پرخاشگری

برخی از روانشناسان پرخاشگری را رفتاری می دانند كه موجب آسیب دیگران شود یا بالقوه بتواند به دیگران آسیب بزند این آسیب می تواند بدنی مانند كتك زدن, لگد زدن و گاز گرفتن, یا لفظی مانند ناسزاگویی و فریاد زدن و یا حقوقی, مانند به زور گرفتن چیزی باشد

مقدمه

چنانچه میزان ابتلاء جوامع بشری به یك موضوع خاص را یكی از معیارهای اهمیت آن موضوع بدانیم به جرات می‏توان ادعا كرد كه پرخاشگری از جمله مسائل عمده و با اهمیتی است كه انسان‏ها از گذشته‏های دور تاكنون به صورت گسترده‏ای با آن سر و كار داشته و دارند. نگاهی گذرا به آمار خیره كننده و روزافزون جنایات و درگیری‏هایی كه در جوامع انسانی به وقوع می‏پیوندد - كه بخش عمده‏ای از آن‏ها ناشی از رفتارهای پرخاشگرانه است - مؤید این ادعا است.

به جاست در این‏جا گفتار یكی از نویسندگان (مونتاگو ۱۹۷۶) را ذكر نماییم كه می‏گوید: «اغلب معتقدند كه پرخاشگری انگیزه‏ای است كه باید درباره آن بیش‏تر بدانیم; ما به یك‏دیگر حمله می‏كنیم، آسیب می‏رسانیم، و گاهی هم‏دیگر را می‏كشیم، در واقع ما با دشنام دادن یا كوشش در جهت‏بی‏آبرو كردن دیگران به صورت كلامی پرخاشگری می‏كنیم...» (۱)

به موازات پیشرفت صنایع و علوم و متحول شدن زندگی بشری، روابط انسانی نیز نسبت‏به قبل پیچیده‏تر شده است. در این راستا، مشكلات و معضلات روحی و روانی فراوانی در جوامع انسانی به وقوع پیوسته كه این امر ضرورت بررسی گسترده و دقیق موضوعات روان‏شناختی نظیر پرخاشگری را ایجاب نموده است. به طوری كه امروزه پرداختن به موضوع پرخاشگری منحصر به كتب روان‏شناسی نیست‏بلكه در دیگر حوزه‏های علمی‏هم‏چون روان پزشكی، آسیب‏شناسی روانی، روان‏شناسی اجتماعی و حتی جرم‏شناسی كه یكی از شاخه‏های حقوق كیفری است، از جهات متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است.

در چند دهه اخیر، موضوع پرخاشگری توجه بسیاری از دانشمندان و متخصصان را به خود معطوف كرده است، به گونه‏ای كه ده‏ها كتاب و صدها مقاله در خصوص این موضوع به چاپ رسیده است.

اثر حاضر نیز با استعانت از آثار و تحقیقات ارزشمند محققان این علم، برخی از علل و عوامل پرخاشگری را مورد بررسی نموده است.

اما، پیش از بحث، ذكر این نكته ضروری است كه «خشم‏» با «پرخاشگری‏» تفاوت دارد; صاحب نظران معتقدند كه: «خشم یكی از هیجانات نیرومندی است كه دست آفرینش در انسان نهاده است و از سال‏های اولیه رشد، بروز می‏كند و اغلب رفتارهای پرخاشگرانه را به دنبال دارد». نتیجه آن‏كه پرخاشگری هیجان نیست‏بلكه از آثار حالت هیجانی خشم است و برای فرونشاندن آن و معمولا همراه آن رخ می‏دهد. (۲)

پرخاشگری و فرهنگ‏ها

صدق عنوان پرخاشگری بر یك رفتار خاص بستگی به نوع فرهنگی دارد كه در یك جامعه حاكم است. و بدین جهت، امروزه در جوامع غربی به هر نوع تندخویی پرخاشگری اطلاق می‏گردد. در حالی‏كه، سابقا در همین جوامع مفهوم پرخاشگری همراه با حمله به فرد یا شی‏ء به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بوده است. همان‏طوری كه امروزه در كشورهای آسیایی مفهوم پرخاشگری این چنین است. (۳) هم‏چنین این‏كه چه امری سبب خشمگین شدن و رفتار پرخاشگرانه می‏شود، بستگی به نوع فرهنگ جامعه‏ای دارد كه فرد در آن زندگی می‏كند. به عبارت دیگر، مردم در همه جای دنیا خشمگین می‏شوند اما خشمگین شدنشان مطابق با قواعد فرهنگی جامعه‏ای است كه در آن زندگی می‏كنند. (۴)

نكته قابل توجه دیگری كه در زمینه پرخاشگری و فرهنگ‏ها مطرح است این است كه، در تمامی فرهنگ‏ها وجود منافع ضروری برای حیات بشر در پرخاشگری پذیرفته شده است لكن این امر هم قابل قبول همگان است كه در صورت عدم كنترل رفتار پرخاشگرانه چه بسا خطرات جبران ناپذیری هم‏چون قتل به وقوع پیوندد. بدین جهت، همه جوامع باید راه‏هایی بیابند تا مانع از آن شوند كه اعضای آن یك‏دیگر را بكشند یا به هم آسیب برسانند. همه مردم رفتار پرخاشگرانه را تا اندازه‏ای كنترل می‏كنند ولی از لحاظ ارزشی كه برای آن قایلند، در میزان محدود كردن آن با هم فرق دارند. برای مثال، در میان قبایل سرخ‏پوست آمریكایی، كومانچی‏ها كودكانشان را جنگجو بار می‏آورند و حال آن‏كه هوپی‏ها و زونی‏ها به فرزندانشان صلح‏جویی و رفتار غیر پرخاشگرانه می‏آموزند. در آمریكای معاصر جوامع هوتری بر صلح‏جویی به عنوان شیوه‏ای از زندگی تاكید می‏كنند و فرزندانشان را طوری تربیت می‏كنند كه پرخاشگر نباشد. اصولا در فرهنگ آمریكایی برای پرخاشگری و سرسختی ارزش قایلند (باندورا، ۱۹۷۳).

در فرهنگ اسلامی گرچه تجاوز و تعدی به دیگران از مصادیق پرخاشگری به حساب می‏آید و امری نامطلوب شمرده می‏شود لكن به افراد اجازه می‏دهد در صورتی كه مورد پرخاشگری دیگران واقع شوند از خود دفاع كنند البته به نحوی كه منجر به تعدی و ظلم نشود. (۵)

---