پرونده موضوعی فیلم «تردید»

پدر سیاوش روزبهان بر اثر حادثه ای مرده و عموی او ثروت خود و برادر را به دست گرفته است

● خلاصه ای از داستان فیلم تردید

پدر سیاوش روزبهان بر اثر حادثه ای مرده و عموی او ثروت خود و برادر را به دست گرفته است. سیاوش، عاشق مهتاب، دختر عمه اش است. انوری، پدر مهتاب مشاور روزبهان است. سرگشتگی سیاوش از مرگ پدر تمام نشده است که خبر ازدواج قریب الوقوع عمو با مادرش را می شنود.سیاوش طی ماجراهایی می فهمد که مرگ پدر طبیعی نبوده و به قتل رسیده است. او به سراغ دوست قدیمی اش، کارو می رود. سیاوش داستان زندگی و تقدیرش را به هملت نزدیک می پندارد و آن را با کارو درمیان می گذارد.

● داستان اصلی که شکسپیر زحمتش را کشیده است

نمایشنامه هملت، شاید عجیب ترین نمایشنامه ای باشد که تا به حال نوشته شده است.

سناریوی بزرگی است که در آن هر شخصیت کم و بیش نقشی تراژیک و بی رحمانه ایفا می کند و سخنان شکوهمندی نیز بر زبان می آورد.

هملت، شاهزاده دانمارکی و وارث احتمالی سلطنت، با مرگ پدر و ازدواج عجولانه مادر با برادر شوهر مرحومش که بر تخت او نشسته، دچار جنون شده است.

روح پدر شاهزاده در مقابل او ظاهر می شود و فاش می کند که او به دست برادرش که اکنون بر تخت نشسته به قتل رسیده است.

روح که هملت را از صدمه رساندن به مادرش بر حذر می دارد، او را به انتقام گیری قتل پدر ترغیب می کند.هملت برای اطمینان از گناه عموی خود و تصمیم قطعی انتقام، خود را به دیوانگی می زند.

اوفلیا محبوب او به امر پدرش پولونیوس و همین طور همکلاسان سابقش «روز نکرانتز و گیلده نسترن» می کوشند تا راز رفتار غریب او را دریابند، تمام این تلاش ها بی نتیجه می مانند.

هملت، قبل از این که انتقام گیری را آغاز کند، می خواهد اطمینان یابد قاتل چه کسی است، به همین دلیل نمایشی با شرکت بازیگران دوره گرد در قصر ترتیب می دهد و طی آن قتل پدرش را با همان صورتی که روح توصیف کرده بود، بازسازی می کند.

وقتی پادشاه(عموی قاتل) این صحنه را می بیند فریاد می زند و با شتاب بیرون می رود.

هملت بر گناه او یقین می یابد و از آن لحظه منتظر فرصتی برای کشتنش می شود.

بعد از نمایشنامه به بارگاه مادرش می رود و «پولونیوس» (پدر اوفلیا) را به جای شاه به قتل می رساند. این کار موجب جنون اوفلیا می شود و همچنین شاه را از نقشه شوم او آگاه می سازد. بنابراین هملت را به انگلستان می فرستد و دو همکلاسی اش را پی او روانه می کند، تا با حکم قتل هملت او را از بین ببرند.

هملت این توطئه را با عوض کردن نام خود با اسامی همکلاسان خیانت پیشه اش در روی حکم قتل، خنثی کرده و با کمک دزدان دریایی از چنگ آنان می گریزد. او به موقع برای مراسم تدفین اوفلیا به دانمارک می رسد. اوفلیا در ظاهر خود را غرق کرده است. لایرتیس، برادر اوفلیا از پاریس بازگشته است و برای انتقام از هملت خط و نشان می کشد.پادشاه با ترتیب دادن یک مسابقه شمشیرزنی میان آن دو به لایرتیس کمک می کند. او شمشیر لایرتیس را زهرآلود می کند و برای اطمینان بیشتر از این که هملت جان سالم به درنبرد، شراب زهرآلود را مهیا می سازد تا هملت آن را بنوشد.

در مسابقه لایرتیس ضربه می زند، شمشیرها عوض می شود و این بار هملت به او ضربه می زند، ملکه بی خبر از همه جا جام شراب زهرآلود را می نوشد. لایرتیس به نقش شوم خود در توطئه قتل هملت اعتراف می کند، سپس «هملت» شاه را می کشد. بنابراین تمام افراد اصلی داستان می میرند و...

● نکات مثبت فیلم

▪ «تردید»، فیلم مهمی است به این دلیل که برای اولین بار با ساخت یک اقتباس از تراژدی جهانی هملت رو به رو هستیم.تردید یک اثر جهانی است و مثل یک میراث فرهنگی در دسته بندی جهانی قرار گرفته است. (به اعتقاد جمشید ارجمند)

▪ (جالب است بدانید هملت در سال ۱۳۳۷ به فارسی ترجمه شده و تا امروز در سینمای ایران برگردان سینمایی نداشته است)

▪ دقت و توجه به فیلم ساز در طراحی میزانسن های گوناگون فیلم قابل توجه و درخشان است، در صحنه تعقیب و گریز شیطنت بار سیاوش و مهتاب، دکور فیلم چنان حساب شده چیده شده است که بیننده را متحیر می کند.

(طراحی صحنه فوق العاده و میزانسن های به جا یکی از خصایص اصلی دو کار کریم مسیحی است)

بیشتر بازیگران، بازی های قابل قبولی ارائه داده اند، بهرام رادان، ترانه علیدوستی، حامد کمیلی، مهتاب کرامتی، محمد مطیع، علیرضا شجاع نوری، انوشیروان ارجمند، فرخ نعمتی، محمود پاک نیت، صدرالدین حجازی، رزا آرایش، کاوه کاویان، امید روحانی و کریم قربانی بازیگران سینمایی تردید هستند.

▪ به بیشتر صحنه ها به طور مجزا با ظرافت و دقت فراوانی پرداخته شده است.

▪ یکی از ویژگی های ممتاز این فیلم، استفاده از فضای تئاتری در سینماست که قابل تامل است.

● نکات مثبت فیلم

▪ «تردید»، فیلم مهمی است به این دلیل که برای اولین بار با ساخت یک اقتباس از تراژدی جهانی هملت رو به رو هستیم.تردید یک اثر جهانی است و مثل یک میراث فرهنگی در دسته بندی جهانی قرار گرفته است. (به اعتقاد جمشید ارجمند)

▪ (جالب است بدانید هملت در سال ۱۳۳۷ به فارسی ترجمه شده و تا امروز در سینمای ایران برگردان سینمایی نداشته است)

▪ دقت و توجه به فیلم ساز در طراحی میزانسن های گوناگون فیلم قابل توجه و درخشان است، در صحنه تعقیب و گریز شیطنت بار سیاوش و مهتاب، دکور فیلم چنان حساب شده چیده شده است که بیننده را متحیر می کند.

(طراحی صحنه فوق العاده و میزانسن های به جا یکی از خصایص اصلی دو کار کریم مسیحی است)

بیشتر بازیگران، بازی های قابل قبولی ارائه داده اند، بهرام رادان، ترانه علیدوستی، حامد کمیلی، مهتاب کرامتی، محمد مطیع، علیرضا شجاع نوری، انوشیروان ارجمند، فرخ نعمتی، محمود پاک نیت، صدرالدین حجازی، رزا آرایش، کاوه کاویان، امید روحانی و کریم قربانی بازیگران سینمایی تردید هستند.

▪ به بیشتر صحنه ها به طور مجزا با ظرافت و دقت فراوانی پرداخته شده است.

▪ یکی از ویژگی های ممتاز این فیلم، استفاده از فضای تئاتری در سینماست که قابل تامل است.تردید، کلمه ای است پر رمز و راز و شگفت انگیز، کلمه ای که موج خاصی در ذهن ایجاد می کند و به شکل دیگری انسان را به حیرت وا می دارد. سینما بهمن در حال حاضر در تردیدی سینمایی به سر می برد و با اکران فیلم «تردید»، حرکتی به موقع و بدیع انجام داده است.

اگر به دور از حواشی بخواهیم انصاف را رعایت کنیم، سینما بهمن همیشه به روز و دقیق عمل کرده و از وقتی که ساختمانش بازسازی شده است دقت بیشتری در اکران فیلم ها به خرج می دهد.

بر اساس روند و مسئولیت همیشگی، می خواهیم این بار به طور کوتاه و گذرا به سینمایی «تردید» بپردازیم، هر چند می دانیم که این فیلم حرف های زیادی برای گفتن دارد، اما سخن کوتاه و به طورمختصر و مفید به آن نگاه می کنیم تا از حوصله شما نیز خارج نباشد.

● نکات منفی فیلم (بدها)

▪ بیشتر سکانس ها به طور مجزا با ظرافت و دقت پرداخته شده است اما اگر به کلیت اثر نگاه کنیم یک جای فیلم می لنگد، گویی هر سکانس برای خودش ساخته و پرداخته شده است و هیچ انسجام قابل قبولی بین آن ها دیده نمی شود.

▪ دیالوگ ها یک دست نیست و با وجود این که دیالوگ های بعضی از صحنه ها به دیالوگ های شاهکار شکسپیر شباهت دارد اما بازهم هدف مورد نظر را دنبال نمی کند، آن ها افت و خیز دارند و جریان قابل تشخیص را طی نمی کنند.

گرچه غالب دیالوگ های هر صحنه برای خود آن صحنه به طور مجزا مناسبند.

▪ حضور مهتاب کرامتی و محمد پاک نیت، زائد است. پیوند کرامتی با داستان بسیار سست است و با تلنگری می شکند و حذف می شود و سکانس های صحبت سیاوش و پاک نیت را هم می توان به آسانی و بدون وارد شدن کوچک ترین لطمه ای به اثر از میان کار برید.

▪ امیر روحانی، چهره دوست داشتنی و مهربانی دارد و درکل داستان، حرکتی چه در ظاهر و چه در خفا از او نمی بینیم که ما را مشکوک کند و یا اصلا وادارمان کند که به او فکر کنیم. در حالی که بدجنسی ها و شخصیت خبیثی که در پایان از او به تصویر کشیده می شود قابل پذیرش نیست.

▪ حضور شخصیت های متعدد که هر کدام داستانی کوتاه برای تعریف کردن دارند به علاوه داستانی که مادر سیاوش و عمویش و پدر مهتاب و...تعریف می کند به جای آن که قصد اصلی را پیچیده کند آن را متزلزل و آشفته و تکه تکه می کند به طور اساسی چون خود نویسنده نیز می داند که این داستانک ها جان زیادی ندارد و با داستان اصلی پیوندی محکم برقرار نمی کند و در نتیجه مدت کوتاهی بعد از تعریف هر کدام، آن را به نحوی انکار می کند و پرونده اش را می بندد.

● مقایسه بین پرده آخر و تردید

واروژ کریم مسیحی دوباره با «تردید» توانست حضوری به یادماندنی در عالم روز سینما داشته باشد، چرا می گویم عالم روز سینما، زیرا در مقایسه با کار قبلی اش نتوانسته است در خور انتظار باشد اما جایگاهی مناسب در بین فیلم های موجود دارد.

«تردید» البته بی شباهت به «پرده آخر» (اقتباسی از فیلم «کلاغ» اثر کلوزو) نیست. هر دو فیلم، دستمایه ای معمایی دارند. تعلیق در داستان و وجود صحنه های ابهام آمیز از ویژگی های مشترک دو فیلم کریم مسیحی است.یک مشخصه مشترک دیگر نیز غیر ایرانی بودن مرجع هر دو فیلم است اما شاید این موفقیت «پرده آخر» است که توقع ما را از کریم مسیحی و سینمایش بالا می برد که نمی توانیم با «تردید» دلخوش شویم.

● واروژ کریم مسیحی (کارگردان اثر)

کریم مسیحی متولد سال ۱۳۳۱ در اراک است، وی سال ۱۳۵۰ توسط باربد طاهری به بهرام بیضایی معرفی شد و با دستیاری وی در فیلم رگبار، فعالیت سینمایی اش را آغاز کرد. آخرین اثر سینمایی کریم مسیحی فیلم سینمایی «پرده آخر» بود که سال ۱۳۶۹ ساخته شد. از آن سال به بعد مسیحی، فیلمی نساخت تا این که بالاخره بعد از ۱۸ سال در بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر فیلم «تردید» رونمایی و به عنوان بهترین فیلم سینمایی این جشنواره برگزیده شد.کریم مسیحی با ساخت دو فیلم برجسته توانسته است دستاوردی برابر با فیلم سازان پرکار و مطرح به دست آورد و با نگرش متفاوت و پخته خود جامعه فیلم سازی را متحیر کند.

● حواشی جالب و خواندنی تردید

▪ کریم مسیحی در خصوص ساخت سینمایی «تردید» گفته است: قصه این فیلم را از قدیم در ذهن خود تصور می کردم و اوایل دهه ۷۰ به فکر ساخت آن افتادم(یک سال بعد از ساخت «پرده آخر»)، شانزده تا هفده سال روی آن فکر کردم و چند بار این فیلم نامه را برای گرفتن پروانه ساخت به ارشاد دادم که هر بار رد شد.

▪ کارگردان با اشاره به نقص های فیلم گفته است اگر نقصی دراین فیلم می بینید به خاطر من است و حتما من نتوانستم آن را به خوبی نشان دهم. هملت نمایشنامه ای است که حداقل ۴ساعت باید برای اجرای آن تصور کرد و من ناچار بودم آن را به ۱۰۰ تا ۱۲۰ دقیقه برسانم.

▪ جالب است بدانید نسخه ای که در جشنواره فیلم فجر اکران شد ۱۳۲ دقیقه و برای اکران عمومی ۱۰۰ دقیقه بوده است، پس اگر بعد از دیدن فیلم دچار گیجی شدید اصلا تعجب نکنید زیرا کم شدن ۳۲ دقیقه از فیلم، زمان کمی نیست.

جالب تر این که حذفیات به طور استثنا به خاطر سانسور و یا گیرهای معمول نبوده و بیشتر به خاطر خواست سینماگران بوده است.

▪ کریم مسیحی، روزهای اول فیلم برداری دچار بیماری شدیدی شده به گونه ای که فیلم و جریان تولید متوقف شده است.