مباهله اثبات حقانیت پیامبر ص و اهل بیت ع

ماجرای مباهله و آیه معروف به آن از جمله آیاتی است که ذکر و یادآوری آن اطمینان خاطر انسان را افزایش می دهد و او را در اعتقاد و تشخیص راه درست, مطمئن تر و راسخ تر می کند و بیش از پیش ایمان به صدق و راستی دین اسلام و سرمشق عملی آل رسول الله را در انسان برمی انگیزاند مقاله حاضر در مقام تبیین آیه مباهله در قرآن است که اینک با هم آن را از نظر می گذرانیم

ماجرای مباهله و آیه معروف به آن از جمله آیاتی است که ذکر و یادآوری آن اطمینان خاطر انسان را افزایش می دهد و او را در اعتقاد و تشخیص راه درست، مطمئن تر و راسخ تر می کند و بیش از پیش ایمان به صدق و راستی دین اسلام و سرمشق عملی آل رسول الله را در انسان برمی انگیزاند. مقاله حاضر در مقام تبیین آیه مباهله در قرآن است که اینک با هم آن را از نظر می گذرانیم.

● ماجرای مباهله

مباهله یعنی توجه و تضرع دو گروه مخالف یکدیگر به درگاه خدا و تقاضای لعنت و هلاکت برای طرف مقابل که از نظر آنان اهل باطل است.

قرآن می فرماید: «فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم و انفسنا و انفسکم تم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکافرین»

«پس هر که با تو درباره او ]عیسی[ پس از آنکه بر تو ]به واسطه وحی، نسبت به احوال وی[ علم و آگاهی آمد، مجادله و ستیز کند، بگو بیایید ما پسرانمان را و شما پسرانتان را، و ما زنانمان را و شما زنانتان را، و ما نفوسمان را و شما نفوستان را دعوت کنیم سپس یکدیگر را نفرین نماییم، پس لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»(آل عمران-۶۱)

در این آیه به دنبال آیات قبل و استدلالی که در آن ها بر نفی خدا بودن مسیح«ع» شده بود، به پیامبر«ص» دستور می دهد که هرگاه بعداز علم و دانشی که (درباره مسیح«ع») برای تو آمده (باز) کسانی با تو در آن به محاجه و ستیز برخاستند. (تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۵۸)

جریان مباهله چنانچه ابن اثیر در تاریخ کامل تصریح کرده سال دهم هجرت واقع شده و آن روز بیست و چهارم ذی الحجه شش روز بعد از جریان مقدس غدیر خم بود و از عمر پیامبر«ص» فقط دو ماه و چهار روز باقی بود. (احسن الحدیث، ج ۲، ص ۹۷)

به اتفاق شیعه و اهل سنت در روز مباهله رسول خدا موقع رفتن به محل مباهله فقط علی بن ابیطالب«ع» و فاطمه زهرا سلام الله علیها و حسنین علیهم السلام را با خود برد. اما بزرگان نصارا و نجران وقتی آن ها را دیدند طبق برنامه مشورتی که قبل از مباهله بین مسیحیان نجران طرح ریزی شده بود دست از مباهله برداشته و به دادن جزیه و مصالحه رضایت دادند. (تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۵۸)

● اهمیت مباهله

مباهله یکی از عجیب ترین حوادث تاریخ اسلام است. در اسلام ماجرایی به این اهمیت نبوده است، چه پیشنهاد حیرت انگیزی؛ رسول خدا«ص» بر اصالت دعوت خویش چقدر ایمان دارد؟

در این دعوت چهار احتمال داشت اول این که نفرین آن حضرت پذیرفته شود نصاری عقوبت می شوند دوم این که برعکس شود و سوم اینکه در اثر نفرین هر دو طرف از بین بروند و چهارم این که نفرین هیچ یک اجابت نشود.

فقط در صورت اول است که ماجرا به نفع رسول خدا«ص» پیش می رفت و در سه صورت دیگر اسلام و خود حضرت به خطر بزرگی می افتاد. درحالی که سال دهم هجری زمانی است که اسلام در مسیر طبیعی خود قرار گرفته و در حال گسترش است و حضرت پیامبر«ص» صاحب حکومت و تشکیلات و ساز و برگ شده است. (احسن الحدیث، ج۲، ص ۹۷)

اگر چه پیامبر در این ماجرا می توانست خود شخصا نفرین کند ولی خدا و رسول«ص» با این عمل یعنی آوردن علی«ع» و فاطمه«س» و حسنین علیهم السلام به ما فهمانده که این افراد یاران و شریکان رسول خدا«ص» در دعوت به حق و هدف او هستند و همراه او و آماده استقبال از خطر بوده و تداوم گر حرکت او می باشند (تفسیر نور، ج ۲، ص ۷۵) در این آیه و ماجرای مباهله دلالت است که پیامبر به صدق دعوی خود ایمان دارد چه خدای تعالی محبت به زن و فرزند و شفقت بر آنها را در دل هر کسی قرار داده به طوری که هر انسانی حاضر است به خاطر آن ها حتی از جان خود هم بگذرد و برای حفظ آنان و در راه حمایت و غیرت و دفاع از آن ها دست به کارهای خطرناک بزند، ولی حاضر نیست برای حفظ خودش، ایشان را به خطر بیندازد و به همین دلیل است که می بینیم در آیه شریفه فرزندان را اول و زنان را دوم و خویشتن را در مرحله سوم ذکر کرده است؛ زیرا محبت انسان به فرزندان شدیدتر و بادوام تر است. از سویی دیگر به طور تفصیل موارد را یکی یکی شمرده و این خود دلیل دیگری است بر این که پیشنهادکننده سخت به دعوت خود اطمینان دارد و به حق، آسوده خاطر بوده که گویا پیشنهاد می کند: ای مسیحیان بیایید همگی ما و همگی شما یکدیگر را نفرین کنیم تا لعنت بر دروغگویان شامل همه ما و یا شما شود به طوری که لعنت شامل حال زن و فرزند ما هم بشود و در نتیجه نسل دروغ گویان از روی زمین برچیده شود و اهل باطل نابود گردند. (ترجمه المیزان، ج۳، ص ۳۵۱)

● مباهله دلیل حقانیت اسلام

آنچه از ماجرای مباهله به دست می آید این است که چنان که گفتیم مباهله فقط نفرین و لعن تنها نیست بلکه اثر خارجی و نزول عذاب را در پی دارد که در آیه مذکور و ماجرای مباهله پیامبر«ص» با مسیحیان نجران و به دنبال آن عقب نشینی آن ها از انجام مباهله و تن دادن مسیحیان نجران به دادن جزیه و پیشنهاد مصالحه دلیل متقنی است که حقانیت پیامبر اسلام و حقانیت دین اسلام را به اثبات می رساند. چنانچه نقل شده است که در روز موعود مسیحیان نجران به محل مباهله آمدند اسقف مسیحیان وقتی پیامبر و اهل بیت را دید گفت: «من چهره هایی را می بینم که اگر از خدا بخواهند کوه از جا کنده شود، کنده می شود و اگر این افراد نفرین کنند یک نفر مسیحی هم روی زمین باقی نمی ماند لذا از مباهله اعلام انصراف کرد و حاضر به مصالحه شدند.(نور، ج۲، ص۷۵)

چنان چه بعد از انصراف مسیحیان نجران از مباهله پیامبر اسلام فرمود: آتش آمد بر هوا ایستاد اگر ایشان مباهله کرده بودند در همه روی زمین از آن ها یک نفر باقی نمی ماند.

اصحاب مباهله پنج نفر بودند مصطفی، زهرا، مرتضی و حسن و حسین علیهم السلام آن ساعت که به صحرا رفتند رسول خدا ایشان را در پناه خود گرفت و گلیم بر ایشان پوشانید و گفت: «اللهم ان هولاء اهلی.» (مخزن العرفان، ج۳، ص۱۳۱)

بنابراین نکته قابل توجه در ماجرای مباهله اثبات حقانیت اسلام و مسلمین در برابر مسیحیت و مسیحیان می باشد.

● تأکید آیه مباهله بر برتری مقام علی(ع)

چنانچه از تصریح غالب مفسران و محدثان شیعه و اهل تسنن برمی آید آیه مباهله در حق اهل بیت پیامبر«ص» نازل شده است و پیامبر تنها کسانی را که با خود به میعادگاه برد، فرزندانش حسنین و فاطمه و علی علیهم السلام بودند بنابراین منظور از ابناءنا در آیه منحصراً حسن و حسین علیهما السلام می باشند همان طور که منظور از نساءنا فاطمه سلام الله علیها و منظور از انفسنا حضرت علی علیه السلام بوده است. احادیث فراوانی در این زمینه نقل شده است. مضافاً در منابع اصیل اهل تسنن این مطلب به وضوح تبیین شده است:

قاضی نورالله شوشتری در جلد سوم کتاب نفیس «احقاق الحق» طبع جدید صفحه چهل وشش آورده: مفسران در این مسئله اتفاق نظر دارند که ابناءنا در آیه مذکور به حسنین«ع» و نساءنا به فاطمه«س» و انفسنا به حضرت علی«ع» اشاره دارد. سپس (در پاورقی کتاب مذکور) در حدود شصت نفر از بزرگان اهل سنت ذکر شده اند که تصریح نموده اند آیه مباهله درباره اهل بیت حضرت رسول نازل شده است و نام آنها و مشخصات کتب آنها را از صفحه ۴۶الی ۷۶ مشروحاً آورده است.

البته مفسران و محدثان و مورخان شیعه نیز عموماً در نزول این آیه درباره اهل بیت«ع» اتفاق نظر دارند. در تفسیر نورالثقلین روایات فراوانی در این زمینه نقل شده که ما به نقل یکی از آنها اکتفا می کنیم:

در کتاب «عیون اخبار الرضا«ع» درباره بحثی که مأمون در دربار خود تشکیل داده بود این چنین می نویسد: «امام رضا«ع» فرمود: خداوند پاکان و بندگان خود را در آیه مباهله مشخص ساخته است و به پیامبرش چنین دستور داد: فمن حاجک فیه من بعد... به دنبال نزول این آیه پیامبر علی و فاطمه و حسنین علیهم السلام را با خود به مباهله برد... و این مزیتی است که هیچ کس در آن بر اهل بیت پیشی نگرفته و فضیلتی است که هیچ انسانی به آن نرسیده و شرفی است که قبل از آن هیچ کس از آن برخوردار نبوده است.» (تفسیر نمونه، ج۲، ص۵۸۷)

پس مراد از نفس پیامبر فقط علی«ع» است؛ زیرا خود پیامبر اکرم که نمی تواند مراد باشد زیرا او دعوت کننده است و معنی ندارد که انسان خود را دعوت کند و همیشه داعی غیر از مدعو است و دعوت کننده نمی تواند دعوت شده باشد.

پس حتماً مراد غیر از نبی اکرم شخص دیگری است لذا حتماً اشاره به علی(ع) است؛ زیرا هیچ کس نگفته که غیر از علی«ع» و فاطمه«س» و حسنین علیهم السلام کسی در مباهله شرکت داشته است و این مطلب (که در آیه علی«ع» نفس پیامبر خوانده شده) دلالت دارد بر برتری مقام وی و درجه ای که هیچ کس به آن راه نیافته؛ بلکه به نزدیک آن هم نرسیده است و مؤید آن از جمله روایتی است که پیامبر به بریده اسلمی فرمود «ای بریده علی را دشمن مدار که او از من است و من از اویم و مردم از درختهای متفرق خلق شده اند و من و علی از شجره واحده آفریده شده ایم.» (ترجمه مجمع البیان، ج۴، ص۱۰۲)

از آنجا که مباهله در سال نهم و یا دهم هجرت در اواخر زندگی آن حضرت واقع شده تا آن روز در اسلام فقط یک فرد در مزایا و فضایل مانند رسول خدا وجود داشته است که علی«ع» بوده است. پس یکی از نتایج و آثار غیرقابل انکار ماجرا و آن مباهله تأکید بر جایگاه اهل بیت و به طور ویژه تأیید حضرت علی«ع» به عنوان شخصی که در فضیلت و مقام نزدیک ترین و شبیه ترین مرد به پیامبر«ص» بوده است.

● نتایج قطعی مباهله

در این ماجرا رسول خدا فقط چهار نفر مذکور را با خود به محل مباهله آورده بود و در این که فقط حضرت علی و حضرت فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را با خود آورده شیعه و سنی اتفاق نظر دارند از این مطلب نتایج زیر بدست می آید:

۱) اینکه حسن و حسین علیهم السلام پسران رسول خدا بوده و به آنها ابن رسول الله گفته می شود.

۲) چون رسول خدا فقط حضرت فاطمه را با خود آورده دلیل آن است که «نساءنا» فقط یک مصداق داشته و فاطمه«س» الگوی منحصر به فرد بوده است وگرنه لازم بود که آن حضرت حداقل سه نفر را ببرد تا لفظ جمع شامل آن ها شود.

۳) علی علیه السلام در این آیه مصداق انفسنا است یعنی کسی را بخوانیم که در فضیلت و مقام و ارزش به منزله خود ماست؛ انفسنا جمع است اما رسول خدا نشان می دهد که این جمع فقط یک مصداق داشته وگرنه لازم بود اقلاً سه مرد را ببرد که مصداق جمع باشد (احسن الحدیث، ج۲، ص۹۱)

۴) مباهله از یک سو حقانیت دین اسلام را در برابر مسیحیت اثبات کرد و از سوی دیگر ضعف ایمان و تزلزل اعتقادی مسیحیان نجران را به نمایش می گذارد.

صغری عبدلی