قانون بی تفاوتی و حیات روح

سورن كیركگور فیلسوف دانماركی ۱۸۵۵۱۸۱۳ در شاهكار بی بدیل خود «ترس و لرز» روی نكته ای دست می گذارد كه شاید امروز بسیار ملموس تر از ۱۶۰ سال پیش زمان نگارش و انتشار «ترس و لرز» آن را …

سورن كیركگور فیلسوف دانماركی ۱۸۵۵۱۸۱۳ در شاهكار بی بدیل خود «ترس و لرز» روی نكته ای دست می گذارد كه شاید امروز بسیار ملموس تر از ۱۶۰ سال پیش زمان نگارش و انتشار «ترس و لرز» آن را احساس می كنیم. كیركگور البته تحت نام مستعار یوحنای خاموش یا به تلفظ لاتین: یوهانس دوسیلنتیو با زبانی طعن آمیز به مثلی به ظاهر حكمت آموز اشاره می كند: «تنها آن كس كه كار می كند روزی خود را به دست می آورد.» كیركگور می گوید با اینكه این ضرب المثل به ظاهر تعلق به دنیای بیرون یا محسوس یا شاید به تعبیر گالیله به كتاب طبیعت دارد اما در این دنیا مصداق چندانی ندارد. به قول كیركگور «تجربه معیار نهایی حقیقت علمی بارها نشان داده كه آن كس نیز كه كار نمی كند روزی خود را به دست می آورد و آن كس كه می خوابد از آن كس كه كار می كند روزی بیشتری به كف می آورد.» به نظر كیركگور در جهان برون همه چیز به صاحبش تعلق دارد یادتان باشد كه كیركگور فقط پنج سال از ماركس بزرگتر بود جهان برون مطیع «قانون بی تفاوتی» است، آنكه انگشتری جادو را به دست كند، غول جادو را زیر فرمان دارد، فرق نمی كند علاءالدین باشد یا نورالدین.

این انگشتری جادو همان «سرمایه» و به دست داشتنش همان «مالكیت» خصوصی است مهم نیست چگونه چیزی را به كف آورده ای، مهم این است كه چیزی را «داشته باشی». مالكیت در این جهان یك حق است و حق چیزی است داشتنی در تفكر انقلابی، حق چیزی است كه در راهش پیكار كرده ای: حق چیزی نیست كه چون به دنیا آمده ای و پا در جهان برون نهاده ای داری، حق آن است كه در پی تفكر شرط لازم پیكار به كف می آوری و خلاصه این كه حق در جهان برون عالم محسوس كتاب طبیعت وجهی ندارد.

در اینجاست كه كی یركگور از «جهان روح» می گوید. توصیف كی یركگور از جهان یا قلمرو روح آنچنان شیوا و تكان دهنده است كه جرٲت خلاصه كردنش را ندارم: «در جهان روح نظمی الاهی و سرمدی حاكم است، در اینجا باران به یكسان بر صالح و ناصالح نمی بارد، آفتاب به یكسان بر نیك و بد نمی تابد، در اینجا تنها آن كس كه كار می كند روزی به دست می آورد، تنها آن كس كه تشویش را شناخته آرامش می یابد، تنها آن كس كه به هاویه فروشود محبوب را نجات می دهد، تنها آن كس كه كارد می كشد، اسحاق در فرهنگ قرآنی، اسماعیل را به دست می آورد.» ترجمه استاد رشیدیان آموزه دو كتاب گالیله در قرن هفده بدین ترتیب در قرن نوزده دستخوش تحولی بنیادی می شود و به آموزه دو قلمرو كی یركگور قلمرو جهان برون و قلمرو جهان روح بدل می گردد. سورن كی یركگور به ما نشان می دهد كه چگونه ابراهیم در هر دو قلمرو «پدر» است بنا به روایت كتاب مقدس، نام اولیه ابراهیم ابرام بود. ابرام یعنی پدر گرانمایه و ابراهیم یعنی پدر انبوهی عظیم در كتاب «پیدایش» می خوانیم كه وقتی ابرام به آستانه صدسالگی می رسد، خدا به او خطاب می كند كه «از این پس نام تو ابراهیم خواهد بود، زیرا تو را پدر امت های بسیار گردانیدم». به بیان كی یركگور، در جهان روح حتی قانون پدر فرزندی هم واژگونه می شود. درست است كه ابراهیم در جهان بیرون و محسوس به هر رو پدر است اما در جهان روح به تعبیر كی یركگور تنها آن كس كه كار می كند از یتیمی به در می آید، زیرا او پدر خویش را متولد می كند، در جهان روح ماییم كه پدر خویش را متولد می كنیم...

صالح نجفی