از چه کسانی نباید کمک خواست

اسلام به ما آموخته که تا می توانید از دیگران چیزی نخواهید و تنها خواسته های خود را از خداوند طلب کنید

اسلام به ما آموخته که تا می توانید از دیگران چیزی نخواهید و تنها خواسته های خود را از خداوند طلب کنید. چرا که ابراز نیاز به دیگران جایگاه انسان را تنزل می دهد و گاه به آبروی انسان نیز لطمه وارد می کند.

امیر مومنان علی علیه السلام در این باره می فرماید:

التَّقَرُّبُ إلی اللّهِ تعالی بمَسألَتِهِ و إلی الناسِ بتَرکِها(غرر الحکم، ص ۱۹۹)؛ مقرّب شدن نزد خداوند متعال با درخواست کردن از اوست و مقرّب شدن نزد مردم، با ترک درخواست از آنان.

با این وجود گاهی هم انسان مجبور می شود در سایه درخواست از خدا، از بندگان او هم درخواست هایی داشته باشد و از آنان برای کارهای خود، طلب مساعدت کند. اما در این صورت نیز باید مراقب باشد که نیاز خود را به هر کسی عرضه نکند و آبروی خود را به تاراج نسپارد. امام علی علیه السلام می فرماید:

ماءُ وَجهِکَ جامِدٌ یُقْطِرُهُ السُّؤالُ فَانظُرْ عِندَ مَن تُقطِرُهُ(نهج البلاغة، حکمت ۳۴۶)؛ آبروی تو، یخِ منجمد است و سؤال و خواهش، آن را قطره قطره می چکاند. پس، بنگر که آن را نزد چه کسی فرو می چکانی.

بنابراین حتی اگر مجبور شدیم که درخواستی از دیگران داشته باشیم، باید شخصیت او را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم و از هر کسی طلب یاری نکنیم. روایات اهل بیت به ما می آموزند که از افراد ذیل نباید یاری طلبید:

۱) دشمن

هیچ عاقلی به خود اجازه نمی دهد که دستان امیدش را در مقابل دشمنش دراز کند و از او کمک بخواهد. چرا که یاری طلبیدن از دشمن، جدای از آنکه بر حیثیت انسان لطمه وارد می کند، بسیار پرخطر است و ممکن است نتیجه ای عکس داشته باشد و بهانه ای برای پیاده کردن اهداف شوم دشمن گردد.

امام علی علیه السلام می فرماید:

آبروی تو، یخِ منجمد است و سؤال و خواهش، آن را قطره قطره می چکاند. پس، بنگر که آن را نزد چه کسی فرو می چکانی

به خصوص اگر دشمنی دشمن، ریشه در اعتقادات دو طرف داشته باشد که در این صورت حیثیت و آبرو نقش بیشتری خواهد داشت و انگیزه مخالفت دشمن بسیار بیشتر خواهد بود. امام صادق علیه السلام می فرماید:

شِیعَتُنَا مَنْ ... لَا یَسْأَلُ عَدُوَّنَا وَ إِنْ مَاتَ جُوعاً(الکافی، ج ۲، ص ۲۳۹)؛ شیعه ما کسی است که اگر از گرسنگی بمیرد، از دشمن ما چیزی نمی خواهد.

۲) تبهکار و فاجر

آموزه های دینی، ارتباط با گنهکاران و تبهکاران را به شدت نهی کرده اند و ما را به همنشینی با مومنان راهنمایی می کنند. در این میان درخواست از فاسقان و فاجران نیز امری نکوهیده برشمرده شده است. چرا که تبهکار، هیچگاه به دیگران رحم نمی کند و در پی برطرف کردن حاجت دیگران نخواهد بود. چنین کسی تنها به فکر این خواهد بود که از هر موقعیتی کلاهی برای خود بدوزد و استفاده ای برای لذت های پوچ خود ببرد. امام جواد علیه السلام می فرماید:

مَن أمَّلَ فاجِرا کانَ أدنی عُقُوبَتِهِ الحِرمانُ(کشف الغمّة، ج ۲، ص ۳۵۰)؛ هر کس به فاجر و نابکار امید بندد، کمترین سزایش ناکام شدن است.

بنابراین هیچ وقت نباید به چنین آدمی اعتماد کرد و از او یاری طلبید.

مومنان علی علیه السلام در این باره می فرماید:

مبادا از صاحبان دستهای خشک(بی خیر) و چهره های در هم کشیده، بخششی بخواهی و(حتی) یک پول سیاه بگیری؛ زیرا این افراد اگر چیزی بدهند، منّت می گذارند و اگر ندهند رنجور سازند

۳) بخیل و بداخلاق

هیچ کس حق ندارد حیثیت و اعتبار خود را به بهانه های واهی بر باد دهد و با دستان خود آبروی چندین و چند ساله خود را به زیر پای دیگران لگد مال کند. چرا که آبروی انسان یکی از گنجینه هایی است که خداوند به او اعطا کرده. یاری خواستن از برخی از افراد هم ضربه ای جدی به حیثیت و آبرو انسان وارد می کند. امیر مومنان علی علیه السلام در این باره می فرماید:

إیّاکَ و طَلَبَ الفَضلِ و اکتِسابَ الطَّساسِیجِ و القَرارِیطِ مِن ذَوِی الأکُفِّ الیابِسَةِ و الوُجوهِ العابِسَةِ؛ فإنّهُم إن أعطَوْا مَنُّوا و إن مَنَعُوا کَدُّوا. (بحار الأنوار، ج ۹۳، ص ۱۶ظ )

مبادا از صاحبان دستهای خشک(بی خیر) و چهره های در هم کشیده، بخششی بخواهی و(حتی) یک پول سیاه بگیری؛ زیرا این افراد اگر چیزی بدهند، منّت می گذارند و اگر ندهند رنجور سازند.

۴) کسی که دست رد به سینه می زند

کسی که نیاز خود را به دیگران ابراز می کند، در پی آن است تا نیازش بر طرف گردد. بنابراین عاقلانه آن است که دست کمک به سوی کسانی که معمولا دست رد به سینه دیگران می زنند و عادت به گره گشایی از دیگران ندارند، دراز نکند. امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:

لا تَسألْ مَن تَخافُ أن یَمنَعَکَ(أعلام الدین، ص ۳ظ ۴)؛ از کسی که می ترسی دست رد به سینه ات زند، چیزی مخواه.

آموزه های دینی، ارتباط با گنهکاران و تبهکاران را به شدت نهی کرده اند و ما را به همنشینی با مومنان راهنمایی می کنند. در این میان درخواست از فاسقان و فاجران نیز امری نکوهیده برشمرده شده است. چرا که تبهکار، هیچگاه به دیگران رحم نمی کند و در پی برطرف کردن حاجت دیگران نخواهد بود. چنین کسی تنها به فکر این خواهد بود که از هر موقعیتی کلاهی برای خود بدوزد و استفاده ای برای لذت های پوچ خود ببرد

۵) ناآزموده و نابلد

هر کاری اگر قرار باشد به نتیجه برسد باید به دست کاردان همان فن سپرده شود. بنابراین انسان عاقل هم اگر نیازی پیدا کرد، باید کار خود را به کاردان و آزموده آن بسپارد و از اعتماد به نابلد بپرهیزد. از امیر مومنان نقل شده که فرمود:

لا شَیءَ أوجَعُ مِنَ الاِضطِرارِ إلی مسألَةِ الأغمارِ(غرر الحکم، ح ۱ظ ۷۴۴)؛ چیزی دردناکتر از این نیست که انسان، ناچار شود از افراد نا آزموده و نابلد، چیزی بخواهد.

۶) فرومایه و تازه به دوران رسیده

یکی دیگر از مواردی که در صورت یاری طلبیدن به حیثیت انسان ضربه خواهد زد و در اکثر موارد نتیجه ای هم در پی نخواهد داشت، درخواست از فرومایگان و تازه به دوران رسیدگان است. پیامبر خدا در این باره می فرماید:

یا عَلِیُّ، لَئن اُدخِلَ یَدِی فی فَمِ التِّنِّینِ إلی المَرْفَقِ أحَبُّ إلَیَّ مِن أن أسألَ مَن لَم یَکُن ثُمَّ کانَ(من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۷۳)؛ ای علی! اگر دست خود را تا آرنج در دهان افعی کنم، برایم خوشتر است تا از تازه به دوران رسیده چیزی بخواهم.

بزرگی می‌گفت سالها پیش گذرم به یک دستشویی بین راهی افتاد. دم در دستشویی فردی نشسته بود و چند آفتابه پر از آب کنار خودش گذاشته بود. رفتم یکی از آنها را بردارم که با چوب دستیش بر روی آن زد و گفت: این را برندار. آن را که من می‌گویم بردار. گفتم: چه فرقی می‌کند. گفت: فرقش این است که من می‌گویم!

امیر مومنان علی علیه السلام نیز در این باره می فرماید:

فَوْتُ الحاجَةِ أهوَنُ مِن طَلَبِها إلی غَیرِ أهلِها(نهج البلاغة، حکمت ۶۶)؛ با نیازمندی به سر بردن، آسانتر است از دست نیاز به سوی نااهل دراز کردن.

مقصود از نااهل، همان فرومایگان و تازه به نعمت رسیده های بی ریشه‏اند. دست نیافتن به حاجت به این دلیل آسانتر است که غالبا درخواست از نااهلان بی ‏نتیجه است و علاوه بر غم از دست رفتن حاجت، اندوه خوار شدن در برابر فرومایه را نیز درپی خواهد داشت.

سیدمصطفی بهشتی