حقی که متعلق به زن است

در مورد ترک انفاق و طرح شکایت از سوی زن، اگر مرد به‌طور مثال نفقه ماه دی را پرداخت نکند و زن از این حیث طرح شکایت کرده و حقوق خود را مطالبه و دریافت کند و بلافاصله مرد نفقه بهمن …

در مورد ترک انفاق و طرح شکایت از سوی زن، اگر مرد به‌طور مثال نفقه ماه دی را پرداخت نکند و زن از این حیث طرح شکایت کرده و حقوق خود را مطالبه و دریافت کند و بلافاصله مرد نفقه بهمن یا ماه‌های بعدی را نیز پرداخت نکند، موضوع مجددا قابلیت طرح در مراجع ذیصلاح را خواهد داشت و حق زن از این نظر محفوظ است هر چند که به دفعات باشد.

دیگر مورد آنکه عدم پرداخت نفقه و عدم اجرای حکم مبنی بر پ‍رداخت آن و استنکاف شوهر، همگی موجبات حق طلاق برای زن را به وجود می‌آورد و نیز حق مطالبه نفقه گذشته هم در هر حال برای زن محفوظ است (مواد ۱۲۰۶ و ۱۱۲۹ ق.مدنی).

نتیجه بحث را می‌توان چنین بیان کرد که پس از عقد نکاح و با برقراری حقوق و تکالیف طرفین و اطاعت زن و نیز انجام خواسته‌های مشروع و عقلایی مرد و آنچه که قانون برعهده زن گذاشته است، استحقاق نفقه مسلم و در غیر این صورت (نشوز) ساقط خواهد شد. اما تمام آنچه گفته شد به زمانی مربوط است که عقد ازدواج برقرار شده و استمرار دارد لیکن پرسشی مطرح می‌شود که در صورت وقوع طلاق یا مرگ شوهر آیا زن همچنان مستحق دریافت نفقه است؟

در مورد طلاق ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی حکم کلی را به روشنی بیان نموده است.اگر طلاق رجعی باشد (برای شوهر در مدت عده حق رجوع است) و در حال نشوز واقع نشده باشد زن در مدت زمان عده حق برخورداری از نفقه را خواهد داشت. در مقابل اگر مورد از موارد فسخ نکاح باشد یا طلاق از نوع بائن (برای شوهر حق رجوع نیست) واقع گردد زن مستحق نفقه نخواهد بود مگر آنکه در زمان وقوع طلاق حامله باشد که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه دارد و این حکم در مورد طلاق رجعی نیز قابل تسری به نظر می‌رسد. فلسفه چنین حکمی نیز جلوگیری از عسر و حرج زن در زمان عده و بارداری است.

در صورت فوت شوهر نیز زن مستحق دریافت نفقه در مدت عده وفات خواهد بود که ماده ۱۱۱۰ ق.مدنی مبین این مطلب است.

لازم به توضیح است که اگر زن در زمان فوت شوهر حامله باشد منطقی آن است که تا زمان وضع حمل واجب‌النفقه باشد چرا که در صورت وقوع طلاق این مورد در نظر گرفته شده و شایسته است برای فوت نیز مدنظر قرار گیرد.

اینک پس از طرح اصول و کلیات موضوع لازم است چند مساله به‌طور اخص و جداگانه مورد توجه قرار گیرد که گهگاه محل اختلاف بوده است:

الف ) اگر زنی عقد کند اما در خانه پدری بماند واجب‌النفقه است؟

فقها در این باره تقریباٌ متفق‌القول هستند و زن را مستحق نمی‌دانند به این معنا که به‌طور معروف اگر زن در فاصله عقد و ازدواج در خانه پدری بماند نفقه بر شوهر واجب نیست (آیت‌الله میرزا جواد تبریزی و همچنین آیت‌الله مکارم‌شیرازی، حسین نوری‌همدانی و محمدتقی بهجت) عقل نیز چنین حکمی را می‌پذیرد آنچنان که پیش تر گفته شد صرف عقد نکاح حقوق و تکالیف را برقرار می‌سازد اما شرط کافی نیست و تمکین عملی هم لازم است.

ب ) آیا زن می‌تواند برای مطالبه مهریه خود از تمکین امتناع کرده و در عین حال مستحق نفقه باشد؟

مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی چنین زنی را ناشزه نمی‌دانند و معتقدند نفقه وی ساقط نمی‌شود و این حق حبس برای زن مشروع است (ماده ۱۰۸۵ ق.مدنی).

ج ) وضعیت طلب زن از حیث نفقه در مقابل سایر طلبکاران مرد چگونه است؟

توضیح اینکه چنانچه شوهر ورشکست شود، نفقه زن طلب ممتاز است و ابتدا باید مقدار آن محاسبه و از اموال مرد پرداخت شود سپس نسبت به وصول سایر مطالبات اقدام شد. نفقه زن بر نفقه اقارب نیز ممتاز است.

د ) آیا فقر و یا ثروت زن در استحقاق نفقه موثر است؟

جواب قاطع بدون هیچ پیش‌شرطی منفی است و وضعیت مالی زن در نفقه موثر نیست.

ه ) اگر مرد با وجود تمکین زن از تأدیه نفقه خودداری کند، زن چگونه می‌تواند حقوق خود را مطالبه نماید؟

برای دستیابی به این حق می‌توان از دو راه حقوقی و کیفری وارد شد. یا در دادگاه خانواده طرح دعوی نمود و نفقه را مطالبه کرد و یا با طرح شکایت در دادگاه کیفری شوهر را مورد تعقیب جزایی قرار داد و علاوه بر اخذ نفقه خواستار مجازات کیفری وی شد.