تفریح واقعی باید خانوادگی باشد

الگوی تفریح باید از ابتدای تشکیل خانواده با برنامه ریزی و توجه به نیازها, تمایل فرزندان و تناسبات اجتماعی و فرهنگی شکل بگیرد

وقتی از همکارم که دختر جوانی در آستانه دهه سوم زندگی است، می‌پرسم‌ تفریحت چیست؟ می‌گوید کتاب خواندن، فیلم‌دیدن و دیدار دوستان. از آن دیگری که کمی جوان‌تر است می‌پرسم، می‌گوید؛ آشپزی‌کردن و انجام کارهای هنری و نفر سوم هم می‌گوید پیاده‌روی در کنار پدر و مادرم یا رفتن به رستوران با خانواده بهترین تفریح من است، اما به‌تدریج و با بزرگ‌شدن دایره افرادی که به نوعی می‌شناختم، پاسخ‌ها بیشتر به سمت تفریحات شخصی مبتنی بر وبگردی، نشستن پای کامپیوتر یا برنامه‌های تلویزیونی معطوف شد.

این پاسخ‌ها ذهنم را بیشتر درگیر موضوعی کرد که جنسش براساس شادبودن و تفریحی‌بودن شکل گرفته است، آن هم شادبودنی که در ماهیت باید در جمع شکل بگیرد و تفریحی که مبنایش از در کنار هم‌بودن جان بگیرد. در حالی که در جامعه امروز و خانواده‌های امروزی، با هم‌بودن اعضای خانواده و تداوم ارتباطات خانوادگی، فامیلی و حتی دوستانه بتدریج در حال از هم‌گسیختگی و فراموشی است. به بیان دیگر، تفریح در زندگی امروز ما جای خود را از دید و بازدید‌های فامیلی و گشت و گذارهای مفرح، لذتبخش و حتی آموزنده جمعی و خانوادگی به سیر و سفر در دنیای تکنولوژی‌های ارتباطی نوین و ارتباطات مجازی با خیل عظیمی از افرادی که حتی آنها را نمی‌شناسیم، داده است.

طیبه میرزا اسکندری، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به بروز نوعی شکاف نسلی در جامعه امروز ما می‌گوید: متاسفانه تفریح مقوله‌ای است که دولتمردان ما به صورت نهادینه تاکنون برای آن برنامه‌ریزی درستی نکرده‌اند، یعنی نه نیاز‌ها و تمایلات جوان‌ها را بدرستی دیده‌اند، نه به زمینه‌های تفریح دخترها و پسرها توجه کافی داشته‌اند.

در چنین شرایطی خانواده‌ها هم با توجه به تغییرات سبک زندگی و تحولات فرهنگی رخ داده طی چند دهه اخیر نتوانسته‌اند برای مقوله‌ای چون تفریح، متناسب با شرایط امروز و علایق فرهنگی و سنتی خانواده ایرانی برنامه‌ریزی کنند و آن را در بسیاری موارد به حال خود ‌رها کرده‌اند.

● تفریحات خانوادگی در گذشته

شاید هنوز هم دیدن ارتباطات گسترده خانواده‌های ایرانی در قالب فیلم‌های پدرسالاری یا مادرسالاری که بافت سنتی ارتباطات فامیلی ایرانی را به تصویر می‌کشد، افسوس بسیاری را برانگیزد که ‌ای کاش امروز هم این روابط گرم خانوادگی وجود داشت، تا به این اندازه از هم بی‌خبر و از هم دور نمی‌ماندیم، اما ریشه تک‌محوری‌شدن ارتباطات و محدودشدن آن به اعضای درجه اول یک خانواده در کجاست؟

به گفته جامعه‌شناسان، تغییرات سبک زندگی در سایه تحول دنیای ارتباطات، تحولات اجتماعی و اقتصادی منجر به آن شده است که شکاف عمیقی میان علایق و ذائقه نسل‌ها ایجاد شود. چراکه مفهوم خانواده‌هایی که به شکل کلونی و بسیار بزرگ بودند در تهران و کلانشهرهای بزرگ کشورمان کاملا متحول شده و به خانواده‌های سه یا حداکثر چهار نفره تغییر پیدا کرده است.

اسکندری در این ارتباط توضیح می‌دهد: الگوی واقعی و درست تفریح در جامعه ما در گذشته از دل ارتباطات خانوادگی و فامیلی شکل می‌گرفته است، اما امروزه نه‌تنها ارتباطات فامیلی قوی نیست، بلکه شکل و سبک زندگی امروزی نیز شرایطی را از نظر فکری پدیده آورده که در بسیاری موارد، خانواده‌ها هیچ خانواده‌ای را هم‌کفو و هم‌وزن خود پیدا نمی‌کنند تا تمایل به برقراری ارتباط با آنها داشته باشند.

● اینترنت، الگوی تفریح خانواده نیست

شاید بهترین مصداق الگوی تفریح خانوادگی در جامعه قدیم ایرانی، برگزاری مراسم شب یلدا، روزهای مادر و پدر و از آن مهم‌تر عید نوروز باشد. این روزها در واقع بهانه‌ای است برای جمع‌شدن همه اعضای خانواده در کنار هم، در حالی که با وابسته‌شدن فرزندان به اینترنت و وسایل ارتباط جمعی، الگوی تفریح برای اعضای خانواده در کنار هم، معنای خود را از دست داده است.

نکته: بسیاری از جامعه‌شناسان بر این باورند که بهترین نوع تفریح خانواده از دل الگوهای سنتی ما یعنی ارتباطات فامیلی یا دوستانه و تلفیق آن با عناصر امروزی که مورد علاقه جوانان باشد، شکل می‌گیرد، یعنی ارتباطات باید براساس وجود همتایان‌ پسران و دختران نوجوان و جوان در هر دو یا چند‌خانواده شکل‌بگیرد

اسکندری با تاکید بر این که تفریح مناسب باید بتواند اعضای خانواده را با علایق و سلیقه‌های متفاوت، دور هم جمع کند و در عین جدی‌نبودن، بار فکری نیز داشته باشد، می‌افزاید: متاسفانه امروز خانواده تحت شرایط زندگی‌های پرشتاب و پرمشغله امروزی، کمتر زمانی را به برنامه‌ریزی برای تفریح در پایان هفته اختصاص می‌دهند. به این ترتیب، الگوی تفریح بیشتر خانواده‌ها همچون الگوی غذاخوردن و لباس‌پوشیدن آن‌چیزی شده است که دیگرانی که با فرهنگ ما فاصله زیادی دارند، برایش برنامه‌ریزی کرده‌اند.

این جامعه‌شناس تاکید می‌کند: از آنجا که جوان‌ها به دنبال چیزهای نو و تازه هستند، آن‌چیزی را دریافت می‌کنند که از ما نیست، یعنی ما برایش برنامه‌ریزی نکرده‌ایم. در واقع والدین در پس مشغله‌های شغلی، زمانی را برای تفکر و برنامه‌ریزی تفریحات خانوادگی که در عین مفرح‌بودن با نیازهای امروز فرزندان‌شان نیز همخوانی داشته باشد، اختصاص نداده‌اند.

● بهترین‌تفریح

بسیاری از جامعه‌شناسان بر این باورند که بهترین نوع تفریح خانواده از دل الگوهای سنتی ما یعنی ارتباطات فامیلی یا دوستانه و تلفیق آن با عناصر امروزی که مورد علاقه جوانان باشد، شکل می‌گیرد. یعنی ارتباطات باید براساس وجود همتایان یعنی پسران و دختران نوجوان و جوان در هر دو یا چند خانواده شکل بگیرد. تناسبات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که در این ارتباطات در نظر می‌گیریم، باید امکان تفریحات دسته‌جمعی فرزندان چند خانواده را نیز مورد توجه قرار دهیم.

اسکندری با تاکید بر این که دوره‌های تفریحی خانوادگی یا دوستانه باید از نظر محتوایی نیز ارزش داشته باشد، می‌گوید: امروز در شهر تهران و دیگر شهرهای بزرگ کشور، اتفاقات هنری و فرهنگی زیادی می‌افتد که می‌تواند پایه تفریحات خانوادگی قرار بگیرد. حتی دیدن یک فیلم با اعضای خانواده و صحبت‌کردن راجع به آن می‌تواند یکی از تفریحات خانوادگی تلقی شود. یعنی هر زمینه فرهنگی با برنامه‌ریزی می‌تواند یک تفریح برای خانواده به حساب بیاید.

● وقتی سفررفتن رنگ تفریح ندارد

وقتی پای صحبت برخی پدر و مادرها می‌نشینی، می‌بینی با افتخار از برنامه‌ریزی سالانه برای سفررفتن فرزندان‌شان صحبت می‌کنند و معتقدند والدین خوبی هستند که می‌توانند آنها را حداقل سالی دو یا سه بار به سفر ببرند بدون آن که برنامه تفریحی دیگری را برای آنها برنامه‌ریزی کنند، اما آیا فرزندانی که به حال خود رها می‌شوند و بیشتر به تنهایی برای آنچه برایشان مفرح و لذتبخش است، برنامه‌ریزی می‌کنند، چقدر از سفر رفتن با والدینی که از نظر فکری، سلیقه‌ای و عاطفی از آنها دور هستند، لذت می‌برند؟

اسکندری در پاسخ به این سوال می‌گوید: اگر الگوی زندگی‌مان را به گونه‌ای اصلاح نکنیم که تفریحات خانوادگی در آن جایی داشته باشد، سفررفتن با فرزندانی که از نظر فکری از والدین‌شان بسیار فاصله گرفته‌اند، نه‌تنها رنگ تفریح ندارد، بلکه در بسیاری موارد کسالت‌بار و آزاردهنده است.

● عادت به مطالعه، تفریح می‌شود

به اعتقاد کارشناسان، والدین باید بدانند چگونه می‌شود از دیدن یک فیلم یا مطالعه یک کتاب یا حتی مجله، زمینه یک تفریح ساده و لذتبخش خانوادگی را فراهم آورد.‌جامعه‌شناسان تاکید می‌کنند اگر فیلم‌دیدن یا مطالعه در یک خانواده به صورت یک عادت رایج درآمده باشد، همچون الگوی صحیح تغذیه‌ای در فرزندان به شکل لذتبخشی نهادینه می‌شود. به بیان دیگر در چنین شرایطی می‌شود در مورد فیلمی که اعضای خانواده با هم دیده‌اند، ساعت‌ها صحبت کرد یا موضوع یک کتاب یا حتی یک مقاله در مجله یا روزنامه را به بحث جمعی گذاشت. به این ترتیب، شرایطی پیش می‌آید که فرزندان، خودشان خواندن کتاب یا دیدن فیلمی را به پدر و مادرشان پیشنهاد می‌کنند و الگوی صحیح تفریحات ساده و سالم در خانواده شکل می‌گیرد.

● تفریح در اوقات فراغت

به گفته اسکندری شاید بسیاری تفریح را با کارهایی که باید در اوقات فراغت انجام داد هم‌معنی بدانند، اما در واقع اوقات فراغت همیشه نباید رنگ تفریح به خود بگیرد. اوقات فراغت ظرفی است که تفریح هم در آن تعریف می‌شود، اما لزوما به معنای تفریح‌کردن نیست. به بیان دیگر مطالعه، هم می‌تواند یکی از راه‌های گذراندن اوقات فراغت باشد و هم می‌توان گاهی از آن لذت برد.

آنچه والدین نباید از خاطر ببرند، این است که تفریح‌کردن الگویی است که از ابتدای تشکیل خانواده باید برای آن برنامه‌ریزی کرد، یعنی زمانی که جای خالی خانواده در زندگی فکری و عاطفی فرزندان دیده شود، پرکردن یکشبه آن با برنامه‌های تفریحی موقتی ممکن نخواهد بود.

پونه شیرازی ‌