چای ۵۰ خاصیت دارد ولی افراط نکنید

چای, این نوشیدنی معروف که به نام های شای و تی نیز معروف است, بعد از آب, بیشترین مصرف را در جهان داراست

چای، این نوشیدنی معروف که به نام‌های شای و تی نیز معروف است، بعد از آب، بیشترین مصرف را در جهان داراست....

چای نزدیک به ۴۷۰۰ سال سابقه تاریخی داشته و می‌گویند شنونگ، امپراتور چین، با الهام از برخی بومیان، دم کردن و نوشیدن آن را همگانی کرده است. گیاه چای که بومی چین بوده اکنون به دلیل جاذبه‌های اقتصادی خود در بسیاری از کشورهای آسیایی به خصوص هندوستان، ژاپن و ایران نیز کشت می‌شود. چای را کاشف‌السلطنه، کاردار زمان قاجاریه در سفارت ایران در هند که اهل لاهیجان بوده، به ایران آورده است. شاید بسیاری ندانند که چای به‌رغم حالت بوته‌ای آن که در اغلب باغ‌های چای دیده می‌شود، درختی همیشه سبز و بسیار زیباست که به دلیل برداشت مداوم جوانه‌های برگ آن، به صورت بوته‌ای نگه داشته می‌شود. چای انواع مختلف دارد که طی مراحل مختلف فرآوری به اشکال گوناگون تهیه و عرضه می‌شود و به طور کل آنها را در انواع زیر می‌توان دسته‌بندی کرد.

چای سیاه که عمده‌ترین میزان تولید را در جهان دارا بوده و از برگ‌های جوان و تازه چای تهیه می‌شود. نحوه تهیه این نوع چای به این صورت است که برگ‌های سبز و تازه با گرمای هوای متراکم، کمی خشک می‌شوند و سپس توسط دستگاه‌های مخصوص مالش داده می‌شوند تا له شوند. برگ‌های مالش داده شده در محل‌های نمناک و تاریک نگهداری می‌شوند تا عمل تخمیر در آنها صورت گیرد و سپس توسط دستگاه‌های خشک‌کن که با باد گرم متراکم کار می‌کنند، خشک می‌شوند و به صورت قطعاتی به ابعاد مختلف در می‌آیند. طی این فرآیند چای سبزرنگ به رنگ سیاه یا قهوه‌ای تیره در می‌آید و چنانچه قبل از خشک کردن نهایی آنها را در الک‌های مختلف قرار دهند و سپس خشک کنند، انواع چای سیاه کله‌قوچی، مورچه‌ای و... تهیه می‌شوند که در اصل با یکدیگر تفاوت چندانی ندارند و مسلما هرچه یکنواخت‌تر باشند، مرغوب‌ترند. هر چه مرحله تخمیر و خشک‌ کردن با سرعت یکنواخت انجام شود و اندازه قطعات یکنواخت‌تر باشد، چای حاصل خوش‌رنگ‌تر و طعم و بوی آن نیز متناسب‌تر است.

چای سبز که از برگ‌های تازه چای تهیه می‌شود نوع دوم متداول چای است. برای تولید این نوع چای برگ‌های تازه و جوان به سرعت خشک شده و به قطعات کوچک بریده می‌شوند و در حقیقت مرحله تخمیر در این نوع چای انجام نمی‌شود و رنگ سبز چای حفظ می‌شود. دم کرده این نوع چای برخلاف نوع سیاه، به رنگ زرد روشن است که البته ایرانی‌ها این نوع رنگ را نمی پسندند زیرا به رنگ تیره چای سیاه عادت کرده اند.

چای سفید. این نوع چای که از گل‌های سفید چای تهیه می‌شود گران‌تر از دو نوع قبلی بوده و فرآیند تولید آن به این صورت است که در اوایل بهار غنچه‌های گل پایه‌های مخصوصی از درخت چای که دارای کرک‌های فراوان هستند به آرامی برداشت شده و در حرارت یکنواخت و با شدت کم خشک می‌شوند. در این نوع چای می‌توان گلبرگ‌های سفید مایل به زرد چای را به طور کامل یا تکه‌تکه شده، مشاهده کرد.

مناسب‌ترین طریقه استفاده از انواع چای، دم کردن ۲ تا ۵/۲ گرم چای در ۲۰۰ میلی‌لیتر آب است که در حرارتی کمتر از درجه جوش آب به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه قرار گیرد. ظروف چینی بهترین نوع برای دم کردن چای بوده و حرارت یکنواخت و ملایم دستگاه‌های گرم‌کننده مناسب‌ترین وسیله‌ها هستند. توصیه می‌شود از قرار دادن چای در ظروف برای یک مدت زیاد پرهیز شود. همچنین از خوردن چای مانده در این ظروف نیز باید خودداری شود. چای را نباید زیاد داغ مصرف کرد و حرارت ۵۰ درجه آن که اصطلاحا لب‌سوز نباشد مناسب‌ترین است.

همراه کردن شیر، شکلات، مواد شیرین‌کننده، مواد ترش شده و گیاهان خوش‌بوکننده در هنگام مصرف یا در هنگام دم کردن چای بسیار متداول بوده و تحقیقات نشان داده است که میزان مواد آنتی‌اکسیدان و سفید چای با اضافه کردن شیر در آن افزایش یافته و همراه کردن گیاهان معطر و طعم‌دهنده نظیر زنجبیل، دارچین، هل، به لیمو و ریحان قدرت هضم و جذب غذا را برای چای افزایش می‌دهند. در کل، بیش از ۵۰ خاصیت برای چای معرفی شده است که در بین آنها آثاری چون ادرارآوری، ضدویروس بودن، ضدتصلب شرایین بودن، خاصیت ضدباکتریایی، ضدالتهاب، آنتی‌اکسیدان، قابض، کاهش‌دهنده چربی و قند خون از مهم‌ترین‌ها هستند. نوشیدن چای در حد متعارف بسیار مناسب است ولی مصرف زیاد آن می‌تواند بی‌خوابی، حساسیت، سردرد، فشارخون، بیماری‌های قلبی، کم‌اشتهایی، اسپاسم و یبوست را به همراه داشته باشد.

نوشیدن چای فراوان در مردان می‌تواند مانع از جذب برخی از مواد و از جمله جذب آهن شود و نیز خطر افزایش مواد پروتئینی را افزایش دهد. تحقیقات نشان داده که چای زیاد می‌تواند سطح استروژن را در بدن زنان افزایش داده و خطر افزایش گرگرفتگی را بیشتر کند. حتی در زنان باردار و نیز زنان شیرده خوردن چای زیاد منع شده است. علاوه بر همه اینها، چای برای افراد دارای فشارخون باید در حد متعادل مصرف شود تا مشکلات قلبی‌عروقی تشدید نشود. حد متعارف نوشیدن چای تا سه استکان معمولی در روز برای بزرگسالان و یک‌سوم آن برای کودکان مجاز است.

دکتر غلامرضا امین

استاد دانشگاه داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران