شکاف دیجیتالی

اصطلاح «شکاف دیجیتالی» به نابرابری های موجود در زمینه توزیع فناوری های نوین ارتباطی, دسترسی افراد به این فناوری ها و دانش افراد در امر استفاده از این فناوری ها اشاره دارد

امروزه فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی به طوری فراگیر رشد و گسترش یافته اند و امکانات گسترده ای را جهت برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات در اختیار بشر قرار داده اند. با وجود گسترش سریع و بی سابقه این فناوری ها و به تبع آن پیدایش جامعه اطلاعاتی و عصر اطلاعات، همانند اعصار گذشته تاریخ شاهدوجود نابرابری و بی عدالتی در توزیع این فناوری ها و دسترسی افراد به این فناوری ها هستیم. این پدیده که از آن تحت عنوان «شکاف دیجیتالی» نام برده می شود تبیین کننده توزیع نابرابر امکانات و تجهیزات ارتباطی در نقاط مختلف دنیا، دسترسی نابرابر و دانش نابرابر در زمینه استفاده از این فناوری ها در سطح جهان است. در ادامه به بررسی بیشتر این پدیده و ابعاد گوناگون آن خواهیم پرداخت.

اصطلاح «شکاف دیجیتالی» به نابرابری های موجود در زمینه توزیع فناوری های نوین ارتباطی، دسترسی افراد به این فناوری ها و دانش افراد در امر استفاده از این فناوری ها اشاره دارد. آمارهای ارائه شده از سوی مراکز معتبر جهانی موید وجود شکاف دیجیتالی در دنیای سایبرنتیکی امروز است. برای مثال در خصوص دسترسی به اینترنت در حالی که در کشورهای پیشرفته و از جمله ایالات متحده از هر دو نفر یک نفر به اینترنت متصل است، در کشورهای فقیر نظیر آفریقا این آمار به هر ۲۵۰ نفر یک مورد می رسد. و یا در خصوص تلفن که به عنوان بستر استقرار فناوری های نوین ارتباطی شناخته می شود در سراسر آفریقا تنها ۱۴ میلیون خط تلفن وجود دارد در حالی که این تعداد از خطوط تلفن شهر توکیو یا منهتن کمتر است. برخی آمارها نیز نشان می دهد تا اوایل سال ۲۰۰۳ میلادی در حدود ۹۳ درصد کاربران اینترنت و ۷۳ درصد تلفن های جهان در اختیار ۲۰ درصد کشورهای توسعه یافته قرار داشته است. این اختلاف و نابرابری در زمینه تمامی تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی وجود دارد و کشورهای مسلط بر حوزه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی هرروزه بر فاصله خود با سایر کشورها افزوده و شکاف دیجیتالی ابعاد گسترده تری می یابد.

● ابعاد شکاف دیجیتالی

«شکاف دیجیتالی» ابعاد متعددی دارد. یک بعد آن به تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات باز می گردد. در حال حاضر کشورهای پیشرفته که دارنده اصلی این تکنولوژی ها هستند آن را به انحصار خود درآورده و هر روز بر تسلط خود در این زمینه می افزایند. حال آنکه سایر کشورها که در این زمینه عقب تر از کشورهای مسلط به این فناوری ها هستند هر روز بر عقب ماندگی خود می افزایند.

بالا بودن هزینه های مربوط به راه اندازی و دسترسی به فناوری های نوین ارتباطات و اطلاعات از جمله چالش های موجود در جامعه اطلاعاتی و ایجاد شکاف دیجیتالی است. ایجاد و گسترش زیرساخت های دیجیتالی اعم از گسترش خطوط مخابراتی، شبکه های برق رسانی، کابل های فیبر نوری، خطوط ماهواره ای و اینترنتی به تمام سطوح جامعه هزینه بسیار بالایی داشته و سرمایه گذاری در این زمینه از عهده کشورهای در حال توسعه برنمی آید. مشکل هنگامی مضاعف می شود که بدانیم قریب به دوسوم جمعیت کشورهای توسعه نیافته و کم درآمد ساکن روستاها هستند و لذا فراهم ساختن شبکه ها و زیرساخت های مورد نیاز هزینه های به مراتب بیشتری را دربر خواهد داشت. از طرف دیگر با توجه به پائین بودن سطح درآمد روستائیان، توجیه این هزینه ها از لحاظ درآمدهای بالقوه دشوار می نماید. امروزه در دنیا در حدود ۱/۵ میلیارد نفر با صرف درآمد روزانه یک دلار زندگی می کنند و با توجه به مشکلات معیشتی، بهداشتی و اقتصادی در اغلب کشورهای عقب مانده، صرف هزینه های گزاف جهت گسترش شبکه های اطلاعاتی اساساً بی معنی خواهد بود. یقیناً بدون ایجاد زیرساخت های لازم صحبت از کاهش شکاف دیجیتالی امری دست نیافتنی تلقی خواهد شد.

یکی از عمده ترین موضوعات مطرح در مبحث «شکاف دیجیتالی» مربوط به دسترسی افراد به شبکه جهانی اینترنت است. آمار به طرز وحشتناکی منعکس کننده این شکاف است به گونه ای که ۶/۹۹ درصد از مردم آفریقا و جنوب آسیا در سال ۲۰۰۰میلادی از دسترسی به اینترنت محروم بوده اند. در حالی که در ایالات متحده ۱۵۰میلیون نفر از اینترنت استفاده می کنند و ۷۲درصد از مردم نیز به شبکه های با پهنای باند زیاد دسترسی دارند. به تبع آن در خصوص دسترسی به رایانه به عنوان یکی از شاخص های توسعه فناوری های اطلاعات در جهان نیز تفاوت فاحشی قابل مشاهده است.آمار ها نشان می دهد در کشور ۷۰میلیونی ایران در حدود ده میلیون رایانه وجود دارد و قریب به ۳۶۰ شهر به اینترنت متصل هستند. براساس شاخص های دیجیتالی نیز ایران با کسب رده ۸۶ جهان در میان کشورهای با دسترسی متوسط طبقه بندی می شود. در این طبقه بندی کشورهایی نظیر مصر، تونس و اندونزی پائین تر از ایران و لبنان، ترکیه و اردن در رده های بالاتر از کشورمان قرار دارند.

زبان عامل دیگری است که در افزایش شکاف دیجیتالی تاثیرگذار است. به عنوان مثال اکثر محتوای اینترنت به زبان انگلیسی است و کاربران جهت استفاده از مطالب و پایگاه های اطلاعاتی باید آشنایی کافی با این زبان داشته باشند. حال آنکه قشر عظیم بی سواد و کم سواد در کشورهای عقب مانده و در حال توسعه کمترین آشنایی را با زبان انگلیسی و یا سایر زبان های رایج در شبکه جهانی وب دارند. به طور مثال در بررسی صورت گرفته در مورد زبان «ایگبو» که زبان محاوره ۱۷ میلیون نفر از اهالی نیجریه است مشخص گردیده که در جست وجوی صورت گرفته برای یافتن صفحات وب به این زبان تنها پنج سایت مشاهده گردیده است. این پنج سایت مربوط به ترجمه اعلامیه جهانی حقوق بشر، ترجمه سند موسوم به چهار قانون معنوی، ترجمه هرم غذایی، یک کتابچه دوصفحه ای حاوی اصطلاحات زبان ایگبو و یک کتابچه دعا بوده است. بنابراین مشاهده می شود که یک فردی که به زبان ایگبو تکلم می کند و با زبان انگلیسی نیز آشنایی ندارد در کل شبکه جهانی وب تنها به این پنج سایت دسترسی داشته و از حجم عظیم داده ها و اطلاعات بی نصیب خواهد ماند.

شکاف دیجیتالی در توزیع نابرابر متخصصان و خبرگان فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی در سطح دنیا نیز خود را نشان می دهد. اغلب متخصصان و کارشناسان آی تی گرایش زیادی به زندگی و کار در کشورهای پیشرفته و مرفه را داشته و از سوی دیگر این کشورها نیز مدام به دنبال جذب چنین افرادی هستند. نتیجه آنکه کشورهای در حال توسعه و عقب مانده با متخصصان و کارشناسان زبده خود از پیشرفت در زمینه فناوری های نوین باز می مانند و همچنان به دامان کشورهای پیشرفته و صاحب فن در این زمینه می شوند.

ابعاد شکاف دیجیتالی به قدری گسترده است که حتی در سطح کشورهای پیشرفته نیز قابل مشاهده است. به دلیل سیطره بخش خصوصی و تمکن مالی آنها و به انحصار درآوردن اطلاعات در کشورهای پیشرفته با وجود آنکه دسترسی عموم به اطلاعات و نیز افزایش حجم و سرعت گردش اطلاعات در سطح جامعه افزایش یافته است ولی همه طبقات به نحو مطلوب از این اطلاعات بهره مند نمی شوند. لذا این صاحبان بخش خصوصی و طبقات مرفه جامعه هستند که با تمکن مالی خود از عهده پرداخت هزینه های کسب اطلاعات برآمده و از اطلاعات مفیدتر و کلیدی تر بهره مند می شوند.

شکاف بین سواد دیجیتالی زنان و مردان یکی دیگر از ابعاد شکاف دیجیتالی است. فاصله میان دانش دیجیتالی مردان و زنان ناشی از همان نابرابری سواد و علم بین مردان و زنان است. در اغلب کشورهای جهان سوم دختران و زنان از بی سوادی و یا کم سوادی نسبت به مردان رنج می برند. به همین دلیل در استفاده و دسترسی به فناوری های ارتباطی نیز محدودیت های زیادی دارند. این نابرابری بین زنان و مردان ریشه در عدم آموزش، فقر و دسترسی نامناسب زنان به تکنولوژی است. این درحالی است که فناوری های ارتباطی ظرفیت های بسیار مناسب و بالایی جهت پرکردن شکاف و نابرابری بین زنان و مردان دارند و اگر چنانچه زنان بتوانند معلومات و دانش کامپیوتری خود را ارتقا دهند می توانند جایگاه شایسته تری را در جامعه برای خود فراهم نمایند. از آنجا که کسب مهارت های فناوری های اطلاعات و ارتباطات تقریباً تماماً به سواد ارتباط دارد، لذا می باید برنامه ریزی های گسترده ای در خصوص افزایش سطح سواد زنان در سطح دنیا و کشورهای عقب مانده صورت گیرد. عمده ترین شکاف دیجیتالی در بین مردان و زنان مربوط به دسترسی و استفاده از اینترنت است. به گونه ای که کمترین میزان کاربران را در کشورهای در حال توسعه زنان تشکیل می دهند، در مقابل بیشترین تعداد کاربران اینترنتی را مردان، دانش آموختگان دانشگاهی و افراد با درآمد بالا تشکیل می دهند.

●کلام آخر

شکاف دیجیتالی عصر حاضر تداوم روند فقر و غنا در طول تاریخ بشر است. بی شک جهت دستیابی به جهانی آبادتر و آزادتر نیازمند پرکردن این شکاف و ایجاد توازن در دسترسی و بهره مندی از فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی در کل جامعه جهانی خواهیم بود. این مسئله عزم و اراده جهانی را می طلبد.