چاقی پاندمی قرن

جالب توجه ترین نکته ی بازی فوتبال پیش کسوتان استقلال و میلان مشاهده ی و مقایسه ی اندام بازیکنان ایرانی و ایتالیایی است

جالب توجه ترین نکته ی بازی فوتبال پیش کسوتان استقلال و میلان مشاهده ی و مقایسه ی اندام بازیکنان ایرانی و ایتالیایی است. و این موضوع بهانه ایی شد تا مطالب زیر را در خصوص چاقی تهیه و در منظر انظار هموطنان عزیز قرار دهم انشاءا.. گامی در جهت پیشگیری از بیماری چاقی برداشته باشم.

همانطور که در تصاویر مشاهده می کنید تقریبا همه ی بازیکنان پا به سن گذاشته ی ما دچار اضافه وزن و چاقی شده اند ، بازیکنانی که در دوره ی بازیگری خود قطعاً هیچکدام به این مشکل دچار نبوده اند با افزایش سن به دلیل کاهش فعالیت های جسمانی از یک سو و کاهش نیاز بدن به کالری و عدم تغیییر در کمیت و کیفیت تغذیه و ورودی کالری به بدن با افزایش وزن و چاقی مواجه شده اند، که البته به راحتی می توانستند از ابتلاء چاقی پیشگیری نمایند که در ادامه به راههای پیشگیری خواهیم پرداخت. اما ظاهراً بازیکنان ایتالیایی خوب توانسته اند با این مسئله برخورد نموده و خود را از عوارض چاقی مصون نگه دارند و ای کاش فوتبال دوستان عزیز ما همانطور که با اظهار علاقه به بازیکنان ایتالیایی تا جایی که پیراهن بعضی از آنها به سرعت بین هواداران فوتبال ارزش مالی فراوانی پیدا کرد به همان اندازه هم به این موضوع توجه نموده و به فکر فرو می رفتند که چرا اینقدر بین بازیکنان ما و آنها اختلاف وزن وجود دارد؟

به تجمع غیر طبیعی چربی در بدن چاقی گفته می شود. زمانی که دریافت انرژی از مصرف یا سوخت انرژی در بدن تجاوز کند ، بدن انرژی اضافه را در سلولهای چربی که در بافت چربی وجود دارند، ذخیره می کند. این سلو ل ها ی چربی به عنوان ذحیره انرژی عمل می کنند و بسته به این که فرد چگونه این انرژی را مصرف می کند، بزرگ می شوند یا کوچک می شوند. اگر فرد بین دریافت و مصرف انرژی توسط عادات خوردن و ورزش منظم تعادل برقرار نکند، چربی ساخته می شود و فرد دچار اضافه وزن می شود. افراد چاق از نظر مقدار و نحوه توزیع چربی در بدن متفاوت هستند . خطراتی که با چاقی همراه هستند و نوع بیماری هایی که از چاقی ناشی می شوند، تحت تاثیر نحوه توزیع چربی در بدن هستند. زمانی که قسمت عمده چربی در شکم تجمع می یابد خطر عوارض چاقی ، بالاخص بیماری قلبی عروقی بیشتر است. در برخی ازخانواده ها احتمال ابتلا به چاقی بیش از سایر خانواده هاست.

عوامل مؤثربرچاقی

عوامل ژنتیکی: در خانواده هایی که افراد چاق دارند احتمال بروز چاقی در سایر افراد خانواده بیشتر است. در واقع زمینه ژنتیکی فرد را مستعد می کند تا در صورت دریافت بیش از حد انرژی یا فعالیت ناکافی ، دچار اضافه وزن شود.

عوامل محیطی: الف- عادات غذایی نامناسب مثل مصرف بی رویه غذاهای چرب و شیرین ب- کم تحرکی

پ- بعضی از بیماری ها مثل کم کاری تیروئید ت- مصرف بعضی از داروها

ارزیابی و برآورد خطراضافه وزن و چاقی

نمایه توده بدنی (BMI): تعیین نمایه توده بدنی ساده ترین و رایج ترین راه تعیین اضافه وزن و چاقی است که می تواند شیوع چاقی درجامعه و خطرات همراه و مرتبط با چاقی مانند بیماری قلبی عروقی ، فشارخون بالا، دیابت را تعیین کند. نمایه توده بدنی یک شاخص ساده نسبت وزن به ازای قد بدون توجه به جنس است و ارتباط قوی با میزان چربی بدن دارد. نمایه توده بدنی براساس تقسیم وزن بدن بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد برحسب متر محاسبه می شود ( m² /kg ). مثلا” اگر فردی دارای قد ۱۸۰ سانتیمتر و وزن ۸۵ کیلوگرم باشد، نمایه توده بدنی او(m² /kg ) ۲۳/۲۶ می شود. ۲۳/۲۶ =۸/۱×۸/۱/۸۵ . در مجموع هر چه مقدار نمایه توده بدنی بیشتر باشد، خطری که به افزایش وزن مربوط می شود ، بیشتر است. اگر نمایه توده بدنی بالا باشد و بالاخص اگر سایر عوامل خطر مرتبط با اضافه وزن و چاقی نیز وجود داشته باشد، کم کردن وزن بسیار سودمند است. البته باید توجه داشت که در سالمندان ( افراد ۶۰ سال و بیشتر) افزایش BMI تا حدودی می تواند به دلیل کوتاه شدن قد ناشی از پوکی استخوان باشد.

نمایه توده بدنی ( m² /kg ) ۲۵ و بالاتر در بزرگسالان را اضافه وزن می نامند. از این نقطه به بعد خطر بیماری های همراه و مرتبط با چاقی با افزایش وزن زیاد می شود. نمایه توده بدنی ۳۰ و بالاتررا چاقی می نامند. نمایه توده بدنی ۹/۳۴-۳۰ به چاقی درجه یک، ۹ /۳۹-۳۵ به چاقی درجه ۲ و ۴۰ و بالاتر به چاقی درجه ۳ تقسیم بندی می شود.

وضعیت شیوع چاقی در جهان

براساس آمار WHO حدود نیمی از کشورهای جهان دارای شیوع اضافه وزن و چاقی بالای ۵۰% در جمعیت بالای ۲۰ سال خود هستند یعنی BMI آنها ۲۵و بیشتر از آن می باشد.

در سراسر جهان، حداقل ۲.۸ میلیون نفر در هر سال در نتیجه اضافه وزن یا چاق بودن می میرند ، و حدود ۲.۳٪ از بار ( DALY ) جهانی بیماریها با اضافه وزن یا چاقی ایجاد می شود. اضافه وزن و چاقی منجر به اثرات متابولیک منفی بر فشار خون، کلسترول، تری گلیسیرید و مقاومت به انسولین می شود. خطرات ناشی از بیماری عروق قلبی، سکته مغزی و دیابت نوع ۲ دیابت افزایش به طور پیوسته با افزایش (BMI) ، افزایش می یابد. بالا بودن شاخص توده بدنی نیز خطر ابتلا به سرطان پستان، روده بزرگ، پروستات، آندومتر، کلیه و کیسه صفرا را افزایش می دهد. میزان مرگ و میر با افزایش شاخص توده بدنی است افزایش می یابد.

در سال ۲۰۰۸، ۳۵ درصد از بزرگسالان ۲۰ + ساله اضافه وزن داشته یا چاق (BMI ≥ ۲۵ ) بوده اند (۳۴٪ مردان و ۳۵٪ زنان). شیوع چاقی در سراسر جهان بین سال های ۱۹۸۰ و ۲۰۰۸ دو برابر شده است. در سال ۲۰۰۸، ۱۰ درصد از مردان و ۱۴ درصد زنان در جهان چاق (BMI ≥ ۳۰) بودند ، در حالیکه در سال ۱۹۸۰ ۵٪ مردان و ۸ درصد زنان چاق بودند. تخمین زده می شود ۲۰۵ میلیون مرد و ۲۹۷ میلیون زن ( در مجموع بیش از نیم میلیارد بزرگسال بالای سال۲۰ در سراسر جهان) چاق هستند.

بالاترین میزان شیوع اضافه وزن و چاقی در مناطق WHO، مربو ط به منطقه ی آمریکا (۶۲٪ اضافه وزن ، و ۲۶٪ برای چاقی در هر دو جنس) و کمترین میزان در منطقه جنوب شرق آسیا (۱۴٪ اضافه وزن و ۳٪ چاقی در هر دو جنس) می باشد.

بر اساس آمارهای منتشره WHO کشورهای قطر، عربستان، اقریقای جنوبی، اردن، کویت، امارت، لیبی، مکزیک، بحرین، مصر، ونزوئلا، فیجی و چند کشور گمنام دیگر بیشترین میزان شیوع چاقی (بیش از ۳۰% در جمعیت بالای ۲۰ سال) را در دنیا دارند. بر اساس همین سند این رقم در کشور ما ۲۱.۶% و در ایتالیا ۱۷.۲% است. شیوع چاقی در تمام دنیا در زنان بیشتر از مردان است حتی در بعضی از کشورها حدود ۲ برابر مردان است

در بررسی عوامل خطر غیر واگیر سال ۱۳۸۸ وزارت بهداشت در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال کشور ما ۱۵.۲۲% افراد بررسی شده در کل کشور چاق ( زنان ۲۰.۴۷ % مردان ۱۰.۱۰% ) و افراد با اضافه وزن یا چاق در کل کشور ۴۴.۰۳% ( ۴۹.۰۸% زنان و ۳۹.۱% مردان) بودند.

عوامل خطر یا بیماری های همراه با چاقی

بعضی از بیماری ها یا عوامل خطر همراه با چاقی ،سلامت بیماران چاق را در معرض خطر جدی قرار می دهند. توجه به درمان ومراقبت این افراد ضروری است. این بیماری ها شامل بیماری عروق کرونر قلب ، سایر بیماری هایی که ایجاد تصلب شرایین می کنند، دیابت نوع ۲ و وقفه تنفسی در خواب، اختلالات زنانگی مثل قطع قاعدگی وخونریزی ، مشکلات استخوانی مفصلی، سنگ کیسه صفرا و عوارض آن ها واسترس هستند.

عوامل خطرآفرین شامل مصرف دخانیات، فشارخون بالا، اختلال چربی خون، اختلال گلوگز ناشتا ، سابقه خانوادگی بیماری عروق کرونر زودرس (سکته قلبی یا مرگ ناگهانی در مردان درجه یک خانواده در سن ۵۵ سالگی یا قبل از آن،یا درزنان درجه یک خانواده درسن ۶۵ سالگی یا قبل از آن )،مردان ۴۵ سال و بیشتر یا زنان ۵۵ سال و بیشتر (یا بعد از یائسگی ) ، کم تحرکی، تری گلیسیرید خون بالا هستند.

تاثیر اضافه وزن و چاقی برسلامتی

عواقب بهداشتی اضافه وزن و چاقی بسیار متفاوت است و از افزایش خطر مرگ زودرس تا ناتوانی های ناشی از بیماری را شامل می شود. هر چه مدت ابتلا به چاقی بیشتر باشد ،خطر بیشتر است.چاقی یکی از عوامل خطر مهم برای بیماری های غیر واگیر مانند دیابت، قلب و عروق و سرطان است . چاقی خود نیز یک بیماری مزمن است که با افزایش آن خطر مرگ نیز افزایش می یابد. چاقی در کودکی و نوجوانی زمینه ابتلاء به چاقی در بزرگسالی را افزایش می دهد.

فواید کاهش وزن در افراد مبتلا به اضافه وزن و چاقی

کاهش وزن قند خون ، فشارخون و چربی خون رادر سطح مطلوب کنترل می کند. کاهش وزن در حد متوسط سبب بهبودی عملکرد ریه ها و تنگی نفس می شود ، تعداد وقوع وقفه تتنفسی در خواب را کم می کند، کیفیت خواب را بهبود می دهد، خواب آلودگی در طول روز، درد استخوانی مفصلی و نیز درد کمر را کم می کند. البته حفظ وزن کاهش یافته در بهبودی مؤثراست. پیروی از رژیم های غذایی نامناسب برای کاهش وزن سبب کمبود بعضی از مواد مغذی و بروز برخی بیماری ها (مانند اختلال گوارشی) در فرد می شود.کاهش و افزایش وزن مکرر اثرات منفی بر سلامتی دارد و موفقیت در برنامه های کاهش وزن را مشکل می سازد.

هدف از کاهش وزن و مراقبت آن شامل کاهش وزن، حفظ وزن کاهش یافته به مدت طولانی و پیشگیری از اضافه وزن بیشتر است.

درمان اضافه وزن وچاقی

درمان یک فرد دارای اضافه وزن و چاقی شامل دومرحله است: ارزیابی و مراقبت .

ارزیابی شامل تعیین درجه چاقی و وضعیت کلی سلامتی است. مراقبت نه تنها شامل کاهش و حفظ وزن بدن است بلکه شامل انجام اقدامات لازم برای کنترل سایر عوامل خطر آفرین او بیماری ها ست. چاقی یک بیماری مزمن است و بیمار و کارکنان بهداشتی باید بدانند که درمان نیاز به تلاش دراز مدت در طول زندگی دارد. انواع مختلف درمان های مؤثر برای کنترل وزن وجود دارد،که شامل درمان با رژیم غذایی، فعالیت بدنی ،درمان رفتاری (تغیر شیوه زندگی)، درمان دارویی، درمان ترکیبی و جراحی است.

رژیم غذایی

رژیم غذایی یعنی تنظیم یک برنامه غذایی مناسب بر اساس شرایط فرد(از نظر سن،جنس،فعالیت بدنی، سلامتی، عادات غذایی ،....) برای دست یابی به سلامتی

- یکی از راه های مهم برای اصلاح رژیم غذایی، آموزش افراد در مورد اصول تغذیه مناسب، گروه های غذایی، عادات غذایی مناسب و تهیه و طبخ صحیح مواد غذایی است.

- در طی رژیم غذایی افراد باید از نظر پیروی صحیح از برنامه و توصیه های غذایی تحت مراقبت قرار گیرند.

توصیه های غذایی برای کاهش وزن

- از مصرف غذا های پر انرژی حاوی مقادیر زیاد چربی وکربوهیدرات اجتناب شود.

- حجم غذای مصرفی در هر وعده کاهش یابد.

- آب به مقدار کافی مصرف شود.

- رژیم غذایی باید طوری برنامه ریزی شود که در ترکیبات آن مصرف چربی و نمک در حدی باشد که سایر عوامل خطر زای بیماری قلبی عروقی (مانند فشارخون بالا ،کلسترول خون بالا….) را کاهش دهد و اصلاح کند.

- بعداز کاهش وزن حفظ آن مهم است. برای حفظ وزن ، هر فرد باید در روز به تعادل مقدار انرژی که دریافت می کند و مقدار انرژی که از طریق فعالیت می سوزاند توجه کند تا قادر به حفظ وزن مطلوب خود باشد.

- کاهش وزن نباید اولین هدف برأی سلامتی باشد. موفقیت در کاهش وزن را نباید براساس مقدار وزن از دست داده ارزشیابی کرد بلکه باید بر اساس میزان بهبودی در عوامل خطرزای بیماری های مزمن همراه با چاقی یا نشانه های آن و پذیرش شیوه زندگی مناسب ، ارزشیابی کرد.

هدف از رژیم غذایی تنها کاهش وزن نیست بلکه یکی از اهداف مهم ،کنترل سایر عوامل خطرساز بیماری های غیر واگیر همراه با چاقی است.

فعالیت بدنی

کاهش فعالیت روزانه در افزایش وزن دخالت دارد. فعالیت بدنی بصورت مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت تاثیر دارد.افزایش فعالیت بدنی با افزایش مصرف وسوخت انرژی درکاهش وحفظ وزن مؤثر است. انجام فعالیت بدنی همراه با رژیم غذایی نسبت به یک رژیم غذایی بدون فعالیت بدنی بیشتر در کاهش خطر بیماری قلبی عروقی مؤثر است.فعالیت بدنی حجم چربی بدن را کم می کند و از کاهش توده عضلانی که غالبا”در طی کاهش وزن رخ می دهد،جلوگیری می کند.

- فعالیت بدنی مناسب فعالیت بدنی با شدت متوسط است که به مدت ۳۰ الی ۶۰ دقیقه در روز و در بیشتر روزهای هفته یا ترجیحا” تمام روز ها انجام گیرد .به عنوان مثال پیاده روی تند،دویدن آرام،دوچرخه سواری و شنا بر اساس شرایط جسمانی فرد از ورزشهای مناسب و تاثیر گذار برآمادگی قلب و ریه در این مورد هستند.

-فعالیت بدنی یک عامل کلیدی برای حفظ وزن کاهش یافته است.

رفتار درمانی

این نوع درمان شامل تغییر رفتار هایی است که در کاهش وزن مؤثر هستند ازجمله تغییر درالگوهای رژیم غذایی و فعالیت بدنی و رفتار هایی است که درکاهش وزن مؤثر هستند. اصلاح عادات غذایی و میزان فعالیت بدنی به منظور کاهش و کنترل وزن نیاز به زمان دارد.

درمان داروئی

درمان دارویی در صورت نیاز باید تحت نظر پزشک تجویز شود. بیماران تحت درمان باید بطور منظم برای تعیین تاثیر دارو و تداوم درمان ، تحت پایش و مراقبت قرار گیرند.

جراحی

زمانی که راه های اولیه درمان چاقی شامل اصلاح رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی و یا دارو درمانی مؤثر نباشند، جراحی به عنوان یکی از راه های درمان چاقی توصیه می شود.در این روش جراحی بر روی معده یا روده به منظور کاهش حجم غذای دریافتی انجام می شود.باید توجه داشت حتی در صورت انجام عمل جراحی پیروی از رژیم غذایی مناسب و افزایش فعالیت بدنی ضروری است.

هشدار در مورد رژیم های غذایی خیلی سخت

پیروی از رژیم های غذایی خیلی سخت عوارض نامطلوب بر سلامت فرد می گذارند و اغلب باعث پر خوری در مراحل بعد از قطع رژیم غذایی می شوندکه خود باعث افزایش مجدد وزن می گردد.کاهش وزن اولیه که در اثر پیروی از رژیم های سخت اتفاق می افتد بیشتر به علت دفع مایعات بدن است. ازعوارض جانبی نامطلوب این گونه رژیم ها می توان از تهوع، عدم تحمل سرما، ریزش مو، سنگ کیسه صفرا و نا منظمی قاعدگی نام برد.

هدف های تغییررفتاربرای کاهش وزن در کودکان و نوجوانان شامل موارد زیر است:

- افزایش مصرف میوه و سبزی بیش از ۵ بار در روز

- مصرف فیبرهای غذایی به مقدار کافی و محدودیت مصرف نمک و قند و شکر

- افزایش مصرف شیر و لببنبات بیش از ۳ بار در روز و افزایش مصرف لبنبات بدون چربی بعد از ۲ سالگی

- افزایش مصرف غلات بیش از ۶ بار در روز

- آماده کردن غذا در منزل و کاهش مصرف غذاهای بیرون از خانه ،برنامه ریزی برای تنقلات سالم ، ارائه غذاهای کم انرژی مثل میوه و سبزی

- افزایش فعالیت بدنی روزانه به ۱ ساعت در روز

- محدود کردن تماشای تلویزیون به کمتر از ۲ ساعت در روز

- درگیر کردن کودکان در برنامه ریزی وعده های غذایی، خرید مواد غذایی، آماده کردن غذا و انتخاب غذاهای سالمتر

- انجام فعالیت بدنی روزانه منظم (در حد عرق کردن که نشان می دهد شدت فعالیت مناسب است و تلاش کافی صورت گرفته است). این توصیه برای همه کودکان کاربرد دارد.

- کاهش تماشای تلویزیون و بازی های کامپیوتری به کمتر از ۲ ساعت در روز

- توصیه به ورزش و فعالیت بدنی که لذت بخش و مطابق با شرایط و شیوه زندگی خانواده باشد. فعالیت هایی مانند پیاده روی ، دوچرخه سواری، اسکیت، پیاده روی، طناب بازی،کوه پیمایی، وزنه برداری برای بهبود قدرت عضلانی و باغبانی را راحت ترمی نوان در زندگی روزانه انجام داد.

اغلب رژیم های غذایی برای کاهش وزن بر مصرف متعادل ، متنوع و مقدار کافی طبق الگوی غذایی کلی مصرف تاکید دارد. مراقبت و درمان چاقی و اضافه وزن یک مراقبت دراز مدت است و بهتر است خود مراقبتی توسط کودکان و نوچوانان تشویق شود.

نبی الله مهدوی پور

کارشناس مبارزه با بیماریها

منابع:

سایت سازمان جهانی بهداشت

سایت اداره مراقبت عوامل خطر بیماریهای غیر واگیر

دستورالعمل های مرکز مدیریت بیماریهای وزارت بهداشت