سه شنبه, ۱ خرداد, ۱۴۰۳ / 21 May, 2024
برداشت های ذات باورانه از یک بیت بیدل
پیش از خواندن یک بیت از مجموعه ی غزلیات " بیدل "، بهتر است تعریف_ تا حدی نسبی_ از مسأله ی " ذات باوری" ارائه شود، تا توجیه_ دست کم روشن_ از چیستی موضوع دستیاب شود:
مفهوم ذات باوری:
ذات باوری به معنی درک روشن و برداشت شفاف، از ماهیت یا گوهر شئی است. به تعبیر دیگر : اعتقاد داشتن بر ذات پدیده ها و ماهیت وجودی آن هاست که مبتنی بر آن، گوهر اصلی پدیده ها و اشیاء ساخته شده است. " بابک احمدی" در این باره، تعریف جالبی دارد. او می نگارد: " ذات باوری(Essentialism) دیدگاهی فلسفی است که اعلام می کند همه ی هستندگان دارای ویژگی یا ویژه گی های ذاتی (Essential= بنیادی، اساسی، ماهوی ) خود هستند. ویژگی یا بنیاد هر چیز سبب می شود که آن چیز، همان که هست باشد."(۱)
با توجه بر این تعریف نسبی ( و برای جلوگیری از درازی نبشتار) بیت مشهوری از بیدل را با هم می خوانیم و پس از آن، برداشت های - تا جایی ذات باورانه از آن را _ بیان می کنیم :
" ندانم فرش تسلیم سر راه کیم " بیدل"
به دامن گردی از خود داشتم، افشانده ام جایی"
پیش از آن که معنای ذات باورانه و شفافی را از دل این بیت بیرون بکشیم، خوب است تأملی درباره ی شرح سه اصطلاح ویژه ( فرش تسلیم، دامن و گرد) در بیت ارائه شود:
فرش تسلیم:
به معنای عجز و تلویحاً به مفهوم دوری از " منیت" و تسلیم به آن چه مقرر و مقدر شده، آمده است ؛ اما با توجه بر ذات نگرش مفهومی بیدل در پیوند با مصرع بعدی و قرینه ی ذات باورانه ی معنایی، مفهوم " عجز"، رساتر از معنای " مقدر" در ذهن متبادر می شود؛ زیرا واژه ی " خود" ( خودی= تکیه بر منیت) در مصرع دوم بیت، مفهوم " عجز" را در پیوند اندا موار با مصرع نخست، می رساند.
دامن:
واژه ی دامن، یکی از واژه های مورد کاربرد در شعر بیدل است. دامن در مفهوم ذات باورانه و باتوجه بر پیوند معنایی اش با واژه های دیگر، به معنی " نفس" آمده؛ زیرا جمع بندی دامن+ گرد+ خود( خودی = منیت ) همین قرینه ی مفهومی نفس را در ذهن مخاطب ، مطرح می کند.
گرد:
" گرد" نیز از اصطلاحات رایج در شعر بیدل است. " گرد عشق، گردآیینه، گردهستی" و گرد به معنای اصلیش، از شمار واژه های مورد کاربرد وی است. بیدل در بسیاری از موارد، واژه ی " گرد " را در پیوند موضوعی با واژه ی بعدی آورده است و از این مورد، به فراوانی استفاده نموده است. مانند:
" بیدل از معنی طرازی بر کمال خود ملاف
گرد ساحل باش، کاین موج از محیط دیگر است"
برداشت کلی از بیت:
بیدل در مصرع نخست ( ندانم فرش تسلیم سر راه کیم بیدل) با پرسشی از خود، می گوید: من عجز پذیرم و همانند فرشی فراه راه تسلیم، بر سر راه " عجز نمیدانم کی؟ " گسترده هستم و در مصرع دوم، با تأکید بیان می کند: بر دامن نفس، گردی از خود، یعنی منیت و خودخواهی داشتم و آن را در " جایی نمیدانم کجا " افشاندم و راه تسلیم و عجز را فراگرفتم تا از این " خودخواهی "، به " خودشناسی " برسم و ازاین خودشناسی به " خداشناسی " .
به نظر من، با توجه به همین گردافشانی از دامن نفس خودی ( نفس اماره ) بوده که بیدل با عجزعارفانه، بر مسند عشق تکیه زده، و با انشاد جنون، عالمی از فهم کلامش دیوانه شده:
" بیدل از فهم کلامت عالمی دیوانه شد
ای جنون انشادگر فکر چه مضمون می کنی"
تعبیر پارادوکسی از بیت:
اگر این بیت را با توجه به تعبیر پارادوکسی آن ( متضاد ) معنا کنیم، برداشت ما از تعبیر نخست، وارونه و برعکس آن چه که گفته شد، شکل می گیرد؛ به این معنی که اگر واژه ی " خود " را به نوعی " خودآگاهی " تلقی کنیم، برداشت ما از بیت، این گونه مطرح می شود: از هنگامی که گرد خودآگاهی را ازدامن ذهن افشاندم، در یک رویکرد ناخودآگاهانه بر سر راه هر کسی مانند فرش تسلیم پهن شدم و زیر گام های آدم های ناشناس " له" شدم.
مهمترین ویژه گی که شعر بیدل را از ارزش هرمنوتیکی در تأویل متن برخوردار می سازد، شکل گیری تعبیرات پارادوکسی در شعر است و به همین دلیل است که اندیشه ی بیدل، قدرت بیشتر تعمیم پذیری و گسترش موضوعی را در ذهن مخاطب، پیدا می کند.
جاوید فرهاد
پانوشت:
-۱ بابک احمدی، کار روشنفکری ، چاپ دوم، نشر مرکز، تهران، ۱۳۸۵، صفحه ی ۳۲.
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران سیدابراهیم رئیسی سقوط بالگرد رئیسی شهادت سقوط بالگرد بالگرد حسین امیرعبداللهیان دولت سیزدهم شهادت رئیسی شهادت سید ابراهیم رئیسی
کنکور تهران هواشناسی پلیس هلال احمر سیل قوه قضاییه سیل مشهد آموزش و پرورش بارش باران
شهادت رئیس جمهور پیام تسلیت یارانه بورس قیمت خودرو قیمت دلار خودرو دلار قیمت طلا حقوق بازنشستگان بازار خودرو ایران خودرو
آیت الله سید ابراهیم رئیسی تلویزیون سینما سینمای ایران لیلا حاتمی هنرمندان زری خوشکام نمایشگاه کتاب رسانه ملی
قرآن تجهیزات پزشکی
آمریکا اسرائیل رژیم صهیونیستی روسیه ترکیه لبنان غزه فلسطین جنگ غزه حماس چین اوکراین
فوتبال پرسپولیس استقلال رییس جمهور لیگ برتر لیگ برتر ایران لیگ برتر انگلیس فدراسیون فوتبال باشگاه پرسپولیس بازی تراکتور منچسترسیتی
هوش مصنوعی سامسونگ تبلیغات اپل موبایل نمایشگاه ایران هلث اینترنت هواپیما
مردان رژیم غذایی خواب آلزایمر استرس کاهش وزن افسردگی