جشنواره ای تأثیرگذار

جشنواره امسال نیز در راستای جشنواره های پیشین برنامه ریزی شد سعی كردیم در بیست و دومین جشنواره بین المللی موسیقی فجر به ماهیت و كیفیت موسیقایی گروه ها توجه خاصی داشته باشیم و این رویكرد از انتخاب دبیر جشنواره تا انتخاب گروه ها و حتی سالن های برنامه ها قابل ملاحظه است

«هدف از برپایی جشنواره موسیقی فجر پدید آوردن فضایی برای ارائه دستاوردها و توانایی های موسیقی بوده است كه صرف نظر از میزان توفیق یا عدم توفیق در تحقق این هدف، تلاشی در خور ستایش و قابل احترام است. جشنواره امسال نیز در راستای جشنواره های پیشین برنامه ریزی شد. سعی كردیم در بیست و دومین جشنواره بین المللی موسیقی فجر به ماهیت و كیفیت موسیقایی گروه ها توجه خاصی داشته باشیم و این رویكرد از انتخاب دبیر جشنواره تا انتخاب گروه ها و حتی سالن های برنامه ها قابل ملاحظه است. به هر حال برپایی جشنواره بین المللی موسیقی فجر و سایر جشنواره های موسیقایی به جریان موسیقی كشور تأثیر می گذارد و این مسأله قابل انكار نیست.»

این حرف ها را «محمد حسین احمدی» مدیر كل دفتر موسیقی و شعر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، می زند و ادامه می دهد: «باید پذیرفت كه جامعه موسیقی نیز بخشی از جامعه ایرانی است كه تمامی مزایا و معایب مترتب بر جامعه در این بخش هم البته با شدت و ضعف قابل لمس است.»

حالا نزدیك به ۸ ماه از آمدن مدیر جدید دفتر موسیقی می گذرد و او در آستانه حركتش با برگزاری بیست و دومین جشنواره موسیقی فجر روبرو شده است، پس سعی می كند در طول این چند ماه به برگزاری جشنواره ای با كیفیت و به قول دبیر جشنواره امسال «آبرومند» فكر كند. «كامبیز روشن روان» موسیقیدانی كه در طول این سالها، قابلیت های خود را همزمان در دو عرصه موسیقی و مدیریت موسیقی ثابت كرده است، به عنوان دبیر جشنواره منصوب می شود. او كه به تازگی از حجم وسیع فعالیت هایش در بخش اجرایی خانه موسیقی كاسته است، تمام هم و غمش را روی برگزاری جشنواره بیست و دوم موسیقی فجر گذاشت.

در این شرایط «محمد حسین ایمانی خوشخو» معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم درباره جشنواره ای كه در شرایطی سخت از نظر تغییر مدیریت، پرداخت بدهی های سال های قبل و... شاهد تلاش های شبانه روزی است، می گوید: «به نظرمن كیفیت جشنواره از لحاظ حضور گروههای شناخته شده، توجه به همه بخشهای موسیقی از جمله نواحی، جوان، بانوان و همچنین ارائه آثار تحقیقی و علمی، یك رشد كیفی را داشته است. همچنین به لحاظ كمی هم نسبت به سال گذشته كه در ۳ سالن برگزار شد، این رشد قابل محسوس است. به طور كلی جشنواره ملی و بین المللی محلی است كه می تواند جریان های آن رشته هنری را از حالت عادی بودن تبدیل به یك جریان سازنده و تأثیرگذار كند.

ما در طول سال انواع موسیقی، تولیدات آثار موسیقایی و اجراهای گروه هایی را در داخل و خارج از كشور داریم اما همه این اتفاقات در یك جایی به نام جشنواره محك می خورد. در این جشنواره كسانی كه موسیقی را دنبال می كنند، می آیند و یك آیینه ای را از جریان معمول موسیقی كشور می بینند.در این آیینه الگوهایی معرفی می شود و در ادامه حركت موسیقی، برای سال های بعد، این آیینه جشنواره تأثیرگذار و آموزنده خواهد شد.»

چند روز پیش بیست و دومین جشنواره هم تمام شد. در این گزارش سعی شده كه به مهم ترین جریان ها یا قول سینمایی ها به «نقطه عطف»های جشنواره امسال در بخش های مختلف پرداخته شود.

‌● سال پیامبر اعظم(ص)

سوئیت سمفونی «رسول عشق و امید»: اجرای این اثر چند ماه قبل در معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیشنهاد و طراحی شده بود كه اركستر ارمنستان به رهبری لوریس چكناواریان این سوئیت سمفونی را با نام«رسول عشق و امید» به مناسبت سال پیامبراعظم (ص) در تالار وحدت اجرا كرد. ۱۹ قطعه موسیقی مذهبی از شش آهنگساز به روی صحنه رفت و در این اجرا علاوه بر ۶۱ نوازنده از ارمنستان كه سازهای بادی، كوبه ای و زهی را می نواختند، گروه كر نوری با ۳۶ عضو اركستر را همراهی كردند.

این سمفونی كه توسط سید مهدی شجاعی طراحی ونوشته شده است، موسیقی آن با رهبری لوریس چكناواریان مراحل مختلف تولد و مبعث پیامبر(ص)، فتح مكه، حجهٔ الوداع، رحلت رسول اكرم (ص)، عاشورا، زمان ظهور عینی وموعود را با تلفیق موسیقی، نمایش و كلام روایت می كند. این سمفونی شامل قطعات «هاله لویا» ساخته هندل، «آوه ماریا» ساخته «باخ - گونو»، «دیزیره» و «لاكریموزا» ساخته های «موتزارت»، «ولادت حضرت محمد (ص)» ساخته چكناواریان، سه قطعه محمد رسول الله (ص) از «موریس ژار»، «پیوند حضرت علی (ع) و حضرت زهرا(س) »، «عید سعید غدیر»، «رحلت پیامبر(ص)»، «محمد رسول الله»، «جنگ ها» ، «عاشورا»، «پس از عاشورا با اسیران»، «دعا به درگاه خدا»، « در انتظار فرج» از ساخته های چكناواریان و امام علی (ع) ساخته فرهاد فخرالدینی به اجرا در آمد.

ژاله صادقیان و داریوش كاردان نیز روایت كننده «رسول عشق وامید»در بین اجرای قطعات اركستر بودند. رهبری گروه كر نوری این اركستر نیز علیرضا شفقی نژاد بود كه از سال ۱۳۸۰ به عنوان رهبر اركستر، گروه كر بزرگ وآهنگساز استاد محمد نوری برگزیده شده است. تالار وحدت یكی از شلوغ ترین و پر مخاطب ترین اجراهای جشنواره ای خود را در شب اجرای چكناواریان انجام داد.

ازدحام به اندازه ای بود كه علاوه بر پر شدن تمام صندلی های همكف، بالكن های سوم تالار وحدت نیز جمعیت زیادی را در خود جای داده بودند. بر اساس برنامه ریزی، این اثر موسیقایی قرار است در چند كشور مختلف جهان به اجرا در بیاید. مصطفی كمال پورتراب، تئوریسین موسیقی درباره اجرای این برنامه گفت: مدیریت كارآمد لوریس چكناواریان را یكی از مهم ترین نقاط قوت این كار می دانم و به آن نمره عالی می دهم. مدیریت این اثر كه شامل انتخاب و تنظیم قطعات، انتخاب افراد برای دكلمه متن و كلام و نظم بخشیدن به آنها است، به خوبی انجام شده و این نتیجه تجربیات پر بار گذشته چكناواریان است.

وی سمفونی رسول عشق و امید را شاهكاری خواند كه در ایران سابقه ندارد و گفت: موسیقی این اثر كه حالت شرقی و ایرانی دارد و متناسب با كلام ساخته و انتخاب شده است در روح مردم ایران اثر مطلوبی دارد و مخاطبان با شنیدن این اثر به سمت و سوی ایده های اسلامی سوق پیدا می كنند.

● سمفونی پیامبر (ص)

اركستر سمفونیك تهران به رهبری نادر مشایخی در آخرین روزهای جشنواره بیست و دوم، برای نخستین بار سمفونی پیامبر اكرم (ص) ساخته شاهین فرهت را اجرا كرد. سمفونی پیامبر اعظم (ص) همانند دیگر سمفونی های فرهت چهار قسمتی بود، در بخش اول این سمفونی كه باقدرت آغاز می شود، شخصیت و زندگی حضرت رسول (ص) توصیف می شود، دربخش دوم تفكرات ایشان و دعوت از مردم برای گرایش به دین اسلام مطرح شده و در قسمت های سوم و چهارم نیز كه همراه با شعر است به زندگی حماسی پیامبر (ص) و پیروزی های ایشان پرداخته می شود. اجرای این سمفونی در بخش سوم همراه با دكلمه و خوانندگی علی تفرشی بود.

در زمان اجرای این برنامه دبیر جشنواره، جمعی از موسیقیدانان برجسته ایران و آهنگساز اثر حاضر بودند.

شاهین فرهت پس از حضور در اجرای قطعه اش توسط اركستر سمفونیك گفت: از اجرای سمفونی پیامبر اكرم (ص) كه توسط اركستر سمفونیك تهران در تالار وحدت انجام شد، استقبال خوبی شد اما اركستر زمان كافی برای تمرین نداشته است. این اثر ۴۵ دقیقه ای به حداقل سه ماه تمرین نیاز دارد و كار بسیار مشكلی است و البته اركستر سمفونیك تهران سعی خودش را انجام داد.

● یادی از تجویدی

در سومین روز از برپایی بیست و دومین جشنواره بین المللی موسیقی فجر، اركستر موسیقی ملی در میان استقبال مخاطبان نخستین اجرای جشنواره ای خود را با گروه كامل به روی صحنه برد. در این برنامه در بخش اول آهنگ «گیسو» ساخته فریدون حافظی با تنظیم فخرالدینی، «توشه عمر» ساخته مهدی مفتاح با تنظیم شهرام توكلی و شعر رحیم معینی كرمانشاهی، «كبوتر» ساخته حسام السلطنه با تنظیم بهرنگ آزاده و شعر ملك الشعرای بهار، «شور افكن» ساخته علی اكبر قربانی، «جدایی» ساخته علی تجویدی با تنظیم بهرنگ آزاده و شعر رحیم معینی كرمانشاهی، «پرتو شمع» ساخته میلاد عمرانلو و شعر فریدون مشیری با آواز علیرضاقربانی به اجرا درآمدند.

در بخش دوم اجرای اركستر ملی، رنگ چهارگاه ساخته فرهاد فخرالدینی، «حق ناشناس» ساخته و تنظیم علی تجویدی با شعری از بیژن ترقی، «با صفا شو» ساخته مرتضی محجوبی با تنظیم مازیار حیدری و شعری از نواب صفا و «عجب می گذرد» ساخته شهرام توكلی با شعری از حكیم عمر خیام نواخته شدند. قبل از اجرای قطعه «جدایی» از ساخته های «علی تجویدی» كه بر اساس شعری از «معینی كرمانشاهی» است، «فخرالدینی» با زنده كردن یاد «تجویدی»گفت: ما در این اجرا دو قطعه «جدایی» و «حق ناشناس» را كه از ساخته های «تجویدی» است اجرا می كنیم اما با توجه به این كه همسر ایشان در این برنامه حضور دارند به یاد «علی تجویدی» این قطعات را اجرا می كنیم.

اركستر ملی در نهایت، قطعه«مرغ سحر»را اجرا كرد اما باز هم مخاطبان راضی به اتمام كنسرت نبودند و از«فخرالدینی»خواستند تا قطعه «ای ایران»را اجرا كنند. این رهبر اركستر نیز با آغوشی باز این علاقه مندی مردم به موسیقی ایرانی را پذیرفت و گروه این قطعه را اجرا كردند. سرانجام اركستر موسیقی ملی با اجرای قطعه ای بی كلام به همراه تكنوازی ویلن یكی از نوازندگان اركستر برنامه خود را به اتمام رساند.

«فرهاد فخر الدینی»، رهبر اركستر موسیقی ملی با بیان این مطلب در حاشیه اجرای اركستر موسیقی ملی در بیست و دومین جشنواره بین المللی موسیقی فجر گفت: این اركستر هرچند فراز و نشیب های زیادی را داشته، اما از لحظه آغاز به كار این اركستر سال ۱۳۷۷ تاكنون تجربیات گوناگونی را پشت سر گذاشته و آثار زیادی را روی صحنه اجرا كرده است. فخر الدینی با این اشاره كه امروز شاهد آن هستیم كه این اركستر بیش از ۱۵۰ قطعه را به نحوی اجرا كرده كه می تواند با مختصر تمرینی دوباره آنها را اجرا كند، افزود: اجرای صحنه به مراتب سخت تر از اجرای ضبط است و اركستر ملی می تواند از بین ۲۰۰ قطعه ای كه تاكنون فراهم دیده، ۱۵۰ قطعه را به راحتی اجرا كند. این موسیقیدان درباره آهنگسازی برای اركستر موسیقی ملی گفت: ما باید قطعات مان را خودمان بسازیم و اجرا كنیم این درست مانند زمانی است كه بخواهیم جاده ای را بسازیم و سپس در آن حركت كنیم خوشبختانه در این بخش اركستر ملی همواره فعال و پر بار بوده است.

امروز شاهد آن هستیم كه رپرتوارمان بسیار خوب شده است و مطمئن هستیم كه بهتر از این هم می شود اكنون قطعات بی شماری خلق شده كه هنوز اجرا نشده است. فخر الدینی درباره تربیت رهبر برای اركستر موسیقی ملی خاطرنشان كرد: رهبری اركستر ملی نیاز به تخصص خاص دارد. برای مثال زمانی كه اركستر موسیقی گل ها شكل گرفت، اگر «هربرت فن كاریان»، رهبر این اركستر شد و مرحوم «خالقی»، رهبر اركستر فیلارمونیك نه اركستر گل ها اركستر می شد نه اركستر فیلارمونیك همانی می شد كه امروز می شناسیم.

موسیقی ایرانی به رهبری نیاز دارد كه هم موسیقی ایرانی را بشناسد و هم اصول جهانی موسیقی را بداند زمانی كه از من خواسته شد تا رهبری این اركستر را به عهده بگیریم تجربه زیادی نداشتیم، اما این تجربه به مرور زمان حاصل شد و بعد از این هم همان كسانی كه امروز با اركستر همكاری می كنند رهبری آن را به عهده می گیرند. به هر حال ما در سه شب به خوانندگی «علیرضا قربانی» اجرای موفقی را داشتیم.

فخرالدینی همیشه سعی كرده است در تمام برنامه هایش ردی از فضای موسیقی دهه های ۳۰ و ۴۰ بر جای بگذارد.

در اجراهای اخیر این اركستر هم با آهنگ هایی از جمله مفتاح، حسام السلطنه، علی تجویدی و مرتضی محجوبی سعی در احیای فضای نوستالژیك گذشته داشت كه با استقبال روبرو شد.

● اركستر زهی پارسیان

اركستر زهی پارسیان به سرپرستی«مازیار ظهیرالدینی» در نخستین روز از جشنواره موسیقی فجر در سالن رودكی به اجرای برنامه پرداختند. دومین اجرا در سالن رودكی در نخستین روز از بیست و دومین جشنواره موسیقی فجر به اجرای گروه پارسیان اختصاص داشت.این گروه متشكل از نوازندگانی چون «سهراب برهمندی»: ویولا، «آیدین احمدی نژاد» و «نگار نوراد»: ویولنسل، «پورنگ پورشیرازی»: كنترباس، «نیما زاهدی»، «علی جعفری پویان» و «تینا جامه گرمی»، «مازیار ظهیرالدینی»، «محمدرضا كریمی»: ویولن و «میثم مروستی»: ویولا به اجرای قطعاتی چون آداجیو فوگ از«مهران روحانی»، مالامبو از «خوزه براگاتو»، برناد،۲ اپوس ۶۳ از «فولكمن»و پنج قسمت از سوئیت گایانه از «آرام خاچاطوریان» پرداختند كه قطعه «مهران روحانی» از جمله قطعاتی بود كه گروه پارسیان در كنسرت خود در نیاوران نیز اجرا كرده بودند. این گروه كه جزو فعال ترین گروه های موسیقی كلاسیك در ایران به شمار می رود، پیش از این اجرا و در نیمه آبان نیز كنسرتی با عنوان نی نوا در كاخ نیاوران برگزار كرده بود. بررسی فهرست آثاری كه در این اجرا نواخته شد نشان دهنده تغییراتی در رپرتوار گروه زهی پارسیان است كه شاید بتوان آن را به تأثیر كنسرت نی نوا (اجرای آثار آهنگسازان ایرانی) نسبت داد.

گزارشی از بیست و دومین جشنواره بین المللی موسیقی فجر در یك نگاه

سمیه قاضی زاده

---