آیا عصر نفتی به پایان رسیده است

عربستان سعودی در اواخر ژوئن گذشته با حضور برخی از رهبران جهان در مورد مسئله نفت در جده تشکیل جلسه داد مقامات عالی کشورهای مصرف کننده و تولیدکننده نفت در سراسر دنیا سعی بر آن داشتند راه حل هایی را بیابند که به طریقی بحران های اخیر ناشی از بهای سربه فلک کشیدة نفت را مهار کنند

عربستان سعودی در اواخر ژوئن گذشته با حضور برخی از رهبران جهان در مورد مسئله نفت در جده تشکیل جلسه داد. مقامات عالی کشورهای مصرف کننده و تولیدکننده نفت در سراسر دنیا سعی بر آن داشتند راه حل هایی را بیابند که به طریقی بحران‌های اخیر ناشی از بهای سربه فلک کشیدة نفت را مهار کنند. با این همه، شواهد به طور فزاینده ای نشان می دهند که این بحران موقتی و گذرا نبوده و در واقع این بحران آغاز دوره پایان یافتن عصر نفتی است.

دو شاخص کلیدی این فرضیه را تأیید می کنند: اولین شاخص اینکه، بسیاری از حوزه های نفتی بسیار بزرگ با کاهش روز افزون تولید مواجه هستند. دومین شاخص، اگرچه کشورهای تولیدکننده اصلی نفت هر ساله مبالغ زیادی برای کشف منابع جدید هزینه می کنند. ولی در عمل نفت کمتری می یابند.

اگر چه در دنیا ده ها هزار حوزه نفتی عملیاتی وجود دارد، ولی فقط ۱۱۶ مورد از آنها – هرکدام بیش از یکصد هزار بشکه نقت در هر روز نفت تولید می کنند. سر جمع این ۱۱۶ حوزه نفتی، تقریبا نیمی از کل نفت تولیدی جهان است. از اینها، همگی مگر یک تعداد معدودی بیش از یک ربع قرن پیش کشف شده اند و بیشتر آنها، نشانه های افول تولید نفت را از خود بروز داده اند.

افول تولید این حوزه های نفتی بسیار بزرگ، مسئله بسیار مهمی بوده، و برای جبران کاهش تولید آنان، به افزایش برداشت نفت از هزاران حوزه نفتی کوچکتر نیاز خواهد شد و شواهد و مدارکی که این امکان را رد کند، وجود ندارد. نشانه های افول تولید نفت در حوزه های اصلی زمانی آغاز شد که مکزیک اعلام کرد که تولید حوزه نفتی کنتارلز به ۴۱۶۰۰۰ بشکه در روز کاهش پیدا کرده است. به عبارتی یک کاهش ۲۵ درصدی تولید در سال ۲۰۰۷.

بزرگترین معما، وضعیت حوزه نفتی غوار در عربستان سعودی است که بزرگترین حوزه دنیا بوده و تخمین زده می شود اندوخته آن در حدود ۷ درصد از ذخیره جهان باشد. مقامات عربستان سعودی اصرار دارند نشان دهند که این حوزه نفتی دارای وضعیت خوبی است و روزانه توانایی نگهداری تولید تقریبا ۵ میلیون بشکه را دارد که سالها نفت از آن استخراج گردد. اما بسیاری از تحلیلگران شکاک، عقیده دارند که حوزه نفتی غوار روزهای آخر فعالیتش را گذرانده و به زودی تولید آن کاهش پیدا خواهد کرد.

● پیش بینی خطرناک

برای اندازه گیری بهتر وضعیت بزرگترین حوزه های نفتی جهان، آژانس بین المللی انرژی در حال بررسی و بازدید از ۴۰۰ مخزن نفتی می باشد که نتایج این بررسی‌ها تا نوامبر منتشر می شود و پیش نویس های اولیه گزارش حاکی از آن است که وضعیت، امیدوار کننده نیست.

نگران کننده ترین یافته در گزارش آژانس بین المللی انرژی این است که میزان کاهش حوزه های نفتی موجود خیلی بیشتر از تصور سابق است. برخلاف افزایش شدید صرف هزینه در اکتشاف و توسعه ذخایر نفتی، میزان کشف ذخایر نفتی جدید به‌طور یکنواخت و مداوم در خلال سی سال گذشته کاهش پیدا کرده است.

● یافته های جدید

تنها یک حوزه نفتی بسیار بزرگ در خلال ۲۵ سال گذشته کشف شده است – کاشاگاندر منطقه دریای خزر قزاقستان. با اندوخته تخمینی ۷ الی ۱۳ بیلیون بشکه نفت و گاز طبیعی مایع می باشد، قزاقستان در ابتدا پیش بینی کرده بود تا نفت این حوزه در سال ۲۰۰۵ بامبلغ ۵۰ میلیون دلار استحصال شود. در نتیجه پیشامدهای محیطی، مداخله دولت و بحث و مشاجرات در میان اعضاء کنسرسیوم پایه گذاری شده برای عملیات بر روی این حوزه، هم اکنون پیش بینی می شود تا استخراج کردن نفت از این حوزه زودتر از سال ۲۰۱۱ با حداقل هزینه اولیه ۱۳۵ بیلیون دلار آغاز نشود.

اخیرا شرکت پتروباراس برزیل از کشف حوزه ای به همین بزرگی در عمق آبهای اقیانوس اطلس، در سواحل ریو دوژانیرو خبر داده. این حوزه که به تیوپی موسوم است سالهای زیادی طول خواهد کشید تا توسعه یابد و مستلزم صرف هزینه گزاف وتکنولوژی پیشرفته بیشتری خواهد بود. در مقایسه با مقدار هزینه ای که هم اکنون برای استفاده فراوان آن نیاز است.

کشف های جدید ممکن است یک یا دو میلیون بشکه نفت به تولیدات تا سال ۲۰۱۵ و پس از آن اضافه کنند. اما تحلیلگران به طور فزاینده ای در حال رسیدن به این نتیجه هستند که تولید متعارف نفت، در حدود ۹۵ میلیون بشکه در روز در چهار چوب زمانی۲۰۱۰ – ۲۰۱۲ به اوج خواهد رسید. و پس از آن کاهش برگشت ناپذیر آغاز می شود. اضافه شدن چند میلیون بشکه نفت اضافی ا زحوزه قزاقستان یا تیوپی این روند را تغییر نخواهد داد. البته سخنان زیادی در باره منابع نفتی دیگر وجود دارد. اما این سخنان نمی توانند از به پایان رسیدن اجتناب ناپذیر دوره نفتی جلوگیری کنند.

● پایان عصر نفتی

بر طبق نظر سازمان انرژی ایالات متحده انتظار می رود که در سال ۲۰۳۰ میزان تقاضای دنیا به ۶/۱۱۷ میلیون بشکه در روز برسد. از این مقدار ممکن است جمعا ۵/۱۰ میلیون بشکه سوخت نامتعارف تهیه گردد. و تولید متعارف نفت ۱/۱۰۷ میلیون بشکه خواهد بود. با دانستن این نکته که دوره نفتی در حال پایان یافتن است، بهتر آن است استعداد ها و سرمایه گذاری ها به روی تسریع بخشیدن جانشین نفت اختصاص یابد و به جای طولانی کردن تکاپوی جبران کاهش نفت از هم اکنون، اولویت اول آمریکا در حوزه انرژی باید برای کشف تمام سازه های بالقوه انرژی های جدید در آتی باشد و بدون معطلی و وقفه برای توسعه و پیشرفت آنها با بیشترین تعهد اقدام کند.

مایکل کلر، استاد مطالعات امنیت جهانی دانشگاه همپشر