رضاشاه كناره گیری كرد (در این روز ۱۶ سپتامبر)

۱۶سپتامبر سال ۱۹۴۱ (۲۵ شهریور ۱۳۲۰) در زمانی كه نیروهای شوروی و انگلستان به تهران نزدیك شده بودند محمد علی فروغی نخست وزیر وقت به اتفاق علی سهیلی وزیرخارجه اش به دیدار سفیران …

۱۶سپتامبر سال ۱۹۴۱ (۲۵ شهریور ۱۳۲۰) در زمانی كه نیروهای شوروی و انگلستان به تهران نزدیك شده بودند محمد علی فروغی نخست وزیر وقت به اتفاق علی سهیلی وزیرخارجه اش به دیدار سفیران انگلستان و شوروی شتافت و به آنان اطلاع داد كه رضا شاه همچنان كه آن دو دولت خواسته بودند كناره گیری كرده و رهسپار اصفهان شده است. همسر و فرزندان رضا شاه قبلا به اصفهان رفته بودند و تنها محمدرضا در تهران مانده بود.

به احتمال زیاد در همین دیدار ، موافقت دو دولت انگلستان و شوروی با شاه شدن محمدرضا به فرغی اعلام شده بود، زیرا كه فروغی پس از آن دیدار، مستقیما به مجلس رفت و نمایندگان را از كناره گیری رضا شاه و بر جای او نشستن محمدرضا آگاه كرد. قبلا قرار بود كه پس از بركناری رضا شاه ، فاتحان ترتیب دیگری برای ایران بدهند.

پس از این كه فروغی مجلس را از كناره گیری رضا شاه و خروج او از تهران آگاه ساخت، نمایندگانی كه از رضا شاه راضی نبودند بر ضد او نطقهای تندی ایراد كرده و به فروغی هشدار دادند كه مراقب جواهرات سلطنتی باشد.

قرار شد مجلس برای ادای سوگند شاه تازه یك جلسه فوق العاده فوری تشكیل دهد.

اتفاقا، سوگند وفاداری لوئی شانزدهم شاه وقت فرانسه هم به قانون اساسی در ۱۶ سپتامبر سال ۱۷۹۱ میلادی بعمل آمده بود و هر دو پادشاه با دو انقلاب به فاصله ۱۸۸ سال از یكدیگر بركنار شدند.

از بررسی خاطرات ، اسناد و نوشته ها چنین بر می آید كه دلیل عمده موافقت دو دولت متجاوز به ایران ،مخصوصا انگلستان با سلطنت محمد رضا این بود كه وی را فردی ضعیف و حرف شنو یافته بودند كه فاقد جاه طلبی های پدرش است و قدرت حكومتی را از دست «رجال مورد نظر!» خارج نخواهد ساخت.

رضا شاه با این كه با حمایت انگلستان روی كار آمده بود در ۵ ـ ۶ سال آخر سلطنت خود برای خارج ساختن خود از دست انگلیسی ها نه تنها به آلمان و ایتالیا ، بلكه به شوروی نزدیك شده بود و قراردادهای متعدد با مسكو امضاء كرده بود. ولی ، نمی دانست تا زمانی كه « رجال مشكوك و یا پوسیده !! » را كنار نگذارد به هدف نخواهد رسید. جانشین رضا شاه هم از لحاظ سیاسی تا حدی زیاد مسیر وی را پیمود ؛ با رجال معینی کارکرد و درسالهای آخر سلطنت خواست که کمتر از گذشته دیکته دیگران را بنویسد و راه استقلال در پیش گیرد که سرانجامی مشابه پدرش داشت.

بگیر و ببندها و خلع درجه و عزل و نصب های برق آسای رضا شاه در طول سلطنت مخصوصا دهه دوم سلطنت جز افزودن بر دشمنانش سودی عاید نكرد. باوجود این ، چون رضا شاه از میان مردم عادی کشور برخاسته بود دردها را می شناخت و ضعف ها را می دانست و تردید در میهندوستی او نمی توان کرد . برای مدرنیزه کردن ایران و به پیش بردن کشور تلاشهایی به عمل آورد . در زمان او ،ایران هرسال دهها دانشجو به اروپا می فرستاد که در بازگشت عمدتا بکار تدریس می پرداختند حال آن که لازم بود اداره سازمانهای کشور به دست آنان سپرده می شد و مقامها و مدیریت ها از دست " دوله ها " و " سلطنه ها " ، نزدیکان قدرتهای خارجی ،و انحصار افراد معینی بیرون می آمد و ...

بزرگترین ضعف شخصی رضا شاه علاقه او به گرد آوردن هرچه بیشتر مال و اموال بود كه برایش هم باقی نماندند.