رشد تقاضا

یازدهمین نشست مجمع بین المللی انرژی در رم از نظر مشارکت, یک موفقیت بزرگ و احتمالاً بزرگ ترین گردهمایی وزرای انرژی در جهان بود

یازدهمین نشست مجمع بین‌المللی انرژی در رم از نظر مشارکت، یک موفقیت بزرگ و احتمالاً بزرگ‌ترین گردهمایی وزرای انرژی در جهان بود.

حدود ۷۵ هیأت نمایندگی شامل ۵۰ وزیر از کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده نفت و گاز در بحث‌هایی صریح و آزاد درباره چالش‌های اصلی انرژی در جهان شرکت کردند.

به علاوه، ۱۳ سازمان بین‌المللی از جمله اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی در بالاترین سطح در آن شرکت کردند. بهای بالای انرژی و نگرانی‌های فزاینده درباره امنیت انرژی، گرم شدن آب و هوا و فقر انرژی به‌طور جدی هم در تالارهای کنفرانس و هم بیرون آن در نشست‌های دو‌جانبه مورد بحث قرار گرفت.

با وجود اینکه به سختی می‌توان تمام این دیدارهای دو‌جانبه را پیگیری و موفقیت آنها را اندازه‌گیری کرد، فرصتی که نشست مجمع بین‌المللی انرژی برای برگزاری این قبیل دیدارها فراهم می‌کند، یک محصول جانبی اصلی این نشست است. سومین مجمع تجارت بین‌المللی انرژی که حدود ۳۰ مدیر صنعتی از شرکت‌های ملی و بین‌المللی نفت و گاز را گرد هم آورده بود، پیش از نشست وزرا در چارچوب مجمع بین‌المللی انرژی برگزار شد و فرصتی بی‌همتا را برای تعامل وزرا با صاحبان صنایع فراهم کرد.

نتایج متعدد نشست مجمع بین‌المللی انرژی در رم را در زمینه‌‌های مختلفی می‌توان خلاصه کرد. با توجه به بیانیه پایانی کشور میزبان ، اجماع چشمگیری درباره روندهای اصلی انرژی در جهان وجود داشت. نخست اینکه در دهه‌های آینده تقاضای جهانی انرژی همچنان به شکل چشمگیری رشد خواهد کرد و علت اصلی آن رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و رشد جمعیت است.

در حالی که این وضع مشکلاتی به همراه دارد، نباید از این حقیقت غافل شد که این امر خبر خوبی است، زیرا دسترسی به انرژی، کلید توسعه اقتصادی و انسانی است. دوم اینکه سوخت‌های سنگواره‌ای همچنان نقش اصلی را در میان انرژی‌های موجود ایفا خواهد کرد. تردیدی نیست که انرژی‌های تجدیدپذیر به سرعت در حال رشد است، اما رشد آنها از پایه بسیار اندکی آغاز شده است و از این‌رو دهه‌های زیادی طول می‌کشد تا این انرژی‌ها نقش مهم‌تری را در میان ترکیب انرژی‌های موجود برعهده بگیرند. سوم اینکه جهان شاهد وابستگی متقابل بیشتری بین کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده نفت و گاز خواهد بود. تجارت نفت و گاز به سرعت در حال رشد است و این روند بی‌تردید در دهه‌های آینده ادامه خواهد یافت.

● ۴ چالش جهانی انرژی

دستمایه اصلی یازدهمین نشست مجمع بین‌المللی انرژی، گفت‌وگوی مبتنی بر انرژی برای پاسخ دادن به چالش‌های جهانی بود و دیدارهای صورت گرفته نشان داد تا چه اندازه تمام چالش‌های مربوط به انرژی، جهانی هستند. چالش‌های اصلی انرژی جهان را که در این نشست مورد بحث قرار گرفت، می‌توان در چهار نکته خلاصه کرد. اول موجود بودن منابع نفت و گاز؛ آیا منابع نفت و گاز جهان به پایان می‌رسد؟ هیچ‌کس در رم در این باره نگران نبود. گفته شد که موجود بودن منابع نفت و گاز به گونه‌ای است که تا چندین دهه آتی برای برآوردن تقاضا کافی است. در عین حال، همچنین گفته شد که تلقی مردم و بازار مطابق با واقعیت‌های زمین‌شناختی درباره نفت و گاز نیست. از کشورهای عضو مجمع بین‌المللی انرژی خواسته شد تا با همکاری هم، تلقی مردم و بازار را با واقعیت‌های اساسی بازار مطابقت دهند.

دومین چالش اصلی انرژی جهان، موضوع تحویل آن است؛ آیا کشورها به اندازه کافی در کل زنجیره نفت و گاز سرمایه‌گذاری می‌کنند تا منابع موجود در زمان مناسب به بازار برسد؟ در این باره، نگرانی‌های بسیار بیشتری هم در نشست مجمع بین‌المللی انرژی و هم در نشست مجمع بین‌المللی تجارت انرژی ابراز شد. بخش عمده‌ای از بحث‌ها در رم بر ابهام‌های بسیار درباره عرضه و تقاضا متمرکز بود که باعث اخلال در سرمایه‌گذاری می‌شود. از جنبه ابهام درباره تقاضا، بحث‌های زیادی در مورد سوخت‌های تهیه شده از گیاهان (سوخت‌های زیستی) شد. وجود اهداف بلندپروازانه درباره سهم سوخت‌های زیستی در شماری از کشورهای واردکننده نفت باعث ایجاد ابهام درباره پیش‌بینی تقاضا برای نفت خام و در نتیجه تصمیم‌گیری‌های مربوط به سرمایه‌گذاری و طراحی در کشورهای تولیدکننده نفت شده است.

در عین حال، جهان در حال حاضر شاهد معایب سوخت‌های زیستی و سهم اندک ۵/۱ درصدی آنها از مصرف در ترابری جاده‌ای است. در ارتباط با ابهام از جنبه عرضه، کمبود مهارت‌های فنی در صنعت نفت و گاز مورد توجه قرار گرفت. این یکی از عواملی است که باعث افزایش هزینه‌ها و تأخیر در طرح‌های بزرگ سرمایه‌گذاری می‌شود. با وجود اینکه اخیراً افزایش قابل توجهی در ورود دانشجویان به رشته‌های مهندسی نفت در برخی نقاط جهان مشاهده شده است، کل این صنعت با خروج نیروهای کار مجرب در خلال دهه آینده بر اثر بازنشستگی روبه‌رو است. وزرای حاضر در این نشست بر ضرورت همکاری صنایع نفت و گاز، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برای ایجاد زمینه‌ای در کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده به‌منظور ارتقای جایگاه و بهره مالی فن‌ورزان و کارکنان ماهر در صنعت نفت و گاز تأکید کردند.

● مقرون به صرفه بودن

سومین چالش جهانی انرژی، مقرون به صرفه بودن است؛ دنیا می‌خواهد با افزایش بهای نفت چه کار کند؟ تا به حال اقتصاد جهان در برابر افزایش بهای انرژی، انعطاف‌پذیری خوبی از خود نشان داده است. به‌نظر می‌رسد کاهش اخیر رشد اقتصادی عمدتاً ناشی از تلاطم در بازارهای مالی است. با این حال، وزرای حاضر در نشست مجمع بین‌المللی انرژی از افزایش بهای نفت ابراز نگرانی کردند. گفته شد که بهای نفت باید در حدی باشد که برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان قابل‌قبول باشد تا باعث رشد اقتصادی به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه شود.

به غیراز بهای نفت، بحث مفصلی درباره نوسان بی‌سابقه بهای نفت به عمل آمد. نوسان شدید بهای نفت تفسیر علائم بازار را پیچیده می‌کند و شاید تأثیر منفی بر سرمایه‌گذاری داشته باشد. این وزرا به ارتباط متقابل فزاینده بین نفت و بازارهای مالی اشاره کردند. جدیدترین تحلیل صندوق بین‌المللی پول در دورنمای اقتصادی جهان حاکی از نقش عوامل مالی در افزایش اخیر بهای نفت است.

وزرای حاضر خواستار توجه بیشتر به بررسی عوامل اساسی در بازار و تأثیر بازارهای مالی بر سطح و نوسان بهای نفت شدند. یکی از مؤثرترین راه‌های کاهش نوسان قیمت نفت و در نتیجه بورس‌بازی، افزایش شفافیت در بازار نفت است. این کار را می‌توان با ارائه اطلاعات به موقع و کامل درباره مصرف، تولید، تجارت و سهام نفت انجام داد. به همین منظور، ابتکار مشترک اطلاعات نفت با هماهنگی دبیرخانه مجمع بین‌المللی انرژی و با مشارکت آژانس بین‌المللی انرژی، اوپک، سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آپک راه‌اندازی شد. در شرایطی که افزایش مصرف گاز طبیعی مایع به روند جهانی شدن در بازار گاز شکل می‌دهد، به‌نظر می‌رسد باید طرح یادشده را به گاز نیز تسری داد. قرار است ۴ آذر ماه امسال نشستی به همین منظور برگزار شود.

● دوام‌پذیری

چهارمین چالش جهانی انرژی دوام‌پذیری است؛ روندهای جاری انرژی تا چه اندازه پایدار است، به‌خصوص از نظر زیست‌محیطی؟ روشن است که با افزایش چشمگیر تقاضای جهانی انرژی و نقش اصلی سوخت‌های سنگواره‌ای در سبد انرژی در دهه‌های آینده، تولید گاز دی اکسید کربن با روند صعودی روبه‌رو خواهد شد. در ارتباط با سهم سوخت‌های مختلف در تولید گاز دی اکسید کربن، باید در نظر داشت که سهم زغال سنگ نه فقط بیشتر از نفت یا گاز است، بلکه به سرعت در حال افزایش است. در مجمع بحث جدی و تبادل آرا درباره حبس و ذخیره کربن به‌عنوان گزینه‌ای مهم برای کاهش تولیدگازهای گلخانه‌ای از سوخت‌های سنگواره‌ای صورت گرفت.

بحث‌های ثمربخشی درباره چگونگی پیشبرد این طرح در جلسات رسمی و بسیاری از دیدارهای غیررسمی و دوجانبه انجام شد. پیشبرد این طرح مستلزم حرکت از چند جهت است: تحقیق و توسعه، طرح‌های نمایشی، پذیرش عمومی و انگیزه برای انجام. بیانیه پایانی درباره این طرح می‌گوید: باید هر چه زودتر گنجاندن طرح حبس و ذخیره کربن در ساز‌وکار توسعه پاک صورت بگیرد. این اجماع وجود داشت که طرح‌های نمایشی بیشتر در مقیاس تجاری و مشارکت‌های بین‌المللی برای کمک به صرفه اقتصادی طرح لازم است.

● فقر انرژی

آخرین چالش جهانی انرژی، فقر انرژی است. در حالی که مردم در کشورهای توسعه‌یافته نگران افزایش بهای نفت هستند، ۶/۱ میلیارد نفر در کشورهای در حال توسعه هنوز از دسترسی به برق محروم و از قطع دائمی برق دچار مشقت هستند. مردم کشورهای توسعه‌یافته درباره عرضه نفت و افزایش بهای نفت و گاز نگران هستند و ۵/۲ میلیارد نفر در کشورهای در حال توسعه هنوز برای آشپزی به سوخت‌های حیوانی متکی هستند.

سرانجام نشست مجمع بین‌المللی انرژی در رم نشان داد این نهاد، مجمعی بی‌همتا برای کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه و مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان انرژی است که ۹۰ درصد بازار انرژی را تشکیل می‌دهند. مشارکت اعضای فعال آژانس بین‌المللی انرژی و اوپک مانند روسیه، چین، هند، مکزیک، آفریقای جنوبی و بسیاری کشورهای دیگر از نقاط قوت این مجمع است.

ترجمه - وحید رضا نعیمی