اهمیت زیرساخت ها برای توسعه اقتصادی

لزوم تعریف نقش دولت در ایجاد زیرساخت های اقتصادی

به علت وجود سودهای بالا در بعضی ابعاد اقتصاد بعضی ضروریات در اقتصاد ایران با سود موجود برای سازنده‌ها توجیه اقتصادی ندارد و نیاز به مداخله دولت برای ایجاد آنها ضروری است سازه‌هایی نظیر انبار یا سردخانه استاندارد که در بسیاری کشورها کالای خصوصی صره محسوب می‌شوند، در ایران بیشتر به کالای عمومی شباهت دارند.

برای رسیدن به اقتصادی بهره‌ور و متکی بر کارآیی و نو‌آوری برای دستیابی به رشدی مستمر در درآمد ملی و افزایش ثروت سرانه جامعه در دوره کنونی گذر از اقتصاد تک‌محصولی، امری حیاتی محسوب می‌شود. برای دستیابی به چنین اقتصادی، ایجاد زیرساخت‌ها و اصلاحاتی در ساختار نظام اقتصادی کشور، در جهت شکل‌گیری بستر‌های لازم برای دستیابی به اقتصادی پویا و رقابتی، امری لازم و ضروری است.

در راه رسیدن به توسعه توجه به وجود زیرساخت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر چه احداث و ایجاد بسیاری از زیرساخت‌ها نقش چندانی درافزایش میزان مطلق رشد اقتصادی ندارد و ایجاد حجم بالای این زیرساخت‌ها در یک مقطع زمانی کوتاه به شدت تورم‌زا است (به علت افزایش آنی درآمد قابل تصرف مصرف‌کننده و عدم تولید کالاهای مصرفی خصوصی) اما نبود این زیرساخت‌ها به شدت مانع رسیدن به توسعه است. از طرف دیگر، وجود زیرساخت‌ها برای دستیابی به رشد بالا در بلند مدت و حفظ رشد اقتصادی به مدت طولانی‌تر ضروری است. اهمیت و اولویت وجود این زیرساخت‌ها به نوبه خود در مسیر و حرکت به سوی توسعه برای هرکدام از زیرساخت‌ها و هر کشوری متفاوت است. راه‌ها اهمیت حیاتی دارند، بعد از ایجاد راه‌ها و نیروگاه‌ها در کشور، از نیازهای اساسی می‌توان به سوله‌های انبار و سردخانه‌ها اشاره کرد که در مقطع کنونی ساخت آنها برای کشورمان یک نیاز حیاتی است. هم‌اکنون کشور در تولید بسیاری از کالاها به مرز خود کفایی و مطلوبی رسیده و همچنین حجم واردات بعضی کالاها به داخل مقدار بسیار زیادی است، شایان توجه است که کشورمان به دلیل وسعت جغرافیایی خود از حجم بالای تجارت داخلی نیز برخوردار است، جهت حفاظت از این حجم کالا نیاز به سوله‌ها و انبارها و سردخانه‌های بسیاری است از جهت دیگر نیز تنظیم این بازار بزرگ از سوی تولید‌کنندگان عمده یا دولت در بازارهایی که عرضه‌های فصلی و تقاضای دائمی دارند برای تمامی عاملین بسیار مهم است. هیچ کس در بازار از نوسان شدید استقبال نخواهد کرد و عرضه‌کنند‌گان و دولت جهت ثبات بخشی و حفظ بازار نیاز به سوله و سردخانه جهت انبار مازاد عرضه در دوره تولید و عرضه آن به هنگام کمبود عرضه در بازار هستند. هم‌اکنون کشور از بابت حوادثی که در انبارها و سوله‌های غیر استاندارد اتفاق می‌افتد زیان‌های فراوانی را تحمل می‌کند. این زیرساخت‌ها نسبت به سازه‌های اولاتر (راه‌ها و نیروگاه‌ها و...) تفاوت‌هایی دارند.

● چرا اولویت دوم:

این مراکز به عنوان کالای عمومی خالص شناخته نمی‌شوند به‌‌رغم آنکه آحاد مردم از وجود آن بهره‌مند می‌شوند برای اصنافی از بازار به عنوان کالای ضروری شناخته می‌شوند و تمایل به پرداخت بالایی بابت آن دارند و سواری مجانی برای این افراد مفهومی ندارد و امکان پذیر نیست. در این سازه‌ها به‌‌رغم آنکه خود هزینه‌های ثابت بالایی را می‌طلبند نسبت به راه‌ها و نیروگاه‌ها هزینه پایین‌تری دارند. دوما ساخت این مراکز مستقیما سود‌دهی دارد، اما به جهت آنکه سود این واحدها به نسبت سرمایه‌گذاری اولیه خود از میانگین سود بازار به مراتب کمتر است، بخش خصوصی تمایل چندانی به ورود به ساخت این سازه‌ها ندارد. همچنین مکان‌یابی این انبارها و سردخانه‌ها که اهمیت استراتژیک نیز دارند، خصوصا در دوره‌های بحران نظیر جنگ یا کمبود شدید که نیاز به واکنش سریع عاملین دارد، بسیار حیاتی است. به همین منظور این زیرساخت‌ها باید در مکانی بهینه نسبت به مبدا تولید و محل مصرف ساخته شوند همچنین باید محل این سازه‌ها به لحاظ خصوصیات پدافند غیر‌عامل و به طور کلی ملاحظات امنیتی رعایت شوند.

بدیهی است که از دیگر ملاحظات در ساخت این زیرساخت‌ها، قطعا توجه به ویژگی ساخت به لحاظ صرفه‌های اقتصادی و ویژگی‌های فنی و مهندسی است.

تراکم جمعیتی کشور نشان می‌دهد که تهران- شهرهای واقع در کوهپایه‌های زاگرس- اصفهان و شهرهای شمالی کانون‌های اصلی جمعیتی کشور هستند. قطعا ملاحظات جمعیتی مکان‌یابی این زیرساخت‌ها را به حاشیه‌های غربی استان تهران و شهرهای مرکزی کشور هدایت می‌کند از آن جهت که این نقاط تا حدی نقطه مرکزی کشور محسوب می‌شود و نیز پشتیبانی امنیتی پایتخت کشور را داراست از نظر امنیتی نیز از فاکتورهای کافی و لازم برخوردار است. در این ناحیه وسیع زمین‌ها و املاک ملی بسیاری وجود دارد که دولت می‌تواند با اختصاص این املاک البته با حفظ محیط زیست منطقه سهم بسزایی در کاهش قیمت تمام شده این زیر‌ساخت‌ها داشته باشد، همچنین در ساخت این مراکز نکات فنی واقتصادی دیگری مطرح است. در ساخت سازه‌های کنونی در کشور توجهی به کاهش هزینه‌ای ساخت و نگه داری و نیز طول عمر سازه نمی‌شود. طول دوره ساخت در بعضی پروژه‌ها به حدی طولانی می‌شود که هنگام افتتاح پروژه عمر مفید قسمتی از سازه نظیر پی تمام شده محسوب می‌شود!

با آنکه عمر مفید بتن به عنوان سازه‌ای پایه در ساخت ساختمان ۱۰۰سال است عمر مفید اغلب ساختمان‌ها که هم اکنون در کشور ساخته می‌شود کمتراز ۳۰ سال برآورد می‌شود. هم‌‌اکنون دانش و روش‌های ساخت نوینی وارد کشور شده است که در صورت احداث بنا بر پایه این روش‌ها علاوه بر کاهش در هزینه‌های ساخت و افزایش سرعت ساخت عمر مفید سازه تا میزان ۳ برابر افزایش می‌یابد.

بعضی از روش‌های ساخت و تجهیزاتی که هم اکنون در کشور برای ساخت سوله‌ها و سردخانه‌ها استفاده می‌شود و نیز فرسودگی سیستم‌های تولید و همچنین پرمصرف بودن و استهلاک زیاد تجهیزات سردخانه‌ها و سوله‌های کنونی با قیمت‌های جدید ناکارامدی خود را به مراتب بیشتر نشان خواهند داد.

● طرح تحول اقتصادی و نقش آن بر شکست وضع کنونی:

تا اکنون استفاده ازاین روش‌ها و تجهیزات با قیمت‌های پایین سوخت تا حدی توجیه اقتصادی داشت. هم‌اکنون بعد از آزاد‌سازی کامل قیمت‌ها، استفاده از بسیاری از این مواد و دستگاه‌ها دیگر هیچ توجیهی نخواهد داشت و به فاصله یک تا پنج سال از آغاز طرح تحول اقتصادی عاملین اقتصادی متوجه عدم توجیه اقتصادی استفاده از دستگاه‌ها و تجهیزات کنونی خواهند شد و نسبت به تعویض تکنولوژی تولید خود اقدام خواهند کرد همچنین با خروج تعداد قابل توجهی ازسردخانه‌ها و سوله‌های موجود به علت فرسوده و غیر‌بهینه بودن آنها از فرآیند اقتصادی کشور در یکی دو سال آینده در صورت عدم چاره جویی مشکلات فراوانی دامنگیر اقتصاد کشور خواهد شد. به عبارت دیگر طرح تحول اقتصادی در میانه راه تقاضا را برای استفاده از تجهیزات باکیفیت و بهینه بالا خواهد برد؛ در حالی که سازه‌های موجود نیز از بازار خارج خواهند شد. با توجه به این نکته که به احتمال زیاد این دوره همزمان با دوره آغاز رونق اقتصادی در کشور باشد، نیاز کشور به سوله‌ها و سدخانه‌های استاندارد به مراتب شدید‌تر احساس خواهد شد.

مهدی شجاعی‌مقدم