کدام بیماران اعصاب و روان نباید روزه بگیرند

سحر که بیدار شد حوصله نداشت دلش می خواست کمی بیشتر بخوابد اما نشد بعد از اذان و خواندن نماز, سوار تاکسی اش شد تا کار روزانه را شروع کند تا ظهر بد نبود

سحر که بیدار شد حوصله نداشت. دلش می‏خواست کمی بیشتر بخوابد اما نشد. بعد از اذان و خواندن نماز، سوار تاکسی‏ اش شد تا کار روزانه را شروع کند. تا ظهر بد نبود...

اگر مسافری در را محکم می ‏بست یا پول خرد نداشت یا با تلفن همراهش در تاکسی صحبت می‏کرد، خشمش را فرو می‏خورد و چیزی نمی‏گفت. ساعت ۲ که شد، زیر نور مستقیم آفتاب در حالی که عرق می‏ریخت، منتظر مسافر بود. یک مسافر دربست به تورش خورد. خوشحال شد و پشت فرمان نشست. وقتی به مقصد رسیدند، بر سرکرایه با مسافر دعوایشان شد. دیگر نتوانست خودش را کنترل کند. خون جلوی چشمش را گرفت ...

ساعتی بعد در بازداشتگاه دستانش می‏لرزید و دهانش همچنان خشک بود.

دکتر سیدعلی احمدی‌ابهری، روان‌پزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران می‏گوید: «وقتی قندخون یا میزان مایعات بدن در روزهای گرم تابستان کاهش پیدا می‌کند، فیزیولوژی بدن دچار تغییراتی می‌شود و قطعا خلق‌وخو و رفتار را هم تغییر می‌دهد. به خصوص اگر فردی فعالیت فیزیکی هم داشته باشد، این تغییرات نمود بیشتری پیدا می‌کنند.»

▪ کدام گروه از بیماران مبتلا به اختلال‌های روانی، از منظر طبی، مجاز به‌ روزه‌گرفتن نیستند؟

از منظر پزشکی، هر بیمار مبتلا به اختلال روانی که باید دارو مصرف کند و طبق تجویز روان‌پزشک مصرف دارو در طول روز برایش ضروری باشد، نباید روزه بگیرد. مانند بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، مانیک‌ها، مبتلایان به افسردگی‌های شدید و بیمارانی که هیچ نوع تغییری نباید در شیوه زندگی، رژیم غذایی و حتی در وضعیت خوابشان ایجاد شود، حتی افراد دچار افسردگی‌های خفیف، اضطراب‌های شدید و برخی وسواس‌ها ممکن است لازم باشد در طول روز دارو مصرف کنند. گاهی روزه‌ باعث ایجاد تغییراتی در ذهن و افکار بیماران می‌شود که بیماری‌شان را تشدید می‌کند. در اینجا تشخیص باید به صورت فردی انجام گیرد. یعنی این درمانگر است که باتوجه به سوابق بیماری و براساس معاینه روانی نظر می‌دهد بیماری که مبتلا به اختلال شدید روانی هم نیست، می‌تواند روزه بگیرد یا نه.

▪ مگر بیماران دچار اختلال شدید روانی خود برای روزه‌گرفتن اصرار می‌کنند؟

بله، بعضی از این افراد واقعا اصرار به روزه‌گرفتن دارند درحالی که از نظر پزشکی نمی‌توان اجازه چنین کاری به آنها داد. خیلی از این بیماران به بیماری خود آگاه نیستند و بینش و بصیرت لازم را ندارند. فقط به اعتبار آنچه از زمان کودکی‌شان در مورد اجرای احکام از جمله حکم روزه یاد گرفته‌اند، اصرار دارند روزه بگیرند و حتی خانواده‌هایشان را تحت‌فشار قرار می‌دهند تا موفق به گرفتن روزه شوند. درحالی که روزه‌گرفتن بر آنها براساس آیه «لَیْسَ عَلَی الْمَرِیضِ حَرَجٌ » واجب نیست و به دلیل ناآگاهی در مورد بیماربودن خود، چنین درخواستی می‌کنند. روزه گرفتن این بیماران به علت مصرف نکردن به‏موقع داروها باعث تشدید بیماری می‏شود و کار درمانگران را دچار اشکال می‏کند.

▪ آیا در میان این بیماران، کسانی هم هستند که بتوانند روزه بگیرند و روزه برایشان مفید باشد؟

بله، ماه مبارک رمضان فرصتی است که برخی بیماران از روزه گرفتن در آن بهره ببرند. مثل کسانی که اضطرابشان باعث پرخوری‌شان می‌شود و به تبع آن ممکن است به انواع چاقی، بیماری‌های قلبی – عروقی، سکته‌های قلبی و مغزی و... دچار ‌شوند. همچنین افراد سیگاری می‌توانند با کمک پزشک و روزه در ماه مبارک رمضان، از مصرف آن خودداری و علاوه بر روح و روان، جسم و جانشان را هم پاک کنند. گرفتن روزه نه‌تنها برای این افراد ضرری ندارد بلکه می‌تواند خیلی هم مفید باشد. ما برخی از بیمارانمان را تشویق می‌کنیم از این فضای خاص معنوی استفاده کنند زیرا در درمان بیماری‌ها و ناراحتی‌هایشان قطعا نقش مفید و موثری خواهد داشت. برخی بیماران مبتلا به اختلال‌های روانی خفیف هم که دارو مصرف می‌کنند، می‏توانند با نظر روان‌پزشک داروهایشان را فقط شب‌ها بخورند تا از آثار معنوی و جسمی روزه بهره ببرند ولی اگر روان‌پزشک این اجازه را به بیمار ندهد و انجام چنین کاری را صلاح نداند روزه گرفتن صحیح نیست و بیمار نباید خودسرانه اقدام کند.

▪ توضیحاتی که دادید بیشتر مربوط به کسانی است که تحت‌نظر پزشک هستند اما بسیاری از افراد جامعه ما که به اختلال‌های روانی هم مبتلا هستند،‌ به روان‌پزشک مراجعه نمی‌کنند. با توجه به اینکه ممکن است روزه گرفتن در روزهای بلند و گرم تابستان باعث تشدید اختلال‌های روانی شود توصیه شما به این افراد چیست؟

وقتی قندخون یا میزان مایعات بدن در ایام گرم تابستان کاهش پیدا می‌کند، فیزیولوژی بدن دچار تغییراتی می‌شود و خلق و خو و رفتار تغییر می‌کند. به خصوص اگر فردی فعالیت فیزیکی هم داشته باشد، این تغییرات نمود بیشتری خواهند داشت بنابراین افرادی که زمینه‌ برخی اشکال‌ها و اختلال‌های روان‌پزشکی دارند، در چنین شرایطی دچار کاهش آستانه تحمل می‌شوند و واکنش‌های شدیدی نشان می‏دهند، مثلا ممکن است بد رانندگی کنند، بدخلقی نشان دهند یا رفتارهایی از خود بروز دهند که معمولا از آنها دیده نمی‌شود. به چنین افرادی با احتمال اینکه به یک بیماری زمینه‌ای مبتلا باشند، توصیه می‌کنم اگر دیدند واکنش‌هایشان تداوم پیدا کرد، به روان‌پزشک مراجعه کنند. اینکه برخی افراد جامعه ما با وجود ابتلا به اختلال‌های روانی به روان‌پزشک مراجعه نمی‏کنند، به هیچ‌وجه خوب نیست. البته این به آن معنا نیست که وقتی قندخون افت پیدا کند یا آب بدن کم شود لزوما همه واکنش عصبی نشان می‌‌دهند. اصلا این‌طور نیست. این به باور و ایمانی که فرد دارد، برمی‌گردد.

▪ شرکت در مراسم معنوی دعا و نیایش تا چه حد بر سلامت و آرامش افراد به خصوص کسانی که از اختلال‌های روانی رنج می‌برند، تاثیر دارد؟

ما در روان‌درمانی‏ها سعی می‌کنیم آرامش را به بیمارانمان برگردانیم. قرارگرفتن در یک فضای معنوی هم در واقع نوعی روان‌درمانی است. روان‌درمانی هم یعنی رسیدن به آرامش، دورشدن از اضطراب‌ها، عصبانیت‌ها و فشارهای روانی. این کاری است که فرد با شرکت در جلسه‌های معنوی برای خودش انجام می‌دهد. روان‌درمانی معنوی یک کار علمی ثابت شده است و فقط جنبه تئوریک ندارد. متاسفانه ما در کشورهای اسلامی مقاله‌های مستند زیادی در این زمینه نداریم ولی در کشورهای با مذهب مسیحیت مقاله‌های زیادی در این رابطه وجود دارد. در این کشورها بیماران دچار آزردگی‌های روانی شدید مانند بیماری‌های روان‌تنی، بیماری‌های شدید جسمانی مانند سرطان و.. در مکان‌های معنوی جمع می‌‌شوند و با راهنمایی یک بزرگ مذهبی، به دعا و نیایش می‌پردازند و رهبر مذهبی دل‌ها را به سمت خداوند دعوت می‌کند.

▪ ما نیز فضای مشابه زیاد داریم؟

بله. در آن فضا که ما مشابه آن را زیاد داریم (مانند مراسم اعتکاف، مراسم مذهبی دیگر در مکان‌های مقدس و...) حالتی به افراد دست می‌دهد که از جسم خود خارج می‌شوند و با روح و روانشان زندگی می‌کنند. این حالت ضمن اینکه باعث آرامش بیماران می‌شود، عملکرد سیستم ایمنی آنها را بهبود می‌دهد. ما در سیستم ایمنی بدنمان سلول‌هایی به نام سلول قاتل یا کشنده داریم که وظیفه‌شان از بین بردن سلول‌های سرطانی، سلول‌های اضافه و میکروب‌هاست. قرارگرفتن فرد در فضاهای معنوی و اصلاح عملکرد سیستم ایمنی باعث رشد و افزایش این سلول‌ها می‌شود. درنتیجه حال بیماران پس از انجام فرایض معنوی بهتر خواهد شد، مرگشان به تاخیر می‌افتد و دردهایشان کاهش می‌‌یابد. البته به این شرط که فرد با اعتقاد به این امور معنوی بپردازد. در این صورت هم جسم فرد به سلامت نزدیک می‌شود و هم روان به آرامش می‌رسد.

مریم منصوری

پرسشی از دکتر سیدعلی احمدی ابهری روان‌پزشک