در کلاس درس امیرالمومنین ع

اسلام به هدایت زندگی آدمی و تاثیر بهداشت روانی در برقراری تعامل در زندگی فرد توجه دارد, پس طبیعی است که شیوه های خاصی را برای برقراری تعادل روانی ارائه کند

اسلام به هدایت زندگی آدمی وتاثیر بهداشت روانی در برقراری تعامل در زندگی فرد توجه دارد، پس طبیعی است که شیوه های خاصی را برای برقراری تعادل روانی ارائه کند. هدف اصلی شیوه های توصیه شده در آموزه های دینی، یاری رساندن به انسان به منظور برخورداری از روح و روان سالم است تا بتواند با توسل به بهترین راه های ممکن، با مشکلات مقابله کند و با امید به الطاف بیکران الهی به آرامش نائل شود. نگرش صحیح نسبت به مسائل و ناکامی ها موهبتی است که بواسطه آن، آدمی در برخورد با نمونه های به ظاهر موزون خلقت،زیبایی و توانایی را در آنها می‌بیند و حتی در زشتی ها نیز زیبایی را جست‌وجو می‌کند.

در کتاب انسان ساز نهج البلاغه با هدف کاهش فشار وارده بر انسان در رویارویی با مصائب و حوادث، شیوه‌ها وعملکردهایی آموزش داده می‌شود تا فرد با دستیابی به نتایج مطلوب، امیدواری به آینده‌ای روشن را کسب نماید.

یکی از زمینه هایی که در دیدگاه روان درمانگری اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است،خوش بینی و مثبت نگری می‌باشد.باید گفت کسی که بسیار سوءظنّ دارد، آنطور که این نوع ذهنیّت برای او عادت شده و جزء شخصیّت وی گردیده است، از نظر روانشناسی دچار نوعی بیماری روانی است که درد و رنج مداومی را ایجاد می‌‌کند و اضطراب و تشویش و نگرانی به بار می‌‌آورد. این بیماری می‌‌‌تواند ناشی از برخی کمبودها و ضعفهای شخصیّتی، نادیده گرفتن واقعیت‌ها، خیالات بی‌مورد، درک ناقص از وقایع، عدم آگاهی کامل از امور و به طور کلی برداشت منفی و بدبینانه از مسائل باشد.راه علاج این بیماری رفع علت است که بالطبع آن معلول نیز به مرور زمان مرتفع می‌‌گردد و راه پیشگیری از آن این است که انسان از هرکاری که سوءظنّ ایجاد می‌‌کند دوری جوید، یعنی کاری کند که حسن‌ظنّ بروی فراهم آید و نه سوءظنّ.

امام علی (علیه السلام) در فرمان خود به مالک اشتر چنین می‌‌نویسد: «باید کاری کنی که با آن حسن‌ظنّ به رعیّتت برای تو فراهم آید، چرا که حسن‌ظنّ رنج مداومی را از تو بر می‌‌گیرد. و همانا شایسته‌ترین فرد برای حسن‌ظنّ کسی است که از امتحانت خوب به درآمده و سزاوارترین کس برای سوءظنّ کسی است که از امتحانت بد به در آمده است.»حسن‌ظنّ می‌‌تواند رنج مداوم و اضطراب و نگرانی ناشی از سوءظنّ را از بین ببرد و آرامش و اطمینان خاطر را جایگزین درد و رنج کند، اما این موضوع هرگز به آن معنی نیست که انسان باید همیشه به همه چیز و همه کس حسن‌ظنّ داشته باشد، زیرا همانطور که در سخن امام (علیه السلام) آمده برخی افراد سزاوار سوءظنّ هستند و آن قدر قابل اعتماد نیستند که شایستة حسن‌ظنّ باشند.

امام (علیه السلام) در بخش دیگری از فرمان در این مورد می‌‌فرماید:«هرگز صلحی را که دشمنت تو را به آن دعوت می‌‌کند و رضای خدا در آن است رد مکن، زیرا که در صلح سپاهیانت آسایش بینند و خود هم از نگرانی‌ها بیاسایی و کشورت امنیّت (و آرامش) یابد. اما زینهار و سخت زینهار از دشمن، پس از آشتی با آن، زیرا چه بسا که دشمن نزدیک شده باشد تا غافلگیر کند. بنابراین دوراندیش باش و در این مورد بر حسن‌ظنّ به دشمن، اعتماد مکن. » (فرمان امام علی علیه السلام به مالک اشتر،ص ۱۹۵) دو نکته در دو قسمت از سخنان امام (علیه السلام) از دیدگاه روانشناسی بسیار مهم است: یکی «سزاوارترین کس برای سوءظنّ کسی است که از امتحانات، بد به در آمده است.» و دیگری «چه بسا که دشمن نزدیک شده باشد تا غافلگیرکند.

بنابراین دوراندیش باش و در این مورد بر حسن‌ظنّ به دشمن، اعتماد مکن.» از نکتة اول چنین می‌‌توان فهمید که انسان نباید همیشه به همه کس و همه چیز سوءظنّ داشته باشد، بلکه کسی شایستة بی‌اعتمادی و سزاوار سوءظنّ است که بی‌اعتمادی وی عملاً از طریق آزمایش به اثبات رسیده باشد و لذا باید گفت کسی که دچار سوءظنّ مداوم است از سلامت عقلانی و روانی لازم برخوردار نیست. در قسمت دوم سخن، بی‌اعتمادی دشمن مورد تأکید است، آنهم دشمن یک کشور یا یک ملت.

دشمن همیشه در کمین است تا با نیرنگ‌های گوناگون، حتی از طریق صلح، از اصل غافلگیری استفاده کند. بنابراین در مورد دشمن همیشه باید به هوش بود چراکه دشمن، دشمن است و لذا شایستة اعتماد و سزاوار حسن‌ظنّ نیست. انسان علاوه بر آنکه نباید بدون دلیل معتبر و موثق به کسی سوءظنّ کند، خود نیز نباید کاری کند که مورد سوءظنّ دیگران قرار گیرد. علی(علیه السلام) در این مورد به مالک می‌‌نویسد: «اگر مردم دربارة تو گمان بیداد بردند، عذر خویش را برای آنان توضیح ده و با توضیح خویش (سوء) ظنّ‌های آنان را از خود دور کن.» (همان ص ۱۹۴) مقام و موقعیت اجتماعی، نوع شغل، نحوة برخورد با دیگران و به طور کلی روش زندگی در ایجاد حسن‌ظنّ یا سوءظنّ دیگران نقش اساسی دارند.

این مساله برای مسئولان، مدیران و کارگزاران جامعه که نحوة کارکردشان در معرض دید و قضاوت مردم قرار دارد از اهمیت خاصی برخوردار است. «هرکس خویش را در معرض بدنامی قرار دهد، نباید کسی را که به او بدگمان می‌‌گردد ملامت کند.» (نهج‌البلاغه، ترجمة اسدالله مبشری ص ۳۶۸)لذا اگر مسئولی کاری کند که مورد سوءظنّ قرار گیرد نباید سوءظنّ‌کنندگان را ملامت کند. نحوة کارکرد مدیران و مسئولان جامعه، چه خوب باشد و چه بد، معمولاً نظراتی را در بین مردم ایجاد می‌‌کند و سخنانی را مطرح می‌‌سازد.

در فرمان امام علی(علیه السلام) به مالک اشتر چنین می‌‌خوانیم: «مردم به کارهای تو همانگونه نظر می‌‌کنند که تو به کارهای حکمرانان پیش از خود نظر می‌‌کردی و دربارة تو همان خواهند گفت که تو دربارة آن حکمرانان می‌‌گفتی.» (نامه امام علی علیه السلام به مالک اشتر،ص۱۳۳) این سخن، گویای این حقیقت است که دهن مردم را نمی‌توان بست و وقتی هم سخنی از دهن کسی بیرون می‌‌آید از اختیار او خارج می‌‌شود و او دیگر هیچ قدرت و کنترلی بر آن سخن ندارد. البته در اینجا یادآوری این نکته نیز لازم است که سوءظنّ در برخی موارد از بدترین گناهان و زشت‌ترین ظلم‌هاست. بنابراین انسان باید چنان کار و زندگی کند که نه سوءظنّ به دیگران بروی فراهم آید و نه خود مورد سوءظنّ دیگران قرار گیرد.

فاطمه زین الدینی