روند فقر در ایران و جهان

جدیدترین اخبار و آمار حاکی از این است که ۳۷ میلیون از مردم آمریکا یا ۱۲ ۶ درصد از جمعیت این کشور بر اساس اعلام رئیس سازمانهای خیریه کاتولیک ایالات متحده آمریکا زیر خط فقر زندگی می کنند و یک سوم کودکانی که در واشنگتن هستند در فقر بسر می برند

جدیدترین اخبار و آمار حاکی از این است که ۳۷ میلیون از مردم آمریکا یا ۱۲.۶ درصد از جمعیت این کشور بر اساس اعلام رئیس سازمانهای خیریه کاتولیک ایالات متحده آمریکا زیر خط فقر زندگی می کنند و یک سوم کودکانی که در واشنگتن هستند در فقر بسر می برند.

هر هفته ۲۰۰ هزار کودک در کشور های فقیر می میرند؛ به عبارتی هر روز ۲۸۵۷۲ کودک و هر سال ۱۰ میلیون و ۴۲۸ هزار و ۷۸۰ کودک در اثر نداری و بی چیزی جان خود را از دست می دهند. در حال حاضر ۲۰ درصد از كل جمعیت جهان در فقر مطلق زندگی می ‌كنند و در آمد سرانه آن‌ها از یك دلار در روز كمتر است.

طبق آمار یونسکو ۷ درصد از مردم ایران با در آمد کمتر از ۲ دلار در روز ، در فقر مطلق زندگی می کنند. به این ترتیب اگر جمعیت ایران را در حال حاضر ۷۰ میلیون نفر بر آورد کنیم، بیش از ۵ میلیون ایرانی در فقر مطلق به سر می برند. آمار و داده های موجود در مجلس شورای اسلامی بیانگر این مهم است که كه در سال ۱۳۸۳ تعداد ۲۳۵۹۰۰۰ خانوار فقیر در كشور وجود داشته‌اند كه ۱۲۴۰۹۸۶۰ نفر را شامل می شده است.

كشورهای فقیر بالاترین درصد جمعیت جوان را دارند كه در این میان بیش از ۵۰۰ میلیون نفر از آنها با روزی كمتر از ۲ دلار زندگی می‌كنند. گزارش سال ۲۰۰۲ اُنکتاد، کنفرانس تجارت وتوسعه سازمان ملل متحد درباره کشورهای کمتر توسعه یافته جهان پیش بینی کرده است که اگر روند اقتصادی جاری همچنان ادامه یابد ، تا سال ۲۰۱۵ بالغ بر ۱۱۳ میلیون نفر از مردم جهان به کسانی اضافه خواهند شد که هم اکنون در زیر بدترین خط فقر به سر می برند. در این گزارش، برمبنای آمار سرانه ملی تنظیم شده، بد ترین خط فقر، شرایطی توصیف شده است که مردم طی آن با مبلغی کمتراز یک دلار در روز امرار معاش می کنند.

همچنین در این گزارش، فقر به ویژه کشورهای کمتر توسعه یافته آفریقا را فلج کرده است. ازمیان ۴۹ کشور کمتر توسعه یافته جهان ۳۴ کشور آن در آفریقا واقع شده اند.

با مشاهده آمار و اخبار فوق، کاملا آشکار می شود که فقر یک موضوع جهانی و یک پدیده همه جایی است. هر چند آفریقا نمونه ترین شاخص فقر است اما این معضل بزرگ همه جا به چشم می خورد. فقر یا تهیدستی به معنای کمبود امکانات برای پیشبرد زندگی در سطح نازل آن است. فقر و بدبختی به علت تفاوت طبقاتی جامعه بروز می‌‌کند که بعد از دوران اولیه انسان‌های بدوی که سال‌ها پیش زندگی می‌‌کردند به بار آمده است و نتیجه آن تفاوت‌های اجتماعی در سطوح طبقات متفاوت جامعه است تا زمانی که این شرایط حاکم باشد جامعه به دو شاخه فقیر و غنی تقسیم بندی است و یکی دیگر از دلایل فقر به طرز تفکر اشخاص فقیر برمی گردد انسان هایی که سواد مالی ندارند و قادر به تحلیل مسائل مالی خود نیستند و حتی به دنبال بهبود وضعیت موجود نیستند.

بررسی دلایل فقر و نتایج اقتصادی و اجتماعی این معضل جهانی همواره یكی از موضوعات مورد علاقه محققان و اقتصادانان بوده است. این علاقه و انگیزه در سال‌های اخیر به دلیل گسترش فقر و ناتوانی دولت ها در حل و یا تعدیل این معضل بیشتر شده است. بعضی برآنند كه وظیفه دولت است تا با اجرای برنامه‌های ضد فقر به تنگدستان و نیازمندان به طور مستقیم و یا غیرمستقیم كمك كند. این نظریه که از دین اسلام و نیز فرهنگ ایرانی سرچشمه می گیرد بر این باور است که افراد باید به صورت فردی و یا گروهی از طریق دولت منتخب خود، در متوازن كردن توزیع درآمد بکوشند تا بتوانند حداقل های یک زندگی را برای شهروندان فراهم آورند.

● چرا فقر متولد می شود و رشد می کند؟

دلایل و عوامل گوناگونی را می توان برای بروز و ظهور پدیده فقر برشمرد اما در این میان برخی عوامل در تولد فقر بسیار موثرند که مهمترین آن ها را با هم مرور می کنیم:

▪ شرایط و موقعیت های اقتصادی نامطلوب؛ یکی ازمهمترین دلایل فقر عدم موقعیت های اقتصادی بهنجار و یا شرایط نامطلوب اقتصادی است که نه تنها سبب بروز فقر می شود بلکه فضای اقتصادی و سیاسی جامعه را نیز به سمت تورم و بی اعتمادی مردم به دولت و رویگردانی آنان از شرکت در مناسبات سیاسی و انتخاباتی پیش می برد چرا که وجود فقر در یک جامعه سبب ایجاد یاس فلسفی و تقویت بی هویتی اندیشه ای و رفتاری می شود و میزان امید به زندگی را کاهش می دهد و زمانی که افراد یک جامعه دچار یاس و بی اعتمادی شوند تصویر روشنی از آینده خود نخواهند داشت.

▪ بیکاری؛ « مصدر تمام مفاسد، بیکاری است» و یکی از این مفاسدی که از بیکاری ناشی می شود فقر و نیازمندی است. هرچه نرخ بیكاری در جامعه بیشتر باشد، درجه فقر آن جامعه نیز بیشتر خواهد بود. بیكاری وقتی اتفاق می ‌افتد كه تعداد افرادی كه در جستجوی كار هستند از كارهای عرضه شده توسط كارفرمایان بیشتر باشد. نکته قابل ذکر این است که نباید بیكاری را یك پدیده انتخابی و اختیاری دانست چرا که بیکاری امری اجباری است که از کم توجهی به سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی، عدم برنامه ریزی کارشناسانه در آموزش و پرورش، پایین و یا سطحی بودن تحصیلات و تجربه و یا پایین بودن رشد اقتصادی ناشی می شود.

▪ توزیع ناعادلانه درآمدها و پرداخت حقوق؛ یکی از مهمترین دلایل ظهور و رشد معضل فقر، توزیع ناعادلانه درآمدها و پرداخت غیر منصفانه حقوق( حق الزحمه ها) است. یکی از مهمترین دلایل بعثت پیامبران الهی اجرای «قسط» در جامعه است و قسط عبارت است از « برابری میزان سهم حقیقی هر کس با میزان کاری که انجام می دهد». آیا به راستی این قانون مسلم و موثر که نقش غیر قابل انکاری در ریشه کنی فقر دارد در سیستم های سیاسی و اقتصادی ایران و حتی سایر کشورهای جهان به اجرا درآمده است؟ اگر به اجرا در آمده و به آن عمل شده است پس این آمار تکان دهنده فقر و میزان فقیران چیست؟

● چه باید کرد؟

برخی نهادهای بین المللی که در راستای مبارزه با فقر فعالیت می کنند برای از بین بردن فقر شدید و گرسنگی ۶ راهکار را ارائه داده اند:

نخست ، گسترش نظام تامین اجتماعی، دوم ، اعمال سیاست‌های مالیاتی با هدف دستیابی به توزیع عادلانه درآمدها ؛ سوم ، برآوردسالانه خطوط فقر مطلق و نسبی ؛ چهارم ، ایجاد شغل برای فقرا و ارایه آموزش‌های شغل به آنها، پنجم، بهبود و مشاركت سازمانهای غیر دولتی و نهادهای خیریه در برنامه‌های فقرزدایی و در نهایت حصول اطمینان از دست‌یابی به امنیت غذایی.

راهکارهای دیگری همچون پرداخت منظم مالیات و تلاش در راستای نهادینه کردن فرهنگ پرداخت مالیات و نیز، گسترش تعاونی ها و سیستم های اقتصادی غیردولتی می تواند در ریشه کنی فقر بسیار موثر باشد.