وقتی زمین جوش می آورد

ساعت ۱۲ ظهر است و شما مجبورید برای کار مهمی از خانه خارج شوید از پنجره که بیرون را نگاه می کنید, یک روز آفتابی و زیبا می بینید که انتظار شما را می کشد پای تان را که از در خانه بیرون می گذارید, حس می کنید در حال فرو رفتن توی زمین است

ساعت ۱۲ ظهر است و شما مجبورید برای کار مهمی از خانه خارج شوید. از پنجره که بیرون را نگاه می‌کنید، یک روز آفتابی و زیبا می‌بینید که انتظار شما را می‌کشد. پای‌تان را که از در خانه بیرون می‌گذارید، حس می‌کنید در حال فرو رفتن توی زمین است. به زیر پای‌تان که نگاه می‌کنید آسفالت نرم خیابان را می‌بینید که شکل کفش شما را به خود گرفته‌است و این تازه اولش است، وارد خیابان اصلی که می‌شوید، حس می‌کنید دوش گرفته‌اید و الان سر تا پا خیس هستید. حس می‌کنید پوست‌تان دارد می‌سوزد و صورت‌تان گر گرفته است. کمی بعد حس می‌کنید در حال ذوب‌شدن زیر آفتاب زیبا(!) هستید. انگار تمام نور و گرمای خورشید روی شما متمرکز شده است و دارد ذوب‌تان می‌کند. درخت‌ها را می‌بینید که بعضی‌ها‌شان هنوز پاییز نشده رنگشان زرد شده است، خوب که دقت می‌کنید می‌بینید که برگ‌های‌شان سوخته است. فکر می‌کنید اگر زیر سایه یک درخت پناه ببرید کمی حالتان جا می‌آید اما آن‌جا هم مثل کوره است! با خودتان فکر می‌کنید ‌امروز حتما گرم‌ترین روز توی این چند سال است اما بیشتر که فسفر می‌سوزانید یادتان می‌آید پارسال و سال قبلش نیز، چنین احساسی را تجربه کرده‌اید اما چرا هر سال این گرما افزایش پیدا می‌کند؟ این اتفاق شاید هر روز در این وقت سال برای خیلی‌ها‌مان می‌افتد...

● گرمایش جهانی

گرم شدن زمین یک مسئله جهانی است. یعنی افزایش میانگین درجه حرارت زمین در نزدیک سطح آن است. در طول صد سال گذشته میانگین دمای کره زمین در نزدیکی سطح آن بین ۱۸/۰ تا ۷۴/۰ درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا کرده است، حتما با خودتان می‌گویید که این که خیلی کم است و حتی به یک درجه هم نرسیده است. اما اگر تا انتهای این مطلب را بخوانید به‌طور حتم می‌فهمید چه به سر زمین آورده‌ایم. برای همه ما این سوال پیش آمده است چرا هر سال داریم تابستان‌های گرم‌تر و زمستان‌های سردتر و بدون بارش برف و باران را تجربه می‌کنیم. الگوها و پیش‌بینی‌های علمی هواشناسی می‌گوید اگر همین‌طور پیش برود و زمین به گرم شدنش ادامه بدهد در فاصله زمانی ۱۹۹۰ تا ۲۱۰۰ میلادی، میانگین دمای هوای سطح زمین بین ۱/۱ تا ۴/۶ درجه سانتی‌گراد (در مناطق مختلف) زیاد می‌شود و آب دریاها در نواحی مختلف، ۹ تا۸۰ سانتی‌متر بالا می‌آید. این الگوها می‌گوید اگرمیزان گازهای گلخانه‌ای در هوا تا آن زمان ثابت بماند، که تقریبا محال است، اثرات گرمایشی آن تا پایان هزاره سوم باقی خواهد ماند!! از همه بدتر این است که گرم شدن کره زمین در خشکی‌ها بیشتر است و از آن جایی که انسان‌ها روی خشکی‌ها زندگی می‌کنند پس مسلما پیامد‌های منفی گرمایش جهانی را بیشتر تجربه می‌کنند و در این بین کشور‌های کم‌تر توسعه یافته یا در حال توسعه بیشتر از همه آسیب می‌بینند در حالی که کشور‌های توسعه یافته باعث این اتفاق شده‌اند. دریاها و اقیانوس‌ها به خاطر خاصیت گرمایی ویژه آب می‌توانند دمای خود را کمی کنترل کنند و به همین خاطر وضعشان از خشکی‌ها بهتر است.

● چرا این همه گرما؟

گرم‌تر شدن زمین مسئله‌ای نیست که گمان کنیم به ما مربوط نمی‌شود و سختی‌ها و مشکلاتش گریبان آیندگان را می‌گیرد. همین حالا هم با کمی دقت می‌توانید اثرات آن را در اطراف خود ببینید. حتما دانستن این آمار شما را هم مثل من متعجب می‌کند که دهه پایانی قرن بیستم گرم‌ترین سال‌ها در ۴۰۰ سال اخیر بوده است مهم‌تر از آن سال ۲۰۱۰ به گزارش سازمان جهانی هواشناسی، گرم‌ترین سال تاریخ زمین بوده است. بعد از آن هم پیش‌بینی شده است سال ۲۰۱۴ از این هم گرم‌تر خواهد شد.

خیلی‌ها علت این گرما را همان تغییر اقلیم یا تغییر آب‌و‌هوا می‌دانند. در صورتی که تغییر اقلیم یک واژه عمومی است و اتفاق افتادنش معمولا دلیل خاصی ندارد و طی چند هزار سال یا حتی چند میلیون سال رخ می‌دهد. اما گرم شدن زمین اتفاقی ناگهانی نیست، نتیجه کارهایی است که ما در طول زندگی‌‌مان انجام می‌دهیم نتیجه بی احترامی کردن‌مان به قانون زمین است. بعضی‌ها شروع این ماجرا را به انقلاب صنعتی مربوط می‌دانند بعضی هم به۵۰ سال اخیر و مهم‌ترین علت گرم شدن تدریجی را خیلی‌ها گازهای گلخانه‌ای می‌دانند. از اثر گلخانه‌ای آن‌قدر گفته‌اند و شنیده‌ایم که دیگر تکراری شده است، از نوری که از شیشه به درون گلخانه می‌رسد و به وسیله گیاهان و گلدان‌ها جذب می‌شود. ولی به خاطر کم انرژی شدن دیگر نمی‌تواند از محیط گل‌خانه فرار کند. آن‌جا می‌ماند و محیط را گرم می‌کند. این همان مثالی است که برای‌مان می‌زنند تا این‌که بفهمیم کربن دی اکسید و دوستانش چطور عمل می‌کنند و زمین کوچک ما را به جوش می‌آورند. البته کربن دی اکسید و دوستانش یعنی متان و بخار آب و اوزون و اکسید نیتروژن و CFCها (که از کولرهای گازی و یخچال‌های صنعتی و سردخانه‌ها واسپری‌ها وارد هوا می‌شوند) خیلی هم مقصر نیستند. استفاده‌های غلط و کارهای اشتباه ما باعث می‌شود این گروه زمین را گرم‌تر کنند.

ممکن است همان‌طور که خیلی از دانشمندان معتقدند یکی از علت‌های گرمایش جهانی، فوران آتشفشان‌های زمین و فعالیت‌های هسته‌ای خورشید باشد. اما باید این‌را هم گفت که آن‌ها پدیده‌های طبیعی است و معمولا طبیعت همیشه می‌تواند خود را بازسازی و دما را متعادل کند. پس آن چیزی که علت اصلی این گرمای طاقت فرساست چیزی به غیر از فعالیت‌های طبیعت است.

میزان گرم شدن زمین به این بستگی دارد که انرژی خورشید چه‌قدر به زمین می‌رسد و چه‌قدر از آن به فضا باز تابانده می‌شود.گاهی ممکن است انرژی خورشید که به اتمسفر می‌رسد، به وسیله ابر‌ها یا گرد و غبار و قطرات اسید سولفوریک حاصل از فعالیت‌های آتشفشان‌ها به دام بیفتد و نتواند از جو خارج و به تدریج باعث گرم شدن شود. این مورد هم باز بستگی به این دارد که ما چه گازهایی را وارد جو کرده باشیم.

● پتوی بزرگ روی زمین

در این که هر روز و هر سال زمین دارد گرم‌تر می‌شود دیگر شکی نیست! اما در این که ما می‌خواهیم کاری برای سیاره‌مان و موجوداتش انجام دهیم، تردید زیادی وجود دارد. خیلی از کشور‌ها به ظاهر ابراز نگرانی می‌کنند و می‌خواهند برای رفع این مشکل کمک کنند اما از همه بیشتر هوا را آلوده می‌کنند و به فرآیند گرمایش سرعت می‌دهند. درست مثل این است که با دست‌های خودمان یک پتوی بزرگ روی زمین کشیده باشیم و بخواهیم وضع را عوض کنیم. این وسط کلی موجود بی‌گناه آسیب می‌بینند و قربانی اشتباهات و خود خواهی‌های انسان‌ها می‌شوند. بیایید به زمین از نزدیک‌تر نگاه کنیم، به موجودات و حیوانات و گیاهانی که روی آن زندگی می‌کنند. در سرمای زمستان با خودمان فکر می‌کنیم اگر یک یا ۲ درجه هوا گرم‌تر باشد چه‌قدر بهتر است و هیچ اتفاقی هم نمی‌افتد. اما همین تغییر درجه به نظر خیلی کم در قطب‌های زمین چه می‌کند(!)

پارک ملی یخچال‌های مونتانا در سال ۱۵۰،۱۹۱۰یخچال طبیعی بی نظیر موجود بود که در متعادل کردن دمای زمین سهم بزرگی داشتند ولی امروز کمتر از ۳۰ تا از آن‌ها باقی مانده است.

برف‌ها و یخ‌ها، زیبایی که روی قله کلیمانجارو را پوشاند از سال ۱۹۱۲ شروع به ذوب شدن کرده است و تا الآن ۸۰ درصد آن آب شده است. پیش بینی شده که تا سال ۲۰۲۰ کاملا نابود شود.

در ۵۰ سال اخیر ۳ تا ۴ درجه دمای کره زمین افزایش پیدا کرده و در۱۰۰ سال آینده تا ۷درجه افزایش پیش بینی شده است.

حیوانات مناطق قطبی مثل پنگوئن‌ها،خرس‌های قطبی و بعضی ماهی‌ها در خطر انقراض قرار گرفتند. داستان غم انگیز خرس قطبی که هیچ تکه یخی پیدا نمی‌کرد تا رویش ساکن شود مدت زیادی در رسانه‌ها بازتاب پیدا کرد، خرس قطبی‌ که برای نجات فرزندانش مسافت خیلی طولانی را درون آب‌های بی اندازه سرد قطب شمال شنا کرد تا به زیستگاهی مناسب برسد اما در راه جان باخت.

تغییرات غیر قابل پیش‌بینی که در اکوسیستم‌ها رخ می‌دهد باعث شده است خیلی از گونه‌های جانوری و گیاهی نابود شوند. وقتی منطقه‌ای خیلی گرم شود پرندگان از آن‌جا مهاجرت می‌کنند و تعداد حشرات‌ زیادتر می‌شود و جنگل‌ها آسیب جدی می‌بینند. از بین رفتن جنگل‌ها هم آتش سوزی‌های طولانی و مهار نشدنی را به دنبال دارد که زمین را به شدت گرم می‌کند.

سرعت آب شدن یخ‌های قطبی به خصوص قطب شمال که در سه دهه پیش چند برابر شده است.

وسیع شدن مناطق بیابانی خصوصا صحرای آفریقا که باعث می‌شود پرندگان مهاجر هنگام عبور از آن، با یک پرواز طولانی دست و پنجه نرم کنند و جای مناسبی برای فرود آمدن و استراحت پیدا نکنند و به تدریج از تعدادشان کم شود.

تعداد زیادی از قوها، گنجشک‌ها، پروانه‌های کم یاب و نادر، وال‌ها و دلفین‌ها و لاک پشت‌ها یا به طور کامل در معرض انقراض هستند یا زندگی‌شان تهدید شده است.

خیلی از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها خشک شده‌اند و زمین در این مکان‌ها، به جایی غیر قابل استفاده تبدیل شده است.

بالا آمدن آب اقیانوس‌ها به میزان یک الی دو سانتی‌متر در هر ۱۰سال، که این باعث زیر آب رفتن خیلی از سواحل و جزیره‌هایی می‌شود که مردم در آن‌ها ساکنند.

زیاد شدن فرسایش خاک و مساعد نبودنش برای کاشت و برداشت و از بین رفتن خیلی از گیاهانی که جزوی از غذای ما هستند.

شیوع بیماری‌های خطرناک مثل مالاریا و تب کنگو که عامل آن‌ها به هوای گرم علاقه دارد و در آن به سرعت رشد می‌کند. این چند مورد بخشی از آن چیزی است که وقتی به سیاره‌مان با دقت نگاه می‌کنیم می‌فهمیم، این فقط بخش کوچکی از فاجعه بزرگی است که دارد رخ می‌دهد!

● زمین کمک می‌خواهد

ما معمولا فکر می‌کنیم باید حتما یک مقام مسئول باشیم که بخواهیم برای اصلاح یک اتفاق ناخوشایند تصمیمی بگیریم و به آن عمل کنیم. ولی می‌شود خیلی کارها کرد که هم به سیاره‌مان که فعلا تنها جایی است که در فضا قابل زیستن است کمک کرده باشیم و هم به خودمان. خیلی کارها هست که راحت و بدون فکر انجامش می‌دهیم و اصلا فکر نمی‌کنیم که می‌تواند برای زمین خطرناک باشد. زمین به کمک احتیاج دارد و کارهایی که ما می‌توانیم انجام دهیم:

از سوخت و انرژی درست استفاده کنیم و برای هر کار کوچکی از خودرو شخصی‌مان استفاده نکنیم، مثلا خرید نان از نانوایی سر کوچه گمان نمی‌کنم خیلی طاقت‌فرسا باشد که بخواهیم با خودرو این کار را انجام دهیم.

تخریب نکردن جنگل‌ها و فضاها سبز درون یا برون شهری، روشن نکردن آتش در طبیعت یا حداقل خاموش کردنش بعد از پایان غذا پختن‌تان.

استفاده از لامپ‌های کم مصرف در تمام قسمت‌های شهر،کشور، دنیا. حتما برای‌تان جالب است که بدانید این کار باعث می‌شود ۲۰ درصد از گرمای کره زمین کم شود. البته شما لامپ‌های ‌خانه خودتان را به کم مصرف تغییر دهید کافی است!

خاموش کردن لامپ‌های اضافی که باعث تولید گرمای هر چند ناچیز می‌شوند اما در مقیاس بزرگ‌تر برای گرم‌تر کردن زمین سهم به سزایی دارند.

● کنترل جمعیت

درست استفاده کردن از کاغذ و همه چیزهایی که از کاغذ ساخته می‌شوند. استفاده نادرست از کاغذ باعث می‌شود درختان بیشتری قطع شود و گاز کربن دی اکسید بیشتری در جو بماند و اثر گلخانه‌ای تشدید شود. مثلا همین جنگل‌های آمازون که درختانش را برای مصارف صنعتی قطع می‌کنند، یک روزی نامش ریه‌های زمین بود... زمین با آمازون نفس می‌کشید و خنک می‌شد.

استفاده نکردن از CFCها که ما بیشتر در قالب اسپری‌های مختلف آن‌ها را به کار می‌بریم. برای این کار می‌شود وقتی می‌خواهیم هر نوع اسپری را تهیه کنیم دقت داشته باشیم روی آن نوشته باشد: دوست‌دار اوزون.

درخت کاشتن و افزایش فضای سبز در حد توان و مکانی که در اختیار داریم.

و یک توصیه جالب‌تر: قرار ندادن کتری آب جوش بیش از زمان مقرر بر روی شعله، استفاده نکردن مداوم از ماشین‌های ظرف شویی و لباس شویی.

استفاده از انرژی‌های جایگزین مثل نور خورشید و باد و... که البته این یکی را نمی‌شود تنهایی انجام داد. مطمئن باشید اگر دوست دارید از این روز های خیلی گرم و پیامدهای غم انگیز و مخربش نجات پیدا کنید، با همین کارهای ساده می‌توانید به زمین و خودتان کمک کنید.

● معاهده‌های جهانی

به خاطر خطرناک بودن و آسیب‌های جدی که گرمایش جهانی به دنبال دارد چند معاهده هم برای کنترل این وضعیت توسط کشورهای جهان امضا شده است. مثلا پروتکل «کیوتو» که هدفش موظف ساختن کشورهای جهان به کاهش اثرات گازهای گلخانه‌ای و پیامدهای منفی گرم شدن زمین بود که توسط خیلی از کشورهای جهان پذیرفته شد. این معاهده در محل کیوتوی ژاپن ودر دسامبر سال ۱۹۹۷ تنظیم و سال ۱۹۹۹ توسط کشورها امضا شد. البته کشوری که بیشترین گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کرد، یعنی آمریکا، آن موقع حاضر به امضای این عهد نامه نشد. این عهدنامه مشخص می‌کرد که تا چه زمانی و تا چند درصد از گازهای گلخانه‌ای قرار است کاهش پیدا کند. کشورهای ثروتمند هم موظف شده بودند برای کاهش این گازها به کشورهای دیگر کمک کنند. پروتکل «مونترال» که در زمینه مواد مخرب لایه اوزون بود، از دیگر پیمان‌های بین‌المللی برای کاهش گرمای جهانی و حفاظت از اوزون بود. کشور ما ایران در گذشته سهم زیادی در تولید کربن دی اکسید، نداشته است، اما در چند سال اخیر جایگاه کشورمان در بین کشورهای تولید کننده کربن دی اکسید در حال پررنگ‌تر شدن است.

● چگونه گرمازده نشویم؟

وقتی دمای هوا در محیط اطراف در حال افزایش است نباید بگذاریم دمای بدن ما هم همان‌طور زیاد شود وگرنه دچار گرمازدگی می‌شویم. بدن به طور خودکار با عرق کردن سعی می‌کند دمای خود را حدود ۳۷ درجه نگه دارد اما کم آبی بدن و یا رطوبت زیاد هوا ممکن است این فرآیند را مختل کند و در مدت زمان کوتاهی مثلا ۱۰تا۱۵ دقیقه دمای بدن به دماهای خیلی خطرناک مثل ۴۰ درجه برسد.

گرمای شدید به دستگاه عصبی مرکزی شامل نخاع و بقیه اندام‌ها صدمه می‌زند. از علایم گرمازدگی می‌شود این چند مورد را نام برد: سر گیجه، تهوع، افزایش ضربان قلب، کاهش فشار خون و ضعف و تعریق شدید و راه‌هایی که می‌شود با گرمازدگی مقابله کرد: پوشیدن لباس‌های گشاد و راحت و تا جایی که ممکن است در رنگ‌های روشن، نوشیدن آب خنک به اندازه کافی در روز، کم کردن فعالیت‌های جسمی و طولانی در هوای گرم، نخوردن موادی که کافئین دارند برای این که باعث عطش شدید می‌شوند، تنظیم برنامه روزانه برای این که در ساعات ۱۰ صبح تا ۶ بعد از ظهر در معرض گرمای شدید قرار نگیرید.

نویسنده: مریم ملی