همیشه پای یک زن در میان است

تأملی کوتاه پیرامون حضور زن در سینمای ایران

با گذشت زمان و طی مراحل مختلفی از زندگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و هنری، بسیاری از عقاید و باورها با دگرگونی به سوی نقطه اوج یا حضیض به حرکت در می آیند و بسیاری از سنتهای کهنه و محدودیتها شکسته می شوند. سینما نیز از جمله عرصه هایی است که انسانها همواره در عشق و رؤیای آن به سر برده و برای ورود بدان تلاش کرده اند.

حضور و تلاش زنان در این حیطه از مقوله هایی است که فراز و نشیبهای زیادی را در کشور ما پشت سر گذاشته است.

مطرح کردن نقش زنان در سینما دهه گذشته نه به دلیل تعیین تفاوتهای زنان و مردان و تفسیر آن اهمیت دارد، بلکه از این رو حایز اهمیت است که زنان پس از گذراندن سالها انزوای فکری و با محدودیتهای گوناگون در اجتماع، هم اکنون همپای مردان گام بر می دارند، شکوفا می شوند و نشان می دهند در صورت وجود شرایط مطلوب و به دور از مظلوم نمایی، توانایی، انرژی و پویایی شان در گذر زمان خواهد درخشید.

فضای مناسب در عرصه سینمای ایران و تحولات پر دامنه ای که ادامه دارد، امکان به نمایش گذاشتن تصاویری از خلاقیتها و توانایی زنان را فراهم نموده است.

در همین راستا دستور کار سینمای ایران در مورد نقش زنان به وضوح تغییر کرده و معضلات آنان به گونه ای دیگر به تصویر کشیده می شود و به دلیل آزاد اندیشی حضور زن در سینمای ایران دیگر از زنانی که فقط چایی بریزند، در خانه را باز کنند، نماز بخوانند و بسیاری دیگر از اینها خبری نیست و یا حداقل تنها بهانه ای برای حضور زن در سینما نیست.

گرچه قبل ازاین؛ یعنی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، زن عروسکی نقاشی شده برای پول بیشتر درآوردن و به انحراف کشیدن جوانان در کشور بود، اما حالا، بخصوص در یک دهه گذشته بعد از سالهای اولیه پیروزی انقلاب اسلامی و سالهای جنگ تحمیلی، حضور زن در سینمای ایران شکلی منسجم و هویت پیدا کرده است.

به عنوان نمونه در فیلم «عروس آتش» قوانین قبیله ای ایجاب می کند به رغم نارضایتی، دختر به عنوان همسر در تصرف مطلق پسر عمو باشد که در این فیلم چهره دیگری از نقش زن در سینما به تصویر کشیده می شود. هر چند فیلم اعتراضهایی به همراه داشت واین دست شالوده شکنی ها هیچ گاه بدون واکنش نمانده است.

«بهروز افخمی» هم وقتی زندگی یک زن پرستار را در فیلم «شوکران» به تصویر کشید، با جنجال و انتقاد وسیع پرستاران مواجه شد. این دست وقایع در حقیقت جانشین حجمی از سکوت سالهای پشت سر و قبل از آن؛ یعنی جلوتر از سال ۱۳۵۷ و دوران سبک سری حضور زن در سینماست.

در این دوران می توان از کسانی به عنوان تاجران زن در سینما نام برد. در سالهای اولیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که هنوز چرخ دنده های اصلی سینما به عنوان یک پدیده فرهنگی به چرخش در نیامده بود، طبیعی بود که حضور زن، صرفاً نقش دوخت و دوز و پخت و پز را احاطه کرده باشد.

اما در ادامه حضور زن در سینمای ایران آغاز راهی شد که جشنواره های بزرگ بین المللی فیلم «اسکار» و «کن» را متوجه سینمای ایران بعد از سال ۱۳۷۵ کرد و این ظرفیتی است که می تواند به صدور آرمانهای فرهنگی کشورمان منتهی شود.

پرویز چهاردولی