تولید و مصرف نهاده های کشاورزی در جمهوری آذربایجان

یکی از عمده ترین تحولات اقتصادی جمهوری آذربایجان مربوط به تحقیقات اکتشافی نفت در دریای خزر می باشد که در سطح وسیعی با مشارکت شرکت های بزرگ نفتی در حال انجام است

جمهوری آذربایجان با یک ملیت آذری‌زبان و غالباً مسلمان، همانند سایر کشورهای استقلال یافتهٔ اتحاد جماهیر شوروی سابق در ۱۹۹۱ به‌عنوان کشور مستقل مطرح گردید ولی آتش جنگ در سال ۱۹۹۴ با جمهوری ارمنستان (که هنوز هم مناقشات بین دو کشور کاملاً حل نشده است) موجب آسیب‌های عمده‌ای به این کشور گردید و در حقیقت جنگ قره‌باغ موجب آواره شدن بیش از ۸۰۰ هزار نفر و از دست دادن ۱۶ درصد از خاک این کشور شد.در حال حاضر یکی از عمده‌ترین تحولات اقتصادی جمهوری آذربایجان مربوط به تحقیقات اکتشافی نفت در دریای خزر می‌باشد که در سطح وسیعی با مشارکت شرکت‌های بزرگ نفتی در حال انجام است.این کشور در جنوب آسیای مرکزی و در کنار دریای خزر مابین کشورهای ایران و روسیه و بخش کوچکی از اروپا و سلسله جبال قفقاز واقع شده و با کشورهای ارمنستان، گرجستان، ایران و روسیه هم‌مرز است. نکتهٔ جالب در جغرافیای آذربایجان، بخش نخجوان است که کاملاً به‌وسیلهٔ ارمنستان از این کشور جدا شده و در جنوب‌غربی این کشور قرار گرفته است.کل مساحت جمهوری آذربایجان حدود ۸۶،۶۰۰ کیلومتر مربع است که ۵۰۰ کیلومتر مربع آن را آب تشکیل می‌دهد ولی به آب‌های آزاد راه ندارد.آب و هوای این کشور اغلب خشک و در نقاط شمالی نیمه خشک استپی است و پست‌ترین نقطهٔ آن دریای خزر با ۲۸- متر و بلندترین نقطهٔ آن کوه بازاردوز و (Bazarduzu Dagi) با ۴۴۸۵ متر ارتفاع از سطح دریاهای آزاد است.

منابع طبیعی این کشور شامل نفت، گاز طبیعی، معادن آهن و آلومینیوم و فلزات غیر از آهن است. از جمله خطرات طبیعی تهدیدکنندهٔ این کشور، خشکسالی است.جمعیت جمهوری آذربایجان براساس آمار جولای سال ۲۰۰۴ میلادی بالغ بر ۷،۸۶۸،۳۸۵ نفر برآورد شده که ۲۷ درصد زیر ۱۴ سال، ۲/۶۵ درصد مابین ۱۵ الی ۶۴ سال و ۸/۷ درصد بالای ۶۵ سال هستند. میانگین سنی جمعیت این کشور در کل ۳/۲۷سال است که در زنان ۸/۲۸ سال و در مردان ۹/۲۵ سال اعلام شده و کل نسبت مردان به زنان ۹۵/۰ است.میزان رشد جمعیت نیز در این کشور پائین بوده و حدود ۵۲/۰ درصد گزارش شده است.نوع حکومت این کشور جمهوری است و در قالب ۵۹ ایالت یا استان (رایون) اداره می‌شود. پایتخت آن باکو و ملیت مردم آن آذربایجانی (Azerbaijani) است. در این کشور، نژادهای مختلفی از جمله آذری (۹۰ درصد)، داغستانی (۲/۳ درصد)، روسی (۲/۵ درصد)، ارمنی (۲ درصد) و سایر نژادها (۳/۲ درصد) وجود دارد. اغلب ارمنی‌های این کشور در منطقهٔ تفکیک شدهٔ ناگورنو ـ قره‌باغ زندگی می‌کنند (آمار جولای سال ۱۹۹۵).

از نظر مذهبی اکثر مردم این کشور مسلمان هستند (۴/۹۳ درصد) و سایر مذاهب از قبیل ارتدوکس روس (۵/۲ درصد) و ارتدوکس ارمنی (۳/۲ درصد) نیز در آن رواج دارد (آمار سال ۱۹۹۵).زبان رسمی این کشور ”آذربایجانی“ است (۸۹ دصد) ولی زبان روسی نیز در آن به وفور استفاده می‌شود. به‌طوری که در اغلب مراکز علمی و آموزشی این زبان مورد استفاده قرار می‌گیرد.از نظر سواد خواندن و نوشتن، بالغ بر ۹۷ درصد جمعیت بالای ۱۵ سال آذربایجان باسواد هستند که این میزان در مردان ۹۹ درصد و در زنان ۹۶ درصد بوده است. از نظر اقتصادی، اولین محصول صادراتی این کشور نفت است که با عقد قراردادهای خارجی و ورود شرکت‌های قدرتمند خارجی به آن سرمایه‌ای بالغ بر ۶۰ میلیون دلار به‌طور درازمدت در مناطق نفت‌خیز این کشور جذب شده است. سیستم اقتصادی آذربایجان در حال گذر از روال قدیمی ـ که مشکلات فراوانی داشته است ـ به یک سیستم جدید اقتصادی (market economy) است و این جایگزینی فعلاً روند کندی دارد. ولی با توجه به شرایط فعلی قطعاً این گذر در طی برنامه‌های دراز مدت ممکن خواهد بود.در مرحلهٔ دوم با توجه به نیاز این کشور به سرمایه‌گذاری خارجی می‌بایستی هرچه زودتر مشکل درگیری این کشور با ارمنستان کاملاً حل و فصل گردد. در حال حاضر روابط تجاری با کشورهای روسیه و آسیای میانه، رفته رفته کمرنگ‌تر شده، تجارت با کشور ترکیه و کشورهای عضو اتحادیهٔ اروپا رونق بیشتری دارد.در هر صورت هرگونه تغییرات اقتصادی درازمدت در جمهوری آذربایجان مستقیماً به قیمت آیندهٔ نفت و قابلیت این کشور در مدیریت چاه‌ها و خطوط انتقال نفت خود به سایر کشورها بستگی خواهد داشت. به هر حال کل GDP آذربایجان در سال ۲۰۰۳ میلادی بالغ بر ۶۵/۲۶ بیلیون دلار و میزان رشد واقعی آن ۲/۱۱ درصد است.

سهم بخش‌ها در GDP این کشور عبارت است از: ۱/۱۴ درصد کشاورزی، ۷/۴۵ درصد بخش صنعت و ۲/۴۰ درصد بخش خدمات.

کشور جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۰۲ حدود ۴۹ درصد جمعیت زیر خط فقر داشته که در نوع خود جالب توجه است. نیروی کار این کشور در سال ۲۰۰۳ میلادی ۹۹/۴ میلیون نفر گزارش شده و حدود ۱/۱ درصد (آمار رسمی ۲/۱ درصد) نیز جمعیت بیکار اصلاح شده است.

کل نیروی کار جمهوری آذربایجان در بخش‌های کشاورزی و جنگل (۴۱ درصد)، صنعت (۷ درصد) و خدمات (۵۲ درصد) مشغول فعالیت هستند.

عمده تولیدات صنعتی این کشور عبارت است از: نفت، گاز طبیعی، فرآورده‌های نفتی، تجهیزات میادین نفتی، انواع ورق آهن و فلزات، سیمان، مواد شیمیائی و مواد پتروشیمی و منسوجات.

کشاورزی در آذربایجان

جمهوری آذربایجان با آب و هوای خشک و نیمه خشک استپی تقریباً یک کشور کوهستانی هم هست چرا که بیش از ۴۳ درصد اراضی آن در مناطق بالای ۱۰۰۰ متر ارتفاع از سطح دریای آزاد قرار دارند و ۵ منطقهٔ اصلی را می‌توان در این کشور مشخصاً نام برد: رشته کوه‌های قفقاز بزرگ و قفقاز کوچک، اراضی پست کنار رودهای ارس و کورا، سلسله جبال تالش و بخش خودمختار نخجوان.کل اراضی قابل کشت این کشور، حدود ۳۲/۴ میلیون هکتار برآورد شده که حدود ۵۰ درصد کل مساحت این کشور را شامل می‌شود. از طرفی اراضی تحت کشت سالانهٔ جمهوری آذربایجان حدود ۸۰/۱ میلیون هکتار است که حدود ۴۲ درصد کل اراضی قابل کشت را شامل می‌شود و ۱۹ درصد کل مساحت این کشور از این میزان، حدود ۵۴/۱ میلیون هکتار زیر کشت گیاهان یک ساله و ۲۶/۰ میلیون هکتار زیر کشت گیاهان دائمی هستند و حدود ۴۴ کل جمعیت آن در مناطق روستائی زندگی می‌کنند.

میانگین دمای تابستانه حدود ۲۲ درجهٔ سانتی‌گراد و میانگین دمای زمستانه در اکثر مناطق زیر صفر درجهٔ سانتی‌گراد است.آب و هوای مرطوب فقط در مناطق پست کناره‌های خزر به‌خصوص در اطراف اراضی پست لنکران (Lankaran) وجود دارد و تخمین میانگین بارندگی در آن حدود ۵۴۱ میلی‌متر در سال است. البته در مناطق شمالی این کشور میزان بارندگی حدود ۲۰۰ میلی‌متر و در جنوب ۱۲۰۰ الی ۱۴۰۰ میلی‌متر می‌باشد.چنانچه ذکر شد آذربایجان تقریباً یک کشور کوهستانی است و بالغ بر ۶۰ درصد از این سرزمین را مناطق کوهستانی تشکیل می‌دهد و از طرفی اراضی پست و هموار آن نیز اراضی شبه صحرائی هستند. جنگل‌های آذربایجان اغلب در جنوب و جنوب‌شرقی این کشور واقع شده، حدود ۱۲ درصد از کل مساحت این کشور را شامل می‌شود.مناطق معدودی از این کشور از جمله مناطق لنکران و اطراف رودخانه‌های کورا و ارس دارای آب و هوای مرطوب بوده و مناسب کشت مرکبات و چای است. ولی در همین اراضی نیز وجود شیب‌های تند یکی از مشکلات کشاورزی بوده و در مناطق کوهستانی و به‌خصوص کوه‌های قفقاز، سردی هوا نیز یکی از مشکلات کشاورزی است. از طرفی در سرزمین‌های حاصلخیز حاشیهٔ دریای خزر پیشروی دریا نیز یکی دیگر از مشکلات اساسی کشاورزی است که عمدتاً از سال ۱۹۷۰ میلادی آغاز شده است.کشاورزی در آذربایجان از تاریخچهٔ طولانی برخوردار است و حدود ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال پیش در آذربایجان کشت و کار و به‌‌خصوص کشاورزی حبوبات رواج گسترده‌ای داشته است و در حال حاضر هم کشاورزی در اقتصاد این کشور و مردمان آن از اهمیت ویژه‌ای برخودار است به‌طوری که حدود ۴۰ درصد از نیروی فعال این کشور در زمینهٔ کشاورزی فعالیت‌ دارند.آذربایجان یکی از تولیدکنندگان عمدهٔ محصولات کشاورزی در منطقه است که محصولاتی از قبیل سبزیجات، چای، انگور و مرکبات و سایر میوه‌ها، تنباکو و پنبه را تولید می‌کند.پس از جدائی کشورهای آسیای میانه در سال ۱۹۹۱ میلادی، جمهوری آذربایجان دچار محدودیت‌هائی در زمینهٔ تولیدات کشاورزی شد و صنایع غذائی آن دچار اضمحلال گردید. ولی از سال ۱۹۹۸ با توجه به برنامه‌ریزی‌های به‌عمل آمده، تولیدات کشاورزی از جمله تولید گوشت، تخم‌مرغ، حبوبات، سیب‌زمینی و سبزیجات در آن افزایش پیدا کرده است و بازارهای محصولات و نهاده‌های کشاورزی کاملاً ملّی شده و به بخش خصوصی واگذار گردیده که این مسئله تأثیرهای مثبت فراوانی به همراه داشته است.جمهوری آذربایجان پتانسیل‌های بسیار خوبی در زمینه تولیدات میوه و خشکبار و سبزیجات و فرآوری محصولات کشاورزی دارد و در حال حاضر نکتار و افشرهٔ میوه‌هائی از قبیل پرتقال، سیب و انگور در حال صدور به سایر کشورها از جمله روسیه است.یکی از کلیدی‌ترین فعالیت‌های جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر، پرداختن به برنامه‌های اصلاحات ارضی و تغییر قوانین مربوطه است که عملاً از سال ۱۹۹۶ آغاز شده است و با همکاری بانک جهانی، پروژه‌های عمده‌ای از این دست در حال اجراء است.

---