ورشکستگی پایان حیات اقتصادی نیست

سید ضیاء الدین خرمشاهی یکی از نهادهای مدیریت نشده و مغفول در فرهنگ اقتصادی کشور ورشکستگی است و غالبا طرح این موضوع با واکنش منفی همراه می شود

سید ضیاء الدین خرمشاهی یکی از نهادهای مدیریت نشده و مغفول در فرهنگ اقتصادی کشور ورشکستگی است و غالبا طرح این موضوع با واکنش منفی همراه می‌شود. از آنجا که این واژه به طور صحیح در فرهنگ اقتصادی تعریف نشده، یک ترس خام در اذهان ایجاد کرده است و سخن گفتن از آن نیز تا حد زیادی ناپسند جلوه می‌کند.

شاید این حالت ناشی از برداشت عمومی از این اصطلاح باشد، چون مردم به هنگام مواجهه با شخص ورشکسته نخستین چیزی را که تجسم می‌کنند، بی‌تدبیری، بی‌کفایتی و ناتوانی است و اصولا این اصطلاح تلخ‌ترین، دردناک‌ترین و مهیب‌ترین کلمه‌یی است که می‌تواند وارد زندگی یک بنگاه‌دار شود. به نظر می‌رسد تبادر این حجم از بار منفی برای یک واژه ناشی از بی‌سلیقگی در ترجمه کلمه Bankruptcy باشد.

● ورشکستگی

حالت یک تاجر یا شرکتی تجاری است که از پرداخت بدهی‌های خود ناتوان شده و نمی‌تواند تعهدات خود را عملی کند. ورشکستگی و مقررات آن تنها دربرگیرنده فعالان اقتصادی می‌شود، چنانچه فرد عادی قادر به پرداخت بدهی خود نباشند، اصطلاحا به آنان «معسر» گفته می‌شود. شرکت‌های تجارتی چون بازرگان شناخته می‌شوند، مشمول مقررات ورشکستگی می‌شوند ولی شریکان و مدیران آنها چون تاجر نیستند مشمول این مقررات نخواهند شد. برای تقسیم دارایی‌های ورشکسته، بستانکاران نسبت به هم حق تقدمی ندارد ولی در حالت اعسار، هر بستانکاری که زودتر اقدام کند به نتیجه خواهد رسید. ورشکستگی باید به موجب حکم دادگاه اعلام شود و تا زمانی که دادگاه حکم ورشکستگی را صادر نکرده، ورشکستگی تاجر ثابت نمی‌شود. دادگاه عمومی محل اقامت تاجر صلاحیت رسیدگی به این موضوع را دارد. اعلام ورشکستگی بر حسب تقاضای یک یا چند نفر از طلبکاران یا به تقاضای دادستان یا حتی اظهار خود تاجر صورت می‌گیرد.

● دلایل ورشکستگی کارآفرینان

- فقدان سرمایه کافی

- به جریان انداختن ضعیف نقدینگی

- برنامه‌ریزی نامناسب و ناکافی

- در نظر نگرفتن رقابت

- بازاریابی ضعیف

- نداشتن انعطاف‌پذیری لازم

- نادیده گرفتن قدم بعدی

- سعی در انجام دادن تمام امور به طور کامل و بی‌عیب و نقص

- رییس در حد عالی، کارمندان در حد معمولی

- رشد کنترل نشده

- امور خارج از اراده کارآفرین

● مزایای اقتصادی ورشکستگی

در کشورهای پیشرفته اقتصادی موضوع ورشکستگی هیچ بار منفی ندارد و تازه باعث تغییر رویکرد در ادامه مسیر نیز می‌شود. به این دلیل که نوع نگاه‌ها به مقوله ورشکستگی در جامعه جهانی با ایران تفاوت دارد. نگاه غالب در جامعه جهانی نوعی احیا‌سازی و بازگشت مجدد به فضای کسب‌وکار است، ولی نگاه غالب در ایران بر این فرض است که در واقع شرکت‌ها در انتهای خط هستند که این مورد خود نوعی رعب و هراس را ایجاد می‌کند.

● پیامد اجتماعی ورشکستگی

آثار اجتماعی ورشکستگی بسیار گسترده است، تعطیلی یک بنگاه اقتصادی به ویژه در مواردی که افرادی به عنوان کارگر یا کارمند به طور مستقیم یا غیر مستقیم در آن به کار گرفته شده باشند، باعث ایجاد بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خواهد شد.

در کشورهای دارای نظام اقتصادی منظم و تعریف‌شده، آثار ناشی از ورشکستگی، نمود بیشتری خواهد داشت، این در حالی است که در کشورهای فاقد مناسبات اقتصادی استاندارد، ورشکستگی در نگاه اول خود را نمایان نمی‌کند، ولی در میان‌مدت افزایش مشکلات حقوقی، گسترش جرم و فساد، نابسامانی‌های اقتصادی و مهاجرت نیروی سرمایه‌گذار و نخبه را به دنبال دارد.

با توجه به تعریف قانون و نیز با توجه به تغییرات شدید نرخ و کاهش ارزش پول ملی امروز بسیاری از فعالان اقتصادی مشمول عنوان ورشکستگی قرار گرفته‌اند! زیرا مجموع سرمایه‌های آنان با میزان بدهی‌هایشان نابرابر است و این موضوع درباره فعالینی که از تسهیلات ارزی استفاده کرده و امروز مواجه با بازپرداخت به نرخ ۲ تا ۳ برابری هستند مشهود‌تر است.

● نکات مهم

اعلام ورشکستگی خوب است یا خیر؟

بر اساس آنچه گفته شد بسیاری از فعالین اقتصادی خواسته یا ناخواسته مشمول عنوان ورشکستگی شده‌اند. اما چرا از اعلام آن خودداری می‌ورزند و حتی حاضر نیستند این عنوان را برای خود به‌کار ببرند!؟ زیرا واژه ورشکستگی در فرهنگ ما به معنای پایان حیات فعالین اقتصادی و نیز مرگ تاجر تلقی شده است.

این واژه مترادف بی‌تدبیری در تمشیت امور را به ذهن متبادر می‌کند! در حالی که اگر به علل ورشکستگی رجوع کنیم تنها یک یا دو عامل از مجموع عوامل موجده ورشکستگی، بی‌تدبیری باشد. اما ورشکستگی پایان حیات اقتصادی، مرگ مدنی اجتماعی یا اعتباری نیست.

هر چند اعلام آن اصلا حالت خوشایندی نیست و گاه با ابتلای تاجر به بیماری افسردگی نیز همراه می‌شود و شخص در عمل اعتبار اقتصادی خود را برای مدتی از دست می‌دهد و طبیعتا تا بازیابی اعتبار زمانی در حالت بی‌اعتباری به سر می‌برد! در حالی که اگر به علل ورشکستگی رجوع کنیم تنها یک یا دو عامل از مجموع عوامل موجده ورشکستگی، بی‌تدبیری باشد.

به این لحاظ آن کشورها تلاش کرده‌اند دوران توقف با کمترین هزینه مالی و زمانی انجام شود، زیرا تاجر ورشکسته باید بتواند در کمترین زمان ممکن خود را احیا کرده و زمینه بازگشت خود را فراهم آورد براین اساس بانک جهانی در پروژه انجام کسب‌وکار (Doing Business) بر سه شاخص:

الف) تعداد مراحل

ب) مدت زمان انجام کار

ج) هزینه‌های قانونی فرآیند

علل به وجود آمدن وضع فوق (روند تغییرات شاخص‌های پروژه در ۶ سال گذشته در رده‌بندی جهانی محیط کسب‌وکار ایران در بین کشورهای مورد بررسی) دلایل زیر هستند:

- ضعف آگاهی عمومی

- پیچیدگی قوانین و به روز نشدن

- مقاومت فرهنگی

در کل قوانین به‌گونه‌یی است که با این اعلام عملا تاجر دیگر امکان هیچ فعالیتی ندارد و تمام اعتبار خویش را از دست می‌دهد. در این خصوص آگاهی‌رسانی صحیح عمومی هیچ گاه صورت نگرفته و اغلب نسبت به آن بی‌اطلاع هستند. در نتیجه ورشکستگی در فرهنگ ما یک تابو است.

با توجه به فضای دولت جدید و تاکید رییس‌جمهور بر تقویت فضای کسب و کار و فعال شدن شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی پیشنهادهای زیر مطرح می‌شود:

- آموزش همگانی از طریق رسانه‌های جمعی

- آموزش قضات، وکلا و مشاوران حقوقی

- بازنگری فوری در مقررات مزاحمی که تغییر آنها نیازمند فرآیند ورود به مجلس شورا نباشد.

رییس کمیسیون حقوقی قضایی و حقوق مالکیت فکری اتاق بازرگانی ایران