاره‏کرده و شماری از شخصیت‏های علمی این دیار را که عمدتاً ازعلمای دین بودند برشمرده و شرح حال مختصری از آنان را ارائه‏کرده است. سفرهای آیت‏الله سید علی بهبهانی به نجف اشرف وشهرهای ایران و خدمات وی در ساخت مدرسه و کتابخانه وحسینیه، تالیفات و آثاری که به امر و اهتمام ایشان چاپ و نشریافته و مشایخ و استادان و همچنین شاگردان و خانواده ایشان ازدیگر موضوعات کتاب است.

▪ فروغ هدایت در اثبات شایستگی حضرت‏امیرالمؤمنین و ائمه معصومین)ع( برای زمامداری‏مسلمانان

بررسی دلایل امامت امیر مؤمنان)ع( و فرزندانش است. این‏بررسی در قالب بیان و شرح چهل حدیث از منابع شیعه و اهل سنت‏در تفسیر چهل آیه قرآن در مناقب و فضایل اهل بیت)ع( ارائه شده‏است. سرفصل‏های کتاب عبارتند از: مقام علمی ائمه)ع(، سؤال ازمردم در قیامت از ولایت، مقام امامت، مراد از ذوی‏القربی، دوستی وولایت ائمه)ع(، طهارت و عصمت امامان و تفسیر آیه مباهله،ولایت، انذار، تطهیر، ذکر، نور، خیرالبریه، تبلیغ، اکمال دین و... .

▪ مفاخر اسلام

در جلد ۱۲ و ۱۳ شرح حال خلاصه‏ای از ۷۰ تن از »فقها ومحدثان شیعی« قرون چهارم تا چهاردهم بازگو شده است. نام‏برخی از شخصیت‏های مورد بحث چنین است: »کلین«، »شیخ‏صدوق«، »شیخ مفید«، »سید مرتضی«، »شیخ طوسی«،»رضی‏الدین علی بن طاووس«، »خواجه نصیرالدین طوسی«،»علامه حلی«، »شهید اول و ثانی« جلد چهاردهم به شرح زندگانی»آیت‏الله بروجردی« اختصاص دارد و به تفصیل خصوصیات‏اخلاقی، مبانی فقهی، موقعیت اجتماعی و دینی و مواضع ودیگاه‏های سیاسی او مورد بحث واقع شده است. در مقدمه‏خلاصه‏ای از تاریخ صدر اسلام گزارش شده و چگونگی »اجتهاد« وتعیین »مرجعیت« و لزوم آشنایی با شخصیت‏های علمی و دینی‏بیان شده است.

▪ علی(ع) چهره درخشان اسلام

ترجمه فارسی قسمتی از مقدمه شرح »نهج‏البلاغه« ابن ابی‏الحدید است که به معرفی شخصیت »امام علی« ع در ابعادعبادی و اجتماعی و علمی می‏پردازد. نویسنده، فضایل امام‏علی(ع) را با استناد به احادیث شیعیان و سنیان نقل کرده است. دراین کتاب همچنین ولادت و نسب امام علی، ابداعات علمی وی درکلام، فقه، تفسیر، تصوف، ادبیات عرب و نیز شجاعت، سخاوت وعبادت آن حضرت تشریح می‏گردد.

▪ اصول اعتقادی و فروع عملی اسلام

نویسنده در پی ارائه »عقاید« کلی »شیعه« در اصول و فروع‏اسلام به صورت ساده و ابتدایی است. وی این اعتقادات را به نقل ازدانشمندان شیعه بدون ذکر نام منبع بیان می‏کند و فقط به پاره‏ای‏ازآیات قرآن و احادیث امامان شیعه استناد می‏کند. در بخش اصول‏اعتقادی، به مسائلی چون صفات و افعال »خدا«، چگونگی شناخت‏خدا، »قضا« و »قدر«، »نبوت« و »امامت« و »معاد« و نیز به موضوع»ولایت فقیه« اشاره می‏کند. در بخش فروع عملی، به واجبات وبرخی از احکام و تقسیم‏بندی‏های آن به‏علاوه فلسفه احکام‏می‏پردازد.

▪ اجتهاد در مقابل نص

نقد اجتهادات و بدعت‏های »ابوبکر«، »عمر«، »عثمان«،»عایشه« و پیروان آنهاست. نویسنده ابتدا به ماجرای »سقیفه« ومساله »خلافت« و همدستی ابوبکر و عمر در این ماجرا و غصب‏ملک »فدک« و سرپیچی آنان از فرمان پیامبر)ص( اشاره دارد وبدعت‏های آنان را جزو ضربه‏های مهلک به پیکر اسلام می‏داند.وی ممانعت عمر از نوشتن نامه پیامبر)ص( در آخر عمر شریف خوددر مورد جانشینی علی)ع( بعد از خود را در شمار بدترین‏عملکردهای وی ذکر می‏کند. نهی از حج »متعه«، نهی از »متعه«زنان، بدعت در اذان و اقامه توسط عمر و گستاخی‏های عایشه‏نسبت به دستورهای پیامبر)ص(، فساد مالی عثمان و اجتهادات‏علمای اهل تسنن در مقابل نص و در خاتمه بیان شایستگی‏های‏علی)ع( برای خلافت بلافصل پیغمبر)ص( و ماجرای »غدیر« خم‏از سرفصل‏های کتاب حاضر می‏باشد.

▪ امیرالمؤمنین(ع) خلیفه الله، صدیق اکبر و فاروق‏اعظم

به بازگویی سرگذشت و »سوانح زندگی« و صفات و »مناقب« واثبات »خلافت« حضرت »امیر« )ع( پرداخته است. نویسنده‏نخست به تولد و تربیت علی)ع( در دامان رسول خدا و زندگی او درمکه و پس از آن، همراه بودن امام با رسول خدا در مدینه و بیان‏فداکاری‏های او در حفاظت از اسلام و رسول خدا)ص( پرداخته‏است. سپس شجاعت و قدرت بدنی بی‏نظیر آن حضرت وسلحشوری او را در جنگ‏های صدر اسلام بیان کرده و به صدقات واوقاف امام علی و ارتباط ایرانیان با امام علی و فتح ایران با نظر ومشورت امام علی)ع( پرداخته است. در پایان، به مطالبی درباره‏خلیفةالله و خلیفه رسول الله بودن امام علی می‏پردازد. وی با طرح‏این مسائل، حقانیت و خلافت و امامت امام علی)ع( را ثابت کرده‏است.

▪ سید رضی مولف نهج ‏البلاغه

این کتاب به تحقیق در زمینه شناسایی شخصیت علمی وزندگانی »سید رضی« و آثار و فعالیت‏های علمی وی پرداخته وویژگی‏های علمی و سیاسی عصر سید رضی را نیز برشمرده است.نویسنده نخست خاندان سید رضی و سپس استادان و هم‏عصران ونیز برخی از شاگردان وی را معرفی می‏کند. آنگاه به تبیین صفات‏برجسته و ملکات فاضله سید رضی می‏پردازد و سخنان شماری ازدانشمندان شیعه و سنی را در شأن و منزلت او مطرح می‏سازد. درپایان دیدگاه چند تن از اندیشمندان برجسته در مورد کتاب »نهج‏البلاغه« آمده است. نویسنده، شخصیت علمی و معنوی سید رضی‏را در جهان شیعه ممتاز می‏شمارد و او را بعد از پنج نسل به امام‏موسی بن جعفر)ع( منتسب می‏داند.

▪ تاریخ و سفرنامه حزین

تاریخ و سفرنامه شیخ محمدعلی حزین لاهیجی است.»حزین« از دانشمندان و شاعران عصر صفوی است که به دنبال‏هجوم محمود افغان به اصفهان، آواره شهرهای ایران و عراق و هندمی‏شود و با نوشتن این خاطرات تصویری از اوضاع خانوادگی واجتماعی و سیاسی خود و جامعه زمان خود ارائه کرده است و شرح‏حال بسیاری از نیاکان و دانشمندان را بیان داشته است و در ضمن‏تصویری از جنایات محمود افغان و بدرفتاری‏های نادر شاه راترسیم کرده است. سفرهای حزین به شهرهای هندوستان ومراوده وی با شاعران این دیار از دیگر خاطرات حزین است و باتوجه به قرین گشتن زمان نوشتن خاطرات به سقوط صفویه وروی‏کارآمدن نادرشاه، محور مسائل روی حوادث و سوانح این دوران‏می‏چرخد. مصحح کتاب در مقدمه با اشاره به شرح حال علمی‏حزین به استادان، شاگردان، و تالیفات وی اشاره کرده است و درملحقات کتاب به نام ۸۰ تن از استادان و معاصران و معاشران‏حزین اشاره کرده است.

▪ نهضت روحانیون ایران

تحلیلی است از نهضت روحانیون شیعه در قرن حاضر خصوصاًانقلاب اسلامی ایران، نویسنده با استفاده از منابع تاریخی و بااشاره به نهضت سربداران به قیام علمای شیعه در قرن حاضر دربرابر استعمار بیگانه و استبداد بیگانه و استبداد داخلی خصوصاً درنهضت مشروطه و قیام رئیس علی دلواری در برابر بیگانگان‏پرداخته است ولی محور عمده کتاب، علل و زمینه‏های پیدایش‏انقلاب اسلامی ایران و فعالیت روحانیون از سال‏های ۱۳۴۰ به بعداست. نویسنده در این مجموعه به اعلامیه مراجع تقلید، اطلاعیه‏اساتید حوزه و فعالیت‏ها و تظاهرات طلاب، تبعید امام خمینی به‏خارج از ایران، دستگیری و زندانی شدن جمعی از روحانیون،عزیمت امام خمینی به پاریس، تحصن روحانیون در دانشگاه‏تهران، بازگشت امام به وطن و انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام‏خمینی پرداخته است.

▪ راز نماز در نهج ‏البلاغه

نوشتاری است درباره راز »وجوب نماز« که با الهام از»نهج‏البلاغه« امیرمومنان)ع( تدوین یافته است. نویسنده نماز رابهترین حالت مومن می‏داند که بر امت‏های پیشین نیز، نوشته شده‏بود و آن را نوبر احکام اسلام و نخستین حکمی می‏داند که خداوند بررسول گرامی‏خویش و پدران او واجب ساخته است. از آنجا که‏نخستین نمازگزار پس از پیامبر)ص(، امیرمومنان )ع( است،نهج‏البلاغه او را بهترین راهنما برای شناختن نماز می‏داند.»اهمیت نماز« وقت شرعی نماز، امام جماعت و رعایت حال‏نمازگزاران، نماز محبوب پارسایان، »نماز جمعه« شعار بزرگ‏اسلام، نماز عامل بازدارنده از خودخواهی، اوقات نماز و... برخی ازمباحث نویسنده در بهره‏گیری از نهج‏البلاغه است.

▪ تاریخ قم یا حریم مطهر بانوی عالیقدر اهل بیت عصمت‏و طهارت حضرت معصومه(س)

معرفی »اماکن تاریخی«، »امامزادگان« و »دانشمندان« معروف‏اسلامی در شهر قم است. نویسنده نخست به فضیلت شهر قم ازصدر اسلام تاکنون پرداخته و مرکز تشیع برای قم، اوضاع شهر قم‏صفویه و وجود عالمان بزرگ اسلامی در این شهر را بررسی و بیان‏می‏کند. وی آنگاه به معرفی اماکن متبرکه استان قم پرداخته وحدود چهل امامزاده مدفون در شهر قم را به صورت اجمالی معرفی‏کرده است. توصیف مرقد حضرت معصومه)س(، معرفی مساجدموجود در قم، معرفی راویان ومحدثان معروف قم و فهرست‏شاعران قمی از دیگر مباحث این کتاب است.

▪ شرح حال علامه مجلسی

مقاله حاضر، مقدمه ترجمه فارسی جلد سیزدهم »بحارالانوار«با عنوان »مهدی موعود« است، که توسط مولف فراهم شده است.مولف در مقدمه مقاله، گزارشی از شرح حال‏های گذشته »علامه‏مجلسی« ارائه کرده، و سپس خود به ذکر شرح حال وی می‏پردازد.او در معرفی خاندان علامه مجلسی، پدر وی )مجلسی اول( وفرزندان دیگر او و آمنه بیگم و نوادگان مجلسی را شناسانده است.جایگاه علامه مجلسی در بین علما، منصب شیخ الاسلامی،دیدگاه‏های بزرگان درباره او، تالیفات فارسی و عربی علامه‏مجلسی، چگونگی تالیف بحارالانوار )با توجه به مقدمه بحارالانوارو نوشته مرحوم حجت کوه کمری( و همچنین نام اساتید و شاگردان‏و تاریخ وفات علامه مجلسی از عناوین این زندگینامه هستند.گزارشی از مستدرک‏ها، منتخب‏ها، ترجمه بحار الانوار و گزارش‏مجله مهدی موعود از دیگر مطالب این مقاله است.

▪ دورنمایی از زندگانی صدر المتالهین شیرازی

شخصیت علمی و شرح زندگانی »صدرالدین شیرازی« در این‏اثر بررسی شده است. نویسنده ضمن بیان مقام علمی ملاصدرا وجایگاه رفیع کتاب »اسفار« وی، به بحث درباره تاریخ و محل‏ولادت، لقب، پدر و جد، دوران تحصیل و محل‏های آن، بازگشت به‏شیراز، زندگی در قم، انتقال از قم به قریه »کهک«، وفات و همسر وفرزندان ملاصدرا نیز پرداخته است.

▪ نکاتی چند در رابطه با امام زمان (عج)

بررسی برخی ویژگی‏های ظاهری و باطنی امام، نشانه‏های‏قیام امام و تشکیل حکومت توسط وی، با استناد به روایات است.نویسنده خصوصیاتی از امام زمان را که در دیگر مدعیان دروغین‏وی نیست، ذکر و از جمله آنها این نکات را برشمرده است: عدد ۱۲در تعداد امامان، حسینی بودن امام، غیبت طولانی وی، عمرطولانی حضرت، ۳۱۳ تن بودن یاران امام، خروج دجّال و سفیانی.وی در خلال مباحث فوق، روایات مربوط به حسنی بودن امام،آوردن قومی از خراسان با پرچم‏های سیاه و کشتار خونین امام راجعلی و ساختگی دانسته است. در پایان ۵ آیه مربوط به خلافت‏صالحان در روی زمین را از قرآن مطرح و با شرح و بسطی به‏حکومت امام زمان تطبیق کرده است.

▪ اصحاب امام علی(ع)

به معرفی ویژگی‏ها، فضایل و فداکاری‏های شماری ازنامدارترین اصحاب و پیروان امام علی)ع( پرداخته که همواره‏علاوه بر پذیرش امامت و زعامت آن حضرت از عنصر عشق وپیروی ولایی آن بزرگوار نیز پرنصیب بوده و در زمان آن حضرت‏می‏زیسته‏اند. اینان عبارتند از: محمد بن ابی حذیفه؛ قیس بن سعدبن عباده؛ محمد بن ابی‏بکر؛ مالک اشتر؛ عمار یاسر؛ ابوالهیث م‏مالک بن تیهان؛ حجر بن عدی کندی؛ عمرو بن حمق خزاعی؛رشید هجری؛ کمیل بن زیاد؛ و قنبر غلام آن حضرت.

▪ علی (ع) درخشنده‏ترین چهره اسلام

بررسی ابعاد شخصیت علمی و معنوی »امام علی«)ع( است.نویسنده سعی دارد قسمت‏هایی از فضایل علی)ع( را از نظر علمی واخلاقی مورد بررسی قرار دهد. علم امام علی به کلام و خداشناسی،تسلط او بر علم فقه و قضا، احاطه کامل آن حضرت به علوم‏تفسیری و قرآنی و علم عرفان و طریقت و علم نحو و ادبیات،سجایای مهم اخلاقی وی از قبیل ایثار و سخاوت و زهد و عبادت وخوشرویی و سیاست و کیاست. اهتمام آن حضرت به قرآن، راستی‏و تدبیر و فصاحت و بلاغت و بالاخره شجاعت از مهم‏ترین اوصاف‏و مناقب امام علی)ع( است که نویسنده به آنها اشاره کرده است.

▪ تقدیرنامه هبةالدین حسینی شهرستانی ازمرحوم علی دوانی

پس از آنکه مرحوم علی دوانی کتاب »وحید بهبهانی« رانگاشت دانشمند فرهیخته علامه شهیر مرحوم آیت‏الله سیدهبةالدین شهرستانی مولف کتاب گرانقدر »اسلام و هیات« ونزدیک به ۵۰ کتاب دیگر درباره آن و نویسنده‏اش چنین نوشت. «بسی مسرور و خوشوقتم از اطلاع بر این کتاب کریم موسوم به)وحید بهبهانی( که از هر حیث دارای علوّ مرتبت و اهمیت است. چه‏از جهت موضوع تاریخی و شخص شخیص مرحوم آقای‏وحیدبهبهانی و فرید بردثانی و چه از جهت سعه باع و کثرت اطلاع‏و احاطه مؤلف بزرگوار آن، دانشمند محترم جناب آقای علی دوانی وحلاوت تلاوت عبارت‏های خجسته و معانی برجسته آن که بسی‏شایسته تمجید می‏باشد...»‌ / وحید بهبهانی، علی دوانی، ص ۱۷. انتشارات امیرکبیر.تهران۱۳۶۲

▪ شیخ آقا بزرگ تهرانی و تجلیل از مرحوم علی‏دوانی

پس از آنکه استاد دوانی کتاب شرح زندگانی استاد کل وحیدبهبهانی را نزد شیخ آقا بزرگ فرستادند ایشان در پاسخ چنین‏نگاشتند: »چندی قبل که شرح احوال محقق دوانی را ارسال‏داشتید، تشکر از وصول آن نمودم تا آنکه نسخه شریفه ترجمه‏وحید بهبهانی را ارسال داشتید نیز حقیر زیادت مسرت خود راعرضه داشتم نمی‏دانم چه شده که نرسیده است؟

چگونه فرض می‏شود که من این خدمت بزرگ سرکار را به‏بزرگ‏ترین افراد علمای اسلام تقدیر نکرده باشم؟ البته ملاحظه‏کرده‏اید حقیر در ترجمه این شخص بزرگ در مجلد کرام البرره فقطقرب سه صفحه نوشته‏ام. این کجا و این مجلد کتاب نفیس بزرگ‏حاوی قریب پانصد صفحه که سرکار مرقوم داشته‏اید؟ پس من بااین قصر باع چگونه تقریظ کنم این کتاب جلیل را؟ هر چه بنویسم‏ادای حق او نمی‏شود. و چون کتاب به زبان شیوای فارسی است هرکس به خواندن فارسی آشنایی داشته باشد فواید و مزایای آن رادرک می‏کند...

▪ مرحوم علی دوانی و تاریخ شفاهی مبارزات‏روحانیون و حوزه‏های علمیه در دوره معاصر

روح‏الله حسینیان رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی درنامه‏ای از مرحوم دوانی به عنوان شخصیتی مطلع از حوادث انقلاب‏اسلامی دانسته و برای جمع‏آوری خاطرات وی به عنوان یکی ازمنابع در این زمینه چنین درخواست می‏کند.

▪ هوالعزیز

ـ مرکز اسناد انقلاب اسلامی

ـ حضرت حجت‏الاسلام والمسلمین دانشمند معظم جناب آقای‏دوانی دامت افاضاته

یکی از لوازم تاریخ‏نگاری، یافتن منابع و اسناد موثق است که‏تدوین تاریخ انقلاب اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست ویکی از منابع، روایاتی است که از شاهدان عینی روایت می‏شود.خصوصاً افرادی که خود درگیر حوادث و احیاناً از مسائل آشکار ونهان آن اطلاع دارند. با توجه به موضوع فوق، مرکز اسناد انقلاب‏اسلامی درنظر دارد تا خاطرات جنابعالی را به عنوان یکی از منابع‏تنظیم و منتشر سازد بنابراین به هر طریقی که مصلحت می‏دانید مارا راهنمایی فرمایید تا روایتی متقن و مستند برای تاریخ انقلاب‏اسلامی تهیه گردد... / برگرفته از کتاب نقد عمر. علی دوانی ص ۱۶، انتشارات‏رهنمون ۱۳۸۲.

▪ تمجید علیرضا ذکاوتی از مرحوم دوانی

نویسنده ژرف‏نگر معاصر آقای علیرضا ذکاوتی قره گزلو پس‏ازمطالعه کتاب »خاطرات من از استاد شهید مطهری« درباره‏نویسنده آن چنین می‏نویسد:

... در مورد »خاطرات من از استاد شهید مطهری« نکته‏ای به‏نظرم آمد که به عرض برسانم: حضرتعالی امروزاز مصادیق کریمه‏شهدا علی الناس، هستید. فی‏الواقع شرایطی که برای جنابعالی‏حاصل شده، حوزه‏های نجف و قم و شهرستان‏ها و تهران را به‏خوبی شناخته‏اید با بزرگانی تراز اول محشور بوده‏اید و سیر مراحل‏علمی و عملی فرموده‏اید. لذا بهترین کسی که می‏تواند تاریخ معاصرایران )جشن‏ها، حوزه و جریانات فکری( را بنویسدی شما هستید.

البته در کتاب نهضت روحانیون ایران، این مهم تا حدی انجام‏پذیرفته است لیکن مطلب وسیع‏تر از اینهاست و احاطه و اشراف‏جنابعالی به جریانات نیم قرن اخیر، این انتظار را به وجود می‏آوردکه یک سند معتبر در بررسی اندیشه مذهبی در ایران معاصر به‏یادگار بگذارید زیرا »الشاهد میری مالایری«... چه خوب است اگرصلاح و مقتضی بدانید قبل از آنکه غریبه‏هایی نااهل، تاریخچه‏اندیشه‏های مذهبی در ایران نیم قرن اخیر را بنویسند جنابعالی به‏عنوان یک محقق دانشور، متعهد، دلسوز و آگاه، با آن قلم شیوا وبی‏پیرایه این وظیفه تاریخی را به انجام برسانید.

▪ شهید مطهری و مرحوم علی دوانی

به نظر می‏رسد استاد دوانی از سال‏های ۱۳۳۸ هجری شمسی‏با آراء و اندیشه‏های شهید مطهری در قم آشنا بوده و از همان زمان‏با آن شهید بزرگوار مراوده داشته است به‏طوری‏که در کتاب»خاطرات من از استاد شهید مطهری« به موارد بسیاری از آن اشاره‏می‏کند.

از جمله استاد از مرحوم دوانی تقاضا می‏کند که بار دیگر به قم‏بازگشته و به همراه وی به یک نوع تحول و تغییراتی در روش‏تدریس وساختن طلاب مجهز به علوم اسلامی هماهنگ با نیازعصر و زمان اقدام نمایند ازاین‏رو به وی چنین می‏گوید: »شما درتاریخ اسلام و رجال و تراجم و شرح حال بزرگان مثل همین مفاخراسلام که سال‏ها درباره‏شان مطالعه کرده و مقاله و کتاب‏هانوشته‏ای برای شاگردانی که در اختیارت می‏گذاریم تدریس و کارکن...»‌/ خاطرات من از استاد شهید مطهری، علی دوانی انتشارات‏صدرا ۱۳۷۲- قم ص ۱۰۱

و به نوشته استاد روابط بین آن دو چنان عمیق و مستحکم بوده ‏است که پس از شهادت شهید مطهری در سال ۱۳۵۸ وی بعد ازشرکت در مجلس ختم آن شهید و افسوس از درگذشت او دیگرهیچگاه به منبر نرفت.

امیرحسین شرافت