حماسه ۱۷ خرداد ۱۳۵۴

عصر روز ۱۵ خرداد ۱۳۵۴، طلاب حوزه علمیه قم به مناسبت سالگرد قیام خونین خرداد ۱۳۴۲ در مجلس یادبودی شرکت کردند که در مدرسه فیضیه تشکیل شده بود. این مجلس‌، مبدل به تظاهرات گردید …

عصر روز ۱۵ خرداد ۱۳۵۴، طلاب حوزه علمیه قم به مناسبت سالگرد قیام خونین خرداد ۱۳۴۲ در مجلس یادبودی شرکت کردند که در مدرسه فیضیه تشکیل شده بود. این مجلس‌، مبدل به تظاهرات گردید و شعارهایی چون : "درود بر خمینی‌"، "خمینی‌، خمینی خدا نگهدار تو/ بمیرد، بمیرد دشمن خونخوار تو" در فضای مدرسه طنین افکند. این حرکت تبدیل به تظاهراتی ضد رژیم شد.‏

روز بعد نیز تظاهرات ادامه یافت و هر لحظه بر تعداد جمعیت در اطراف مدرسه افزوده می‌شد. مأموران‌، که نتوانسته بودند با تهدید و ارعاب از نزدیک شدن مردم به صحنه جلوگیری کنند به کسی اجازه ورود به مدرسه را نمی‌دادند. ‏

در غروب روز ۱۶ خرداد، جمع زیادی از طلاب و سایر طبقات مردم در مدرسه فیضیه اجتماع کردند. وضعیت طلاب جوان حاکی از تصمیم آنها به برپا داشتن تظاهرات بود. با غروب خورشید روز جمعه ۱۶ خرداد، فریاد تکبیر و صلوات در فضای قم ـ بویژه اطراف آستانه ـ طنین افکند. ابتدا صدای "به روان پاک شهیدان راه فضیلت ۱۵ خرداد صلوات‌" همه حاضران را یک صدا به فرستادن صلوات واداشت‌. سپس به مدت چند دقیقه‌، ضمن سر دادن شعار، به تظاهرات در صحن مدرسه پرداختند.

در ساعات اولیه شب تلاش برای بیرون رفتن از مدرسه نتیجه‌ای نداد. از طرفی مردم هر لحظه به در مدرسه نزدیک‌تر می‌شدند. خیابانهای ارم‌، چهار مردان‌، آستانه و اراک از جمعیت موج می‌زد. نزدیک به ساعت ۱۰ شب‌، مأموران که با نیروهای کمکی تقویت شده بودند، مردم را از محل تظاهرات دور می‌کردند تا تحت‌تأثیر قرار نگیرند. ‏

هر لحظه بر شدت تظاهرات و تعداد جمعیت افزوده می‌شد و خشم طلاب‌، که تظاهرات را از داخل به پشت‌بام مدرسه کشانده بودند و در معرض دید مردم قرار داشتند، دستپاچگی بیش از پیش مأموران را سبب می‌شد. در این هنگام‌، پلیس برای تهدید و ارعاب تظاهرکنندگان دست به مانورهای مختلفی زد.

در سپیده‌دم ۱۷ خرداد، طلاب بعد از نماز جماعت‌، فریادهای "مرگ بر شاه‌" سر دادند. در حالی که بر شمار نیروهای محاصره کننده افزوده شده بود، تظاهرات با حرارت و هیجان بیش از پیش دوباره آغاز شد. مردم در اطراف مدرسه اجتماع نمودند. تظاهرات همچنان تا طلوع آفتاب ادامه داشت اما پس از آن‌، از شدت آن کاسته شد. طلاب به هدفشان رسیده بودند; آنها ضمن گرامی داشتن خاطره خونین خرداد ۱۳۴۲، با استفاده از حضور هزاران زائر، رژیم را با حرکت خود افشا نمودند و تا حدی "نقاب از چهره ضدمردمی و ضداسلامی‌" آریامهر برداشتند.‏

تصمیم بر این بود که حوالی ساعت ۸ در مدرسه باز شود و تظاهرکنندگان‌، با استفاده از کثرت جمعیت بیرون از مدرسه از چنگ مأموران بگریزند. این بود که تا ساعت ۷ بامداد به تظاهرات پایان داده شد و در مدرسه باز گردید. مأموران‌، ضمن اینکه مانع ورود جمعیت بیرون به مدرسه و حتی نزدیک شدن ایشان به مدرسه می‌شدند، افراد درون مدرسه را تشویق به خروج می‌نمودند که معلوم بود هدف از این کار دستگیری بدون زحمت تظاهرکنندگان است‌. از طرفی حلقه محاصره تنگ‌تر می‌شد، که چون با باز بودن دروازه احتمال حمله می‌رفت‌، بعد از ۵/۱ ساعت درِ مدرسه دوباره از داخل بسته شد. ‏

طولی نکشید که تظاهرات با هیجان و شور فوق‌العاده‌ای آغاز شد. چوب و آجر، به مقدار زیاد، جمع‌آوری گردید. خیابانهای اطراف حرم و مدرسه فیضیه‌، از جمعیت موج می‌زد. در این هنگام‌، طلاب مدرسه خان نیز شروع به تظاهرات نمودند که با حمله پلیس مواجه گشتند و مجبور به بستن در مدرسه شدند. تظاهرات کم کم به میان مردم کشیده شد و مردم بیشتر با ادای صلوات‌، طلاب را همراهی می‌کردند.‏

حدود ساعت ده صبح کامیون های شهربانی مملو از نیروهای گارد شهربانی تهران با تجهیزات ضد شورشی در اطراف حرم و مدرسهٔ فیضیه مستقر شدند. در ساعت ۴ بعد از ظهر از همه طرف به مدرسهٔ فیضیه حمله ور شدند و درگیری خونینی آغاز شد. پس از نیم ساعت طلاب غرق در خون از در دارالشفا بیرون آمدند و با ضرب و شتم همراه فحاشی آنها را به اتومبیل های شهربانی سوار می کردند. در آن چند روز مجموعاً ۳۵۰ نفر دستگیر شدند. صبح روز هجدهم خرداد طلاب دستگیر شده را به ساواک تهران منتقل کرند و پس از شکنجه های فراوان عده ای از آنان را آزاد و عده ای دیگر را به سربازی و بیشتر آنها را به حبس های بین یک تا ده سال محکوم کردند.

سمیرا افراسیابی