پیش به سوی زندگی با کیفیت

زندگی خوب چیست این زندگی چه ویژگی و معیارهائی دارد اهمیت دستیابی به جنبه های مادی و غیر مادی زندگی خوب چیست محیط و طبیعت چه نقشی در زندگی خوب دارد آیا زندگی کردن در هر شرایطی را می توان زندگی محسوب کرد یا باید حداقل هائی را برای آن قایل شد

● کیفیت زندگی چیست؟

زندگی خوب چیست؟ این زندگی چه ویژگی و معیارهائی دارد؟ اهمیت دستیابی به جنبه‌های مادی و غیر مادی زندگی خوب چیست؟ محیط و طبیعت چه نقشی در زندگی خوب دارد؟ آیا زندگی کردن در هر شرایطی را می‌توان زندگی محسوب کرد یا باید حداقل‌هائی را برای آن قایل شد؟

اینها سئوالاتی است که سال‌های اخیر، ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده است. چرا که دانشمنان ”کیفیت زندگی“ را یکی از مهمترین فاکتورها و شاخص‌های رسیدن جوامع به توسعه پایدار، برنامه‌ریزی و اقتصاد نوین می‌دانند.

به‌طور کلی، کیفیت زندگی مفهومی نسبی و چند بعدی دارد که براساس شرایط زمانی و مکانی جوامع و همچنین فرهنگ‌ها، آداب و رسوم و معیارهای فردی و اجتماعی بررسی می‌شود. از طرفی، طرز نگاه، برداشت و برخورد انسان‌ها نسبت به نوع زندگی خودرو در کل، حسی که آنها نسبت به چگونه زیستن خود دارند، مفهوم کیفیت زندگی را نسبی می‌نماید.

می‌توان گفت آنجائی که افراد احساس می‌کنند تلاش‌هائی که اطرافشان صورت می‌گیرد باعث بهبود زندگی آنها در ابعاد گوناگون می‌شود، مفهوم کیفیت زندگی را بهتر احساس می‌کنند. در گذشته، عمر بالا را در جوامع از معیارهای اصلی کیفیت زندگی بر می‌شمردند که این شاخص را نیز با شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور به‌طور مستقیم قیاس می‌کردند، اما پس از مدتی، این نظریه منسوخ شد؛ چرا که برخی دانشمندان معتقد بودند کسی که خودکشی (مرگ داوطلبانه می‌کند و یا کسی که برای تأمین شادی و شادابی مجازی روی به مواد اعتیادآور، داروهای روان‌گردان و... می‌آورد، به‌طور قطع، عمر کمتری نسبت به بقیه دارد. یعنی کسی که به‌دلیل ناراضی بودن از زندگی به بن بست رسیده و شرایط موجود برایش قابل تحمل نبوده یا به دلیل ناامیدی یا ترس از آینده (به‌علت شهرت، ثروت، مقام و.....) دست به خودکشی می‌زند یا به‌وسیله‌ای مجازی و کاذب پناه می‌برد، کمتر عمر می‌کند، لذا این شاخص نمی‌تواند شاخص اصلی و معیار مناسبی برای کیفیت زندگی به حساب آید. این دانشمندان اعتقاد داشتند خوشی و لذت بردن، سلامت زیستن، امنیت و رضایت خاطر افراد و... که هیچ کدام به معنای طول عمر نیست، معیارهای اصلی یک زندگی با کیفیت محسوب می‌شوند.

یکی از مؤلفه‌های دیگر که اخیراً در بحث کیفیت زندگی مطرح می‌شود، شغل و کار مفید افراد و شهروندان جامعه است، چرا که اگر افراد جامعه‌ای فاقد شغل و کار مناسب اجتماعی باشند به‌طور قطع، تأمین کننده نیازهای جامعه برای رسیدن به یک توسعه پایدار نخواهند شد و به‌طور کلی، از این جوامع نمی‌توان انتظار شادابی، شاد زیستن و رضایت خاطر شهروندان را داشت. از طرفی، این سئوال که (آیا شرایط موجود و حاکم بر جامعه در ابعاد مختلف باعث بهبود و پیشرفت من می‌شود یا نه؟ از جمله مباحث پایه‌ای در کیفیت زندگی است، یعنی شرایط مناسب و خوب زندگی، سطح کیفی زندگی در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی و سیاسی همان استانداردهای زندگی می‌باشند. به‌طور کلی، امروزه هم زمان با گسترش روند جهانی شدن، کیفیت زندگی در سطح بین‌المللی در حوزه‌های اقتصادی نوین، توسعه منابع انسانی، مدیریت و برنامه‌ریزی و به‌طور مشخص‌تر، پیشرفت و توسعه جوامع ارزیابی می‌شود، چرا که سطح رضایتمندی افراد یک جامعه در ابعاد مختلف، اثر مستقیمی بر روند پیشرفت و توسعه آن جامعه در حوزه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارد و برعکس، عدم رضایت باعث نزول یک جامعه و کشور در این ابعاد و لذا افت شاخص‌ها در سطح بین‌المللی می‌شود).

● شاخص‌های کیفیت زندگی

از دیدگاه جهانی، سطح رضایتمندی از زندگی تک‌تک افراد یک جامعه و به‌طور کلی، فاکتورهای اصلی کیفیت زندگی با شاخص‌های سلامت، ثبات و امنیت سیاسی، زندگی خواندگی و اجتماعی، امنیت شغلی، آزادی‌های سیاسی و اجتماعی، موقعیت جغرافیائی و آب و هوائی، تساوی زن و مرد، سطح تحصیلات و نرخ رشد محصول ناخالص داخلی (GDP) ارزیابی و تعیین می‌شود.

سطح متوسط و میانگین کیفیت زندگی در سال ۲۰۰۰ پس از بررسی ۷۴ کشور دنیا جمع‌آوری شد. این سطح با بررسی سطح رضایتمندی از زندگی طی چندین مطالعه گوناگون، حاکی از این واقعیت بود که در برخی کشورها، پیشرفت‌هائی چند وجهی در بعضی فاکتورها یا شاخص‌ها رخ داده است.

اما طی آخرین مطالعات ارزیابی شده، فاکتورهای فوق تعیین کننده سطح کیفیت زندگی به حساب آمد. این متغیرها بیش زا ۸۰ درصد تغییرات و تفاوت‌های کیفیت زندگی را در سطح یک کشور و در سطح جهانی مشخص می‌کند.

● توسعه انسانی و کیفیت زندگی

به‌طور کل، برای ارزیابی توسعه انسانی در کشورها، از فاکتورهائی چون امید به زندگی، استانداردهای مناسب زندگی، دانائی و توسعه جنسیتی استفاده می‌شود.

شاخص توسعه انسانی (HDI) که در سال ۱۹۹۰ توسط سازمان ملل متحد ارایه شد بر اساس فاکتورهای فوق، به ارزیابی کشورهای گوناگون می‌پردازد. در واقع، عملکرد کشورها در زمینه‌های درآمد، شاخص‌ فقر، داشتن زندگی سالم و دسترسی به خدمات و منابع، بحران‌های جهانی بهداشتی، تعهد به آموزش و پرورش، سواد و میزان حضور در برنامه‌های آموزشی، دستیابی به سطح شرافت‌مندانه زندگی برای شهروندان، عملکردهای اقتصادی (از جمله بدهی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها) بیکاری، انرژی و محیط زیست، برابری جنسیتی، مشارکت سیاسی و... مورد بررسی قرار گرفته و کشورها رتبه‌بندی می‌شوند. لذا اصلاح و ارتقای مسیر زندگی در جوامع برای رسیدن به استانداردهای حداقل زندگی، دولت‌ها را وا می‌دارد تا روندی اتخاد نمایند که منجر به شادی و رضایت خاطر و امید به زندگی بیشتر شهروندان خود شوند، زیرا در جوامعی که انسان‌ها به یکدیگر بیشتر احترام گذاشته و نسبت به هم محبت بیشتری دارند، قطعاً شاهد رفاه و بهره‌وری بالاتر آن جامعه در زمینه‌های گوناگون نیز باید بود؛ پس از یاد نبریم، این کیفیت زندگی است که منجر به پیشرفت جوامع می‌شود، یعنی شهروندانی که شاد زندگی می‌کنند، رضایت خاطر بیشتری از زندگی و کار خود دارند، خوب می‌خورند، خوب استراحت می‌کنند، از زندگی اجتماعی خود با غرور یاد می‌کنند باعث پیشرفت و ترقی کشورشان خواهند شد.

● ایران، رتبه ۸۸ در کیفیت زندگی

ایران از نظر شاخص کیفیت زندگی در میان ۱۱۱ کشور جهان در رتبه ۸۸ و در میان کشورهای حوزه خلیج فارس در رتبه آخر قرار دارد. در گزارشی که، واحد اطلاعات اکونومیست در مورد کیفیت زندگی در کشورهای مختلف جهان در سال ۲۰۰۵ تهیه کرده، ایران را به‌عنوان کشور ۸۸ جهان معرفی کرده است. بر اساس این گزارش، ایران از نظر کیفیت زندگی در میان کشورهای واقع در حوزه خلیج‌فارس در رتبه آخر قرار دارد. در میان این کشورها، قطر با شاخص کیفیت زندگی ۴۶/۶ در رتبه اول قرار گرفته و پس از آن، کشورهای کویت، بحرین، عمان، امارات و عربستان جای گرفته‌اند، کشورهای ایرلند، سوئیس و نروژ به ترتیب با شاخص کیفیت زندگی ۳۳/۸ و ۰۶/۸ و ۰۵/۸ سه کشور نخست دنیا از نظر کیفیت زندگی در جهان معرفی شده‌اند. سه کشور آفریقائی تانزانیا، هاییتی و زیمبابوه نیز از نظر کیفیت زندگی در انتهای رتبه‌بندی جهانی قرار گرفته‌اند.

● ایران، رتبه ۹۴ در شاخص توسعه انسانی

در گزارش توسعه انسانی سال ۲۰۰۸ ـ ۲۰۰۷ سازمان ملل متحده با عنوان ”مبارزه با تغییرات آب و هوائی، اتحاد بشری در جهان تقسیم شده“ ایران که سال گذشته رتبه ۹۶ شاخص توسعه انسانی را بین ۱۷۷ کشور دنیا کسب کرده بود، در گزارش امسال با دو پله صعود در جایگاه ۹۴ جهان قرار گرفته است که نشان دهنده بهبود رتبه ایران در توسعه است.

این گزارش براساس آمار کشورها از سال ۲۰۰۵ تا جولای ۲۰۰۷ میلادی برآورد شده است. ارتقای دو رتبه‌آی ایران در شاخص‌ توسعه انسنی براساس معیارهائی چون امید به زندگی، کیفیت نظام آموزشی، درآمد واقعی و سرانه درآمد ملی محاسبه شده است و بر این اساس، ایران در گزارش سال جاری میلادی از کشورهای پاراگوئه و سریلانکا پیشی گرفته و جزو کشورهای توسعه انسانی متوسط قرار گرفته است. شاخص توسعه انسانی ایران در سال گذشته نیز با سه پله صعود از جایگاه ۹۹ به رده ۹۶ ارتقا پیدا کرده بود. ایران از نظر شاخص توسعه انسانی طی دو سال گذشته، پنج رده صعود کرده و طی سال‌های پس از انقلاب نیز با ۱۶ پله صعود مواجه شده و از رتبه ۱۱۰ در سال ۱۹۷۹ به ۹۴ در سال جاری میلادی ارتقا پیدا کرده است.

ایران در شاخص‌ توسعه انسانی نیز طی سال جاری در رتبه پائین‌تری نسبت به کشورهای فیجی و سن ویلسنت و در وضعیت بهتری نسبت به کشورهای فیجی و سن ویلسنت و در وضعیت بهتری نسبت به پاراگوئه و گرجستان قرار گرفته است.

از بین ۱۷۷ کشور ۸۲ کشور در این شاخص تنزل رده داشته‌اند که مشخص‌ترین آنها آمریکا، بلژیک، لوکزامبورگ با چهار ژله نزول و کشورهای نروژ، ایرلند، ژاپن، سوئد، اتریش، ایتالیا، آلمان، ژرتغال، چک، بحرین، عمان مالزی، روسیه، برزیل، تایلند، ارمنستان، فیلیپین، سوریه، ترکمنستان، مصر، قرقیزستان، هند، پاکستان و بنگلادش هستند. در گزارش سال جاری میلادی، ایسلند توانسته است با اختلاف اندک، نروژ را در رده‌بندی شاخص توسعه انسانی پشت سر بگذارد و رتبه نخست جهانی را به خود اختصاص دهد. نروژ طی شش سال گذشته، همواره رتبه نخست جهانی را به خود اختصاص داده بود که امسال به‌دلیل ارتقای سطح زندگی در ایسلند و افزایش محصول ناخالص داخلی سرانه، این کشور در رده نخست قرار گرفته است.

در پایان، نظر به گزارش‌های ارایه شده فوق در ارزیابی کیفیت زندگی در کشورمان، با توجه به این که زندگی در ایران از سطح قابل قبولی در ابعاد گوناگون برخوردار نیست و با اشاره به معیارها و فاکتورهای عینی و ذهنی در مبحث کیفیت زندگی، ضرورت توجه جدی و سرمایه‌گذاری بیشتر توسط دولت و مردم برای رسیدن به زندگی مطلوب‌تر، ضرورتی انکارناپذیر می‌باشد.

میترا شایق